بررسی مشروعیت انتخاب جنسیت جنین در فقه امامیه و اهل‌سنت

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 53، شماره 2 - شماره پیاپی 125، مرداد 1400، صفحه 49-29   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i2.84032

نویسندگان

ابراهیم جوانمرد فرخانی^{* 1}؛ حسین جاور²

¹استادیار دانشگاه گنبدکاووس

²استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

فقهای امامیه و اهل‌سنت در مشروعیت انتخاب جنسیت جنین به سه نظر قائل هستند: معتقدان به جواز معتقدند که اشکال‌های وارد بر بهره‌گیری از این تکنیک دفع‌شدنی است؛ قائلان به حرمت بر این باورند که دست‌بردن در ژن‌های جنین برای تغییرات غیرضروری، خطا و ناروا است؛ باورآورندگان به تفصیل، استفاده از این تکنیک را فقط برای پیشگیری از انتقال ناهنجاری‌های ژنتیکی یا درمان بیماری‌ها صحیح دانسته‌اند. در این پژوهش، با روش کتابخانه‌ای و تحلیلی‌توصیفی، ادلۀ مشروعیت انتخاب جنسیت در فقه فریقین و دلائل مخالفان آن‌ها تبیین شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که انتخاب جنسیت به دلایل غیرپزشکی و صرفاً براساس علاقۀ والدین به جنسی خاص، جایز نیست. تنها در فرضی که برای حفظ سلامت مادر یا جنین، راهی جز استفاده از تکنیک‌های انتخاب جنسیت نباشد، عقلاً در تزاحم بین نجات بیمار و اخذ سلول از جنین، اولی مقدم است.

کلیدواژه‌ها

انتخاب؛ جنسیت؛ جنین؛ امامیه؛ اهل‌سنت

مراجع

ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد، مسند الامام احمد‌بن‌حنبل، بیروت: الرسالة، 1416ق.

ابوالبصل، عبدالناصرموسی، الهندسةالوراثیةمنمنظورشرعیو هو ضمن کتاب دراسات فقهیه فیقضایا طبیة معاصرة، اردن: دار النفائس، 1421ق.

اسلامی، حسن، شبیه سازی انسانی از دیدگاه آئین کاتولیک و اسلام، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1386.

اشقر، محمدسلیمان، ابحاثاجتهادیةفیالفقهالطبی، بیروت: الرسالة، 2001م.

ایاد احمد، ابراهیم، الهندسةالوراثیةبینمعطیاتالعلم و ضوابط الشرع، عمان: دارالفتح، 2003م.

آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول، قم: آل‌البیت، 1409ق.

بار، محمدعلی، خلق الإنسان بین الطب والقرآن، جده: الدار السعودیة، 1400ق.

بخاری، محمدبن‌اسماعیل، صحیحالبخاری، کتاب بدء الخلق، باب ذکر الملائکه، ریاض: رشد، 1427ق.

بصیری، حمیدرضا و همکاران، «جنسیت جنین از دیدگاه قرآن، روایات و دانش جنین‌شناسی»، مجلۀ طب و تزکیه، دورۀ26، ش2، 1396.

بلحاج العربی، بحوث القانونیة فی قانون الاسرة الجزائری الجدید، جزائر: دیوان المطبوعات الجامعیة، 2014م.

ترمذی، محمدبن‌عیسی، سننالترمذی، بیروت: دارالفکر، 1403ق.

جناتی، محمدابراهیم، رسالۀتوضیحالمسائل، استفتائات، قم: انصاریان، 1382.

جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد‌، تاجاللغة وصحاحالعربیة، بیروت: دار العلم للملایین، 1410ق.

خامنه‌ای، علی، مسائل متفرقۀ پزشکی، استفتائات در سایت معظم‌له، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی ایشان به نشانی:  www.khamenei.ir

خلف، طارق عبدالمنعم محمد، احکامالتدخلالطبیفیالنطفالبشریه، اردن: دار النفائس، 2010م.

خویی، ابوالقاسم، المسائلالشرعیة، استفتائاتالمعاملات، قم: موسسۀ احیاء آثار امام خویی، 1421ق.

رجبی، مجید و همکاران، مقدمه‌ای بر تولید مثل جانوری، تهران: جهاد دانشگاهی واحد خورازمی، 1387.

روحانی، محمدصادق، المسائلالمستحدثه، قم: دارالکتاب، 1414ق.

زحیلی‌، وهبه‌، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج‌، بیروت: دارالفکر المعاصر‌، ۱۴۱۸ق.

سیوطی، عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر، الاشباه و النظائر فی قواعد و فروع الشافعیة، مصر: دارالسلام، 1418ق.

شبیر، محمدعثمان، موقف الإسلام من الأمراض الوراثیه و هو ضمن کتاب دراسات فقهیة فی قضایا طبیه معاصره، اردن: دار النفائس، 1421ق.

صابونی، محمدعلی، مختصر تفسیر ابن کثیر، بیروت: دار القرآن الکریم، 1981م.

طباطبایی، محمدحسین، قرآن در اسلام، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1353.

طوسی، محمدبن‌حسن، التبیانفیتفسیرالقرآن، بیروت: مکتب الاعلام الاسلامی، 1409ق.

عبدالرحمن الیابس، هیله بنت، تحدید جنس الجنین، بحث منشور ضمن السجل العلمی لموتمر الفقه الاسلامی الثانی قضایا طبیه معاصره، ریاض: جامعة الامام محمدبن‌سعود الاسلامیة، 1431ق.

عمید، حسن، فرهنگعمید، تهران: امیرکبیر، 1390.

غزالی، محمد‌بن‌محمد، احیاءعلومالدین، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.

قرضاوی، یوسف، من هدی الإسلام (فتاوى معاصره)، بیروت: المکتب الإسلامی، 1421ق.

قمی، علی‌بن‌ابراهیم، تفسیرالقمی، قم: دار الکتاب، 1404ق.

گفتگو با اندیشه‌وران حوزه، «زوایای پیدا و پنهان شبیه‌سازی»، مجلۀکاوشینودرفقهاسلامی، ش47، سال سیزدهم، 1385، صص3-80.

لاریجانی، باقر؛ زاهدی، فرزانه، «ملاحظات اخلاقی در اهدای گامت و جنین»، فصلنامۀاخلاقدر علوم و فناوری، ویژه‌نامۀ اخلاق پزشکی، دوره1، ش1 ، 1385، صص1-19.

مجمع الفقه الإسلامی الدولی، قرار بشأن البییضات الملقحة الزائدة عن الحاجة، دورۀ ششم، ش55 (6/6)، 1410ق، صص1737-2334.

مجمع الفقه الإسلامی الدولی، قراراتالمجمعالفقهیالإسلامی، دورۀ18و19، ش1، 1427ق، صص39-88.

محسنی، محمدآصف، الفقه و المسائل الطبیة، قم: بوستان کتاب، 1382.

محمدجعفری، راضیه و همکاران، «تعیین جنسیت جