هجده بیت نویافته از شیخ نجم‌الدّین رازی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 201، مرداد 1397، صفحه 51-76   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v50i2.68050

نویسندگان

محمّد صادق خاتمی^* ؛ سلمان ساکت

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در کتابخانة مجلس شورای اسلامی، سفینه ‌ای متعلّق به سدة دهم هجری وجود دارد که آن را می‌توان سومین بیاضی دانست که به دو سفینة یحیی توفیق (مورّخ 754 ق.) – گردآوردة سعدالدّین الهی/ آلهی - و جُنگ 14456 کتابخانة گنج‌بخش (به‌احتمال بسیار متعلّق به اواخر قرن هشتم هجری) شباهت بسیار دارد. گرچه میرافضلی در نوشتار اخیر خود، «پنجاه و نه» بیت نویافته از نجم دایه را از این سه سفینه فراهم آورده و به‌ویژه اشعار شناخته‌شده و نویافتة نجم‌ رازی در جُنگ 14456 کتابخانة گنج‌بخش را به‌تمامی شناسانده، امّا در این نوشتار، «هجده» بیت نویافتة دیگر از مجموع «صد و پانزده» بیت موجود در این سه سفینه، که با بررسی دو سفینة یحیی توفیق و جُنگ 534 کتابخانة مجلس به دست آمده، ارائه گردیده است. از این مجموع، به‌احتمال «سی و هشت» بیت از نجم‌ رازی است، چراکه در منابع دیگر نیز به نام او آمده است؛ «پنجاه و نه» بیت نویافته نیز پیشتر توسّط میرافضلی شناسانده شده و «هجده» بیت نیز در شمار ابیات نویافته­ است (در متن با حروف درشت/ پر برجسته شده) که در این نوشتار ارائه شده و تا امروز در دیگر منابع و به­‌ نام او نیامده است.

کلیدواژه‌ها

سفینه؛ شعر؛ سعدالدّین الهی/آلهی؛ ابیات نویافته؛ نجم‌الدّین رازی

مراجع

آذر بیگدلی، لطفعلی بیگ. (1339 – 1340). آتشکده. بخش سوم، با تصحیح و تحشیه و تعلیق حسن سادات ناصری، تهران: امیرکبیر.

اشعار نجم‌الدّین رازی. (1394). با مقدّمه، تصحیح و توضیح دکتر کاظم محمّدی. کرج: نجم کبری.

افشین وفایی، محمّد. (1393). «نگاه تازه ای به زندگی عمادی غزنوی (به همراه معرّفی منابع نویافته از اشعار او)». ادب فارسی، سال 4، شمارة 1، شمارة پیاپی 13، صص 93 – 112.

الهی/ آلهی، سعدالدّین. سفینه. استانبول: کتابخانة سلیمانیه (مجموعة مدرسة یحیی توفیق). شمارة 449 [نسخة خطّی]، تاریخ کتابت: 754 ق.

اوحدی بلیانی، تقی‌الدّین محمّد بن محمّد. (1389). عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین. 8 ج. تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری، آمنه‌ فخر احمد، تهران: میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

بهار، محمّدتقی. (1388). سبک‌شناسی. ج 3، تهران: امیرکبیر.

جُنگ گنج‌بخش. اسلام‌آباد: کتابخانۀ گنج بخش. شمارۀ 14456 [نسخۀ خطّی]، تاریخ کتابت: سدۀ 8 ق.

چترایی، مهرداد. (1392). «اشعار نویافتة شاعران قدیم کرمان در سفینة سعد الهی». آینة میراث، دورة جدید، سال یازدهم، شمارة دوم، (پیاپی 53)، صص 67 – 97.

حسینی سنهبلی، میر حسین دوست. (1292ق./ 1875م‬). تذکرة حسینی [چاپ سنگی]. لکهنو: مطبع نامی منشی نولکشور.

خاتمی، محمّدصادق. (1392). «تصحیح جُنگ شمارة 534 کتابخانة مجلس شورای اسلامی». پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز.

خاتمی، محمّدصادق و ساکت، سلمان (1397). «ابیات فهلوی بُندار رازی در جُنگ 14456 کتابخانۀ گنج‌بخش». آینۀ میراث، دورۀ جدید، سال شانزدهم، شمارۀ اوّل، (پیاپی 62)، صص 77 – 92.

رازی، امین احمد. (1378). تذکرة هفت اقلیم. ج 1 - 2، تصحیح، تعلیقات و حواشی سیّد محمّدرضا طاهری «حسرت»، تهران: سروش.

ریاحی، محمّدامین. (1352). «مقدّمۀ مصحّح». رک. نجم رازی.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1369). دنبالة جستجو در تصوّف ایران. تهران: امیرکبیر.

سفینه. تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. شمارۀ 534 [نسخۀ خطّی]، تاریخ کتابت: سدۀ 10 ق.

سفینة کهن رباعیات. (1395). تصحیح و تحقیق ارحام مرادی، محمّد افشین‌وفایی. تهران: سخن.

شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1381). «مقدّمۀ مصحّح». رک. نجم رازی.

صفا، ذبیح‌الله. (1339). تاریخ ادبیات در ایران. ج 2، تهران: کتابفروشی ابن سینا.

عوفی، محمّد. (1361). لباب‌الالباب. از روی چاپ پروفسور براون با مقدّمه و تعلیقات علّامه محمّد قزوینی و نخبة تحقیقات استاد سعید نفیسی و ترجمة دیباچة انگلیسی به فارسی به قلم محمّد عبّاسی. نیمة اوّل. تهران: کتابفروشی فخر رازی.

