بررسی و تحلیل اختلال شخصیت «پارانوئیا» در رفتار «کیکاووس» در شاهنامه

جستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 50، شماره 4 - شماره پیاپی 199، بهمن 1396، صفحه 1-26   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v50i4.62410

نویسندگان

زینب باقری^{* 1}؛ محمد علی داودآبادی²؛ علی سرور یعقوبی²

¹دانشگاه آزاداسلامی اراک

²دانشگاه آزاد اسلامی اراک

چکیده

مطالعۀ آثار ادبی از زاویۀ علم روان­شناسی، روشی نوین است که می­توان با استفاده از آن، به لایه­های پنهانی اثر ادبی پی­­برد. شاهنامه مهم­ترین و معتبرترین سند اسطوره­ای، حماسی، تاریخی ماست. اثری که محصول ناخودآگاه جمعی ایرانی در طول قرن­هاست و با داستان­های فراتاریخی و فرامکانی خود تمایل به تأویل و تکثیر معنا دارد. در این جستار نویسندگان کوشیده­اند با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، شخصیت کیکاووس (یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان کیانی در شاهنامه) را از دیدگاه علم روان­شناسی، باز­بینی و ارزیابی کنند. کیکاووس، از نظر وراثتی بسان شاخۀ بدی بود که از درختی نیکو روبیده باشد. رفتارش نشان می­داد به‌شدت تحت تأثیر تکانه­های درونی است. بدگمانی او بدون مبنای کافی که دیگران قصد دارند به وی صدمه بزنند و همچنین دل­مشغول تردیدهای ناموجه در مورد وفاداری یا قابل‌اعتماد بودن دوستان، معانی پنهان و تحقیرآمیز یا تهدیدکننده­ای که از وقایع خوشایندی چون صلح سیاوش برداشت نمود و...، همگی از دیدگاه علم روان­شناسی با احتمال ابتلا به اختلال پارانوئید در او، توجیه می­شوند. این مقاله ویژگی­های اختلال پارانوئید را با استناد به معتبرترین کتاب روان­پزشکی «راهنمای تشخیصی آماری اختلالات روانی»، با نام اختصاری (DSM) تألیف انجمن روان­پزشکی امریکا (APA) در جدیدترین ویرایش آن DSM-5 ذکر نموده است.

کلیدواژه‌ها

بررسی و تحلیل؛ نقد روان شناسی؛ اختلال پارانوئید؛ شاه نامه؛ کی کاوس

مراجع

احمدی، بابک. (1391). ساختار و تأویل متن. چاپ چهاردهم. تهران: نشر مرکز.

اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. (1373). سرو سایه فکن، دربارۀ فردوسی و شاهنامه. چاپ سوم. تهران: شرکت انتشارات یزدان.

اسکولز، رابرت. (1377). عناصر داستان. ترجمه‌ فرزانه طاهری. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.

انجمن روان‌پزشکی آمریکا. (1393). DSM-5 راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی. ترجمۀ یحیی سیدمحمدی. چاپ سوم. تهران: نشر روان.

اوبرست، ارسولا ای و آلن‌ای استوارت. (1389). روان‌درمانی آدلری. ترجمۀ نیلوفر قادری. چاپ اول. تهران: انتشارات ارجمند.

بلعمی، محمد بن‌ محمد. (1394). تاریخ بلعمی. ج 8. به کوشش محمد دهقانی. چاپ اول. تهران: نشر نی.

بهار، مهرداد. (1376). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ دوم. تهران: نشر آگاه.

تفضلی، احمد. (1385). مینوی خرد. تهران: انتشارات توس.

حمیدیان، سعید. (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چاپ دوم. تهران: انتشارات ناهید.

جلالی نائینی، محمدرضا. (1372). ریگ ودا. تهران: نشر نقره.

دادستان، پریرخ. (1370). روان‌شناسی مرضی تحولی. چاپ اول. تهران: انتشارات ژرف.

دبیرسیاقی، محمد. (1370). مقالۀ «چهرۀ زن در شاهنامه». مجموعه مقالات فردوسی و شاهنامه. به کوشش علی دهباشی. چاپ اول. تهران: انتشارات مدبر.

دوستخواه جلیل. (1385). گزارش اوستا، کهن‌ترین سروده‌ها و متن‌های ایرانی. چاپ دهم. تهران: انتشارات مروارید.

دهقانی، نجمه. (1392). پایان‌نامۀ «تحلیل روا‌‌ن‌شناختی داستان‌های هزار و یک‌شب». دانشگاه اراک. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. تابستان 92.

ساراسون، ایروین جی و بارابارا آر ساراسون. (1371). روان‌شناسی مرضی. چاپ اول. تهران: انتشارات رشد.

