قرآن درست کردن (تأملی بر بیتی از سعدی شیرازی)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 6، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 201، مرداد 1397، صفحه 133-143   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v0i0.75128

نویسنده

مجتبی مجرد^*

دانشگاه بجنورد

چکیده

ادبیات پارسی سرشار از ستایش مقام و منزلت پیامبر اکرم (ص) است. یکی از معروف‌ترین نعت‌های نبوی، در دیباچۀ بوستان سعدی رقم خورده است. ابیات این بخش، شهرت فراوانی یافته و به‌مرور زبانزد خاص و عام گردیده است. یکی از بیت‌های مشهور این ستایش‌نامه، بیت:
یتیمی که ناکرده قرآن درست               کتبخانۀ چند ملت بشست
است. عموم شارحان و مفسران بوستان در توضیح این بیت، عبارت «قرآن درست ناکردن» را به «تمام نشدن وحی» تعبیر کرده ‌اند. این در حالی است که اصطلاح مذکور، در حوزۀ کتابت و تدوین قرآن کاربرد داشته است. ما در این نوشته می‌کوشیم با بررسی دقیق نظرات شارحان، به واکاوی اصطلاح «قرآن درست کردن» در دست‌نویس‌ها و متون فارسی بپردازیم و از این رهگذر معنای دقیق بیت را- که عموم شارحان بوستان بدان عنایتی نداشته ‌اند- تبیین کنیم.

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ بوستان؛ پیامبر؛ قرآن درست کردن

مراجع

ابیاری، ابراهیم. (1405 ق.). الموسوعة القرآنیة. بی‌جا: الموسسة سجل العرب.

بغدادی، اسماعیل. (1339 ق.). ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.

تیکچند بهار. (1891 م.). بهار بوستان: شرح بوستان سعدی. لکنهو: مطبع منشی نولکشور.

چالندری، سید علیم الله حسینی. (1236 ق.). انهار الاسرار: شرح بوستان سعدی. دست‌نویس شمارۀ 5-15398 کتابخانۀ ملی ایران. مورخ ظهر روز یکشنبه 1236 به خط عبدالرحیم ولد میان‌محمد ‌فاضل.

حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله خوافی. (1375 ش.). جغرافیای حافظ ابرو. مقدمه، تصحیح و تحقیق صادق سجادی. تهران: میراث مکتوب.

حسنی لکنهوی، عبدالحی بن فخرالدین. (1382 ق.). نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر. حیدرآباد: مطبعة مجلس دائرة المعارف العثمانیة.

خزائلی، محمد. (1353 ش.). شرح بوستان. تهران: سازمان چاپ و انتشارات جاویدان.

رامیار، محمود. (1362 ش.). تاریخ قرآن. تهران: امیرکبیر.

سجستانی، ابوبکر بن ابی داود. (2002 م.). کتاب المصاحف. حققه و علق علیه محمد بن عبده. قاهره: الفاروق الحدیثة للطباعة والنشر.

سروری، مصطفی بن شعبان. (970 ق.). شرح بوستان. دست‌نویس شماره 247578 محفوظ در کتابخانه ملی ایران. مورخ 23 صفر 970.

سعدی، مصلح بن عبدالله. (1318 ق.). بوستان. به اهتمام جناب مستطاب قاضی عبدالکریم بن قاضی نور محمد صاحب مرحوم پلبندری. بمبئی: مطبع گلزار حَسَنی.

سعدی، مصلح بن عبدالله. (1384 ش.). بوستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.

سعدی، مصلح بن عبدالله. (1378 ش.). بوستان. شرح و گزارش از دکتر رضا انزابی نژاد و دکتر سعید قره‌بگلو. تهران: جامی.

سودی، محمد. (1352 ش.). شرح سودی بر بوستان سعدی. ترجمه و تحشیه و تهیه متن انتقادی از دکتر اکبر بهروز. تبریز: کتابفروشی حقیقت.

کریمی‌نیا، مرتضی. (1396 ش.). «کهن‌ترین مکتوب تاریخ‌دار فارسی: دست‌نوشتی فارسی از احمد بن ابی القاسم خیقانی در قرن سوم». آینه میراث. دوره 15. شماره 61. صص 9- 26.

مشار، خان‌بابا. (1340 ش.). مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون. بی‌جا: بی‌نا.

هانسوی، عبدالواسع حسینی. (بی‌تا). شرح بوستان. دست‌نویس شمارۀ 27161 محفوظ کتابخانه ملی ایران.