فردوسی، شاه شعیب. (1313ق./ 1895م). مناقب‌الاصفیاء [چاپ سنگی]، به‌اهتمام فقیر محمّد بشیر، کلکته: نورالآفاق.

کاشانی، میر تقی‌الدّین. (1393). خلاصة‌الاشعار و زبدة‌الافکار. مجلّد دوم: بخش دوم از رکن اوّل. چاپ عکسی بر اساس نسخة خطّی کتابخانة ایندیا آفیس - لندن، شمارة 667. به‌اهتمام دکتر یوسف‌بیگ باباپور. تهران: سفیر اردهال.

لعلی بدخشی، میرزا لعل بیگ. (1376). ثمرات‌القدس من شجرات‌الانس. تصحیح سیّد کمال سیّد جوادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

محدّث دهلوی، عبدالحق. (1383). اخبارالاخیار فی اسرارالابرار. تصحیح و توضیح علیم اشرف‌خان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

مدبّری، محمود. (1363). اشعار شیخ نجم‌الدّین رازی «دایه». تهران: کتابخانة طهوری.

مَنیَری، شرف‌الدّین. مکتوبات صدی. اسلام آباد: کتابخانۀ گنج بخش، شمارۀ 13926 [نسخۀ خطّی]، تاریخ کتابت: سدۀ 8 ق.

مَنیَری، شرف‌الدّین. مکتوبات صدی. کشمیر: کتابخانۀ علّامه اقبال دانشگاه کشمیر، شمارۀ 93701 [نسخۀ خطّی]، تاریخ کتابت: 1041 ق.

مَنیَری، شرف‌الدّین. (1319 ق./ 1902 – 1901م). سه صَدی مکتُوبات (مضامین تصوّف و عرفان) [چاپ سنگی]. لاهور: مطبع اسلامی؛ کتب خانة اسلامی پنجاب.

مَنیَری، شرف‌الدّین. (1329 ق./ 1911م). مکتوبات حضرت شیخ شرف‌الدّین یحیی منیری قدّس سرّه [چاپ سنگی]. حسب تحریک جناب مولانا محمّد ابوالحسن صاحب. کانپور: مطبع منشی نول‌کشور.

میرافضلی، سیّد علی. (1391). «اشعار رفیع‌الدّین عبدالعزیز لُنبانی». در: متون ایرانی: مجموعه رساله-های فارسی و عربی از دانشوران ایرانی (از آغاز دورة اسلامی تا پایان عصر تیموری). دفتر سوم (با تأکید بر دیوان ها و اشعار فارسی). به‌کوشش جواد بشری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، صص 19 – 39.

میرافضلی، سیّد علی. (1386). شاعران قدیم کرمان. تهران: کازرونیه.

میرافضلی، سیّد علی. (1395). «اشعار شیخ نجم‌الدّین رازی و شرکا نقد و بررسی کتاب اشعار شیخ نجم‌الدّین رازی». فصلنامة نقد کتاب ادبیات، سال دوم، شمارة 6، صص 71 – 86.

نجم رازی، عبدالله بن محمّد. (1381). مرموزات اسدی در مرموزات داودی. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمّدرضا شفیعی کدکنی. تهران: علمی.

نجم رازی، عبدالله بن محمّد. (1352). مرصادالعباد. به‌اهتمام محمّد امین ریاحی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

نجم رازی، عبدالله بن محمّد. (1345). رسالة عشق و عقل (معیارالصّدق فی مصداق‌العشق). به‌اهتمام و تصحیح دکتر تقی تفضّلی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

نظامی، احمد بن عمر. (1333). چهارمقاله. به‌سعی و اهتمام و تصحیح محمّد بن عبدالوهّاب قزوینی. با تصحیح مجدّد و شرح لغات و عبارات و توضیح نکات ادبی به‌کوشش دکتر محمّد معین. تهران: کتابفروشی زوّار.

نظامی، الیاس بن یوسف. (1385). گنجینه. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. به‌کوشش دکتر سعید حمیدیان. تهران: قطره.

نظامی، الیاس بن یوسف. (1368). دیوان قصاید و غزلیّات نظامی گنجوی. به‌کوشش استاد سعید نفیسی. تهران: فروغی.

واله داغستانی، علیقلی‌خان. (1391). تذکرة ریاض‌الشّعراء. ج 1. تصحیح، مقدّمه و فهرست‌ها از ابوالقاسم رادفر، گیتا اشیدری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

وطواط، رشیدالدّین. (بی‌تا). حدائق‌السّحر فی دقائق‌الشّعر. به‌تصحیح و اهتمام عبّاس اقبال. تهران: مطبعة مجلس.

هاشمی سندیلوی، شیخ احمد علی خان. (1994م./ 1372ش). تذکرة مخزن‌الغرائب. ج 5، با مقابلة نسخ متعدّد خطّی و تصحیح و توضیح به‌اهتمام دکتر محمّد باقر، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

هدایت، رضا قلی بن محمّد هادی. (1385). تذکرة ریاض‌العارفین. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات ابوالقاسم رادفر - گیتا اشیدری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

هدایت، رضا قلی بن محمّد هادی. (1339). مجمع‌الفصحاء. ج 1 (بخش سوم). به‌کوشش مظاهر مصفّا. تهران: امیرکبیر.