سادوک، بنجامین و ویرجینیا سادوک و پدرو روئیز. (1395). خلاصه روان‌پزشکی کاپلان و سادوک بر اساس DSM-5. ترجمۀ مهدی گنجی. تهران: نشر ساوالان.

ستاری، رضا. (1388). «بررسی شخصیت کاووس بر اساس برخی کردارهای او از دوران باستان تا شاهنامه» فصل‌نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال پنجم. شمارۀ 15. تابستان 88. صص 107-122.

ستاری، رضا. (1388). «بررسی روند تطور شخصیت کاووس از روزگار باستان تا شاهنامه» نشریۀ تاریخ ادبیات. (پژوهش‌نامۀ علوم انسانی). شمارۀ 3/ 60. بهار 88. صص 103-112.

سرامی، قدمعلی. (1388). از رنگ گل تا رنج خار، شکل‌شناسی داستان‌های شاهنامه. چاپ پنجم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

سیلیگمن، مارتین. ای. پی و دیوید روزنهان. (1395). روان‌شناسی نابهنجاری، آسیب‌شناسی روانی بر اساس DSM-IV. جلد یک. ترجمۀ یحیی سید محمدی. تهران: انتشارات ارسباران.

شاملو، سعید. (1372). بهداشت روانی. چاپ دهم، تهران: انتشارات رشد.

شاملو، سعید . (1373). آسیب‌شناسی روانی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات رشد.

صفا، ذبیح‌الله. (1373). تاریخ ادبیات در ایران. جلد اول. تهران: چاپ یازدهم. انتشارات ققنوس.

صفا، ذبیح‌الله. (1390). حماسه‌سرایی در ایران. چاپ پنجم. تهران: انتشارات فردوس.

صنعتی، محمد. (1384). تحلیل‌های روان‌شناختی در هنر و ادبیات. چاپ سوم. تهران: نشر مرکز.

صنعوی، قاسم و همکاران. (1382). ادبیات و تحقیق ادبی. (مجموعه مقالات). ترجمه قاسم صنعوی و دیگران. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

طبری، محمد ابن جریر. (1375). تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک. ج 2. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. چاپ پنجم. تهران: انتشارات اساطیر.

فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامۀ فردوسی. ج 1. به کوشش جلال خالقی مطلق و زیر نظر احسان یار شاطر. کالیفرنیا: انتشارات مزدا.

فردوسی، ابوالقاسم .(1369). شاهنامۀ فردوسی. ج 2. به کوشش جلال خالقی مطلق و زیر نظر احسان یار شاطر. کالیفرنیا: انتشارات مزدا.

فرنبغ دادگی. (1380). بندهش. ترجمۀ مهرداد بهار. چاپ دوم. تهران: انتشارات توس.

کاپلان، هارولد و بنیامین سادوک. (1373). خلاصه روان‌پزشکی، علوم رفتاری – روان‌پزشکی بالینی. ج 1. ترجمۀ نصرت‌اله پور افکاری. چاپ دوم. تهران: انتشارات آزاده.

کلاهچیان، فاطمه و لیلا پناهی. (1393). مقالۀ «روانشناسی شخصیت کاووس در شاهنامه» فصل‌نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال 10. شمارۀ 37. صص 237 -268.

کزازی، میرجلال الدین. (1385). نامۀ باستان. ج 2. چاپ ششم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.

گنجی، مهدی. (1396). آسیب‌شناسی روانی بر اساس DSM-5 جلد 1و 2. تهران: ساوالان.

لیندن فیلد، گیل. (1389). کنترل خشم، گام‌های ساده برای مقابله با ناکامی و تهدید. ترجمۀ حمید شمسی‌پور. نشر جوانه رشد.

مطلبی پور، سیده لادن. (1389). شناسایی اشخاص در دیدارهای اول. چاپ هفتم. تهران: انتشارات اشکان.

واثقی فرد، سامان. (1392). پایان‌نامۀ «بررسی در رفتار شاهان بر اساس تئوری مدیریتی انگیزش». دانشگاه لرستان. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دی‌ماه 92.

ولک، رنه و آوستن وارن. (1373). نظریۀ ادبیات. ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر. چاپ اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

هالجین، ریچارد و سوزان کراس ویتبورن. (1392). آسیب‌شناسی روانی، دیدگاه‌های بالینی دربارۀ اختلالات روانی بر اساس DSM-IV. جلد 1. ترجمۀ یحیی سید محمدی. تهران: نشر روان.

هوشنگی، مجید. (1388). پایان‌نامۀ «نقد و تحلیل روان‌شناختی شخصیت‌های شاهنامه». (زال، تهمینه، رستم و سهراب). دانشگاه تربیت مدرس. دانشکدۀ علوم انسانی. تیرماه 88.

یاوری، حورا. (1374). روانکاوی و ادبیات، دو متن، دو انسان، دو جهان. چاپ اول. تهران: انتشارات تاریخ ایران.