گُرگسار یا کَرگسار؟

جستارهای نوین ادبی

مقاله 4، دوره 51، شماره 1 - شماره پیاپی 200، اردیبهشت 1397، صفحه 37-53   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v51i1.80534

نویسنده

محمّد جعفر یاحقّی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

رسم‌الخط فارسی در دوره‌هایی به‌گونه‌ای بوده که در متن شناسی متون کهن در روزگار ما مشکلات و بدخوانی‌هایی برای متون فارسی پیش آورده است. از آن میان صامت گ در نسخه‌های خطی در بسیاری از دوره‌ها با یک سرکش به صورت ک نوشته شده است. همین امر هنگام چاپ متون حماسی در خواندن واژه‌هایی مانند کَرگ (کرگدن) مشکلاتی به وجود آورده است؛ به این معنی که در پاره‌ای موارد در متون چاپی ازجمله شاهنامه کلماتی مانند کَرگسار و کَرگساران به صورت گُرگسار و گُرگساران خوانده و معنا شده و درنتیجه گوشه‌ای از فرهنگ گذشته، یعنی وجود اقوامی که در آن سرزمین‌ها زندگی می‌کرده‌اند، مکتوم مانده است. در این پژوهش با قراین برون و درون­متنی روشن و پیشنهاد شده است که کلمات گرگسار و گرگساران به عنوان نام شهر، قوم و فرد در شاهنامه باید کَرگسار و کَرگساران خوانده و ضبط شود.

کلیدواژه‌ها

کَرگ؛ کرگسار؛ متن شناسی؛ شاهنامه

مراجع

اسدی، ابونصر علی بن احمد. (1352). گرشاسب نامه. به اهتمام حبیب یغمائی. چاپ دوم. تهران: طهوری.

آذری اسفراینی. (1393). عجایب و غرائب. به کوشش وحید رویانی و یوسف علی یوسف نژاد. گرگان. دانشگاه گلستان.

بیغمی، محمدبن احمد. (1386). فیروزشاه‌نامه، دنبالۀ داراب‌نامه بر اساس روایت محمد بیغمی. به کوشش ایرج افشار و مهران افشاری. تهران: نشر چشمه.

ثعالبی مرغنی، حسین بن محمد. (1372). شاهنامۀ کهن، پارسی تاریخ غررالسیر. پارسی گردان، سید محمد روحانی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

ثعالبی، ابی منصور. (1963). تاریخ غر رالسیر المعروف بکتاب غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم. طهران: مکتبه الاسدی.

جابز، گرترود. (1395). فرهنگ سمبل‌ها، اساطیر و فولکلور. ترجمۀ محمدرضا بقاپور. تهران: نشر اختران.

جاحظ، ابی عثمان عمروبن بحر. (1357ق). کتاب الحیوان. تحقیق و شرح عبدالسلام هارون. قاهره: مکتبه ابن سینا.

خالقی مطلق، جلال. (1389). یادداشت‌های شاهنامه. بخش یکم. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.

خانلری، پرویز ناتل. (1366. زبان شناسی و زبان فارسی. چاپ دوم. تهران: توس.

رستگار فسائی، منصور. (1370). فرهنگ نام‌های شاهنامه. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

رضائی اوّل، مریم و شامیان ساروکلائی، اکبر. (1388). «گرگ در منظومه‌های حماسی ایران». زبان و ادب فارسی. نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. سال 52. پائیز و زمستان.

سنایی، مجدودبن آدم. (1397). حدیقه الحقیقه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات از محمد جعفر یاحقی و سید مهدی زرقانی. تهران: سخن.

سور آبادی، ابوبکر عتیق. (1346). تفسیر سورآبادی. عکسی، با پیشگفتار مجتبی مینوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران

شهیدی مازندرانی، حسین. (1377). فرهنگ نام‌های شاهنامه. تهران: بنیاد نیشابور.

صفا، ذبیح الله. (1364). حماسه سرائی در ایران. چاپ دوم. تهران: امیر کبیر.

طوسوسی، ابو طاهر محمدبن حسن. (2536/ 1356). داراب‌نامۀ طرسوسی. چاپ دوم. به کوشش ذبیح الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

طومار نقالی شاهنامه. (1391). مقدمه، ویرایش و توضیحات. سجاد آیدنلو. تهران: انتشارات به‌نگار.

ظروفچی، عسکر. (1392). نمایۀ جای‌ها در شاهنامۀ فردوسی. تهران: انتشارات هورآفرید.

عادل، محمدرضا. (1374). فرهنگ جامع نام‌های شاهنامه. تهران: نشر صدوق.

فردوسی، ابوالقاسم. (1379). نامۀ باستان. ویرایش و گزارش شاهنامۀ فردوسی. چاپ اول. تهران: سمت.

فردوسی، ابوالقاسم. (1380). شاهنامه. تصحیح انتقادی، مقدمه، تحلیلی، نکته‌های نویافته. مصطفی جیحونی. کتاب صفر. چاپ دوم. اصفهان: انتشارات شاهنامه پژوهی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی

الفردوسی، ابوالقاسم. (1970). الشاهنامه. ترجمها نثراً الفتح بن علی البنداری، قارنها بالاصل الفارسیّ، و اکمل ترجمتها فی مواضع، و صحّحها و علّق علیها، و قدّم لها الدکتور عبدالوهّاب عزّام. اعید طبعه بالافست فی طهران.

قزوینی، زکریا، محمدبن محمود. (1373). آثارالبلاد و اخبارالعباد. ترجمۀ محمد مرادبن عبدالرحمان. تصحیح سید محمد شاهمرادی. تهران: دانشگاه تهران

قلی زاده، خسرو. (1392). دانشنامۀ اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته. چاپ اول. تهران: کتاب پارسه

کریمان، حسین. (1375). پژوهشی در شاهنامه. به کوشش علی میر انصاری. تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.

متینی، جلال. (1346). «رسم‌الخط فارسی در قرن پنجم هجری». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات مشهد. شمارۀ 2-3 تابستان و پائیز.

مختاری. (1397). شهریار نامه. تصحیح و تحقیق رضا غفوری. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار. سخن.

مظاهری، علی. (1372). جادۀ ابریشم. ترجمۀ ملک ناصر نوبان. جلد اول. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).

مفتاح، الهامه. (1386). جغرافیای تاریخی بلخ و جیحون و مضافات بلخ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

موسوی بجنوردی، سیدکاظم. (1394) (زیر نظر). تاریخ جامع ایران. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی

ناشناس. (1318). مجمل التواریخ و القصص. به تصحیح ملک الشعرای بهار. تهران: کلالۀ خاور

ناشناس. (1382). فرامرزنامه. به تصحیح مجید سرمدی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

ناشناس. (1393). زرّین قبا نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات. سجاد آیدنلو. تهران: سخن

ناشناس. (1394). فرامرزنامۀ بزرگ. به کوشش ماریولن فان زوتفن/ ابوالفضل خطیبی. تهران: سخن

هفت منظومۀ حماسی. (1394). تصحیح و تحقیق رضا غفوری. تهران: میراث مکتوب.

یاقوت حموی. (1979). معجم البلدان. بیروت: دار احیاء التراث العربی.