دیالکتیک ذهن و عین نقدی تحلیلی بر رمان آینه های دردار گلشیری

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 51، شماره 3 - شماره پیاپی 202، آذر 1397، صفحه 27-48   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v0i0.72703

نویسنده

صدیقه علیپور^*

دانشگاه شهیدباهنر کرمان

چکیده

دیالکتیک ذهن و عین، یعنی به رسمیت شناختن توأمان متافیزیک و واقعیت؛ بدین­صورت که هر معرفتی ناشی از مبادلۀ دو جریان ذهن و تجربه است. این دیدگاه فلسفی که قابل توجه فیلسوفان غربی و شرقی بوده، به عرصۀ نظریه­پردازی در حوزۀ نقد ادبی وارد شده و مکتب ساختگرا را درگیر خود نموده است. گاستون باشلار از نظریه­پردازان ساختگرا، بحث ذهن و عین را به روش‌های نقد ادبی متون توسع داده است. بر اساس نظریۀ او می‌توان از طریق عناصر تقابلی متنوع متن، به تحلیل ذهن مؤلف رمان و تطبیق آن در عینیت نوشتار دست یافت. حاصل این روش نقد، حتی ممکن است از ذهنیت مؤلف فراتر رفته و محصولی تولید کند که مفهوم گسترده‌تری را به معنای متن بیفزاید. رمان آینه ‌های دردار، یکی از رمان ‌های مدرن با تمی اجتماعی و درامی با نگرش فلسفی است که در تنظیم ساختار آگاهانه‌ اش، تقابلی زیربنایی تعبیه شده است. روش بررسی مبتنی بر دیالکتیک ذهن و عین باشلار در راستای معنی بخشیدن به این تقابل‌ها که مبتنی بر تعلیقی روانکاوانه و در پاره ‌ای از موارد هستی شناسانه هستند، کارساز به نظر می‌رسد. مقالۀ حاضر می‌کوشد تا به کمک این نظریه به تحلیل متفاوتی از اثر هوشنگ گلشیری دست یابد.

کلیدواژه‌ها

ذهن و عین؛ ساختارگرایی؛ باشلار؛ رمان مدرن؛ آینه های دردار

مراجع

استریناتی، دومینیک. (1388). مقدمه‌ای بر نظریه‌های فرهنگ عامه، ترجمۀ ثریا پاک نظر. تهران: گام نو.

بارت، رولان. (1388). تحلیل متن بنیاد: والدمار، نوشتۀ آدگار آلن پو، گزیدۀ مقالات روایت. ترجمۀ فتاح محمدی. تهران: مینوی خرد. 213-202.

باشلار، گاستون. (1392). بوطیقای فضا. ترجمۀ مریم کمالی و محمد شیربچه. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

باشلار، گاستون. (1388). دیالکتیک برون و درون. ترجمۀ امیر مازیار. تهران: فرهنگستان هنر.

. باشلار، گاستون. (1377). شعله شمع. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.

تسلیمی، علی. (1388). گزاره‌هایی در ادبیات معاصر ایران (داستان). چاپ دوم. تهران: کتاب آمه.

چامسکی، نوآم. (1382). زبانشناسی دکارتی، فصلی از تاریخ تفکر عقلگرا. ترجمۀ احمد طاهریان. چاپ دوم. تهران: هرمس.

چایلدز، پیتر. (1386). مدرنیسم. ترجمۀ رضا رضایی. تهران: انتشارات ماهی.

حقوقی، محمد. (1389). مروری بر تاریخ ادب و ادبیات امروز ایران. چاپ هفتم. تهران: قطره.

دستغیب، عبدالعلی. (1386). از دریچۀ نقد (گفتارها و جستارهای انتقادی ادبی). جلد اوّل. تهران: خانۀ کتاب.

ریتزر، جورج. (1379). نظریه‌های جامعه‌شناسی دوران معاصر. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: علمی.

علیپور، پوران (صدیقه). (1394). «واکاوی نشانه‌های فرهنگ بومی در افسانۀ سگ پیرزال و پس پادشاه». مجلۀ مطالعات ایرانی. سال چهاردهم. شمارۀ بیست و هشتم. صص 190- 173.

صرفی، محمدرضا و اکبر جور، نجمه. (1391). «معانی نمادین ماه در اسطوره‌ها و ایران باستان و بازتاب آن در اندیشۀ مولانا». مجلۀ مطالعات ایرانی. سال یازدهم. شمارۀ بیست و دوم. صص 153- 127.

فولیکه، پل. (1370) فلسفۀ عمومی. ترجمۀ دکتر یحیی مهدوی. چاپ چهارم. تهران: چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

کالر، جاناتان. (1388). در جستجوی نشانه‌ها. ترجمۀ لیلا صادقی و تینا امراللهی. ویرایش فرزان سجودی. تهران: علم.

گلشیری، هوشنگ (1380). آینه‌های دردار. تهران: نیلوفر.

لوکاچ، جورج. (1381). نظریه‌ رمان. ترجمۀ حسن مرتضوی. تهران. نشر قصه.

مکاریک، ایرناریما. (1388). دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. چاپ سوم. تهران: آگه.

میرعابدینی، حسن. (1387). صدسال داستان‌نویسی ایران. چاپ پنجم. تهران: چشمه.

نامور مطلق، بهمن. (1386). باشلار بنیانگذار نقد تخیلی. «نشریۀ هنر و معماری». پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر. شماره 3.

Roston, Murray. (2000). Modernist Patterns. London: macmillan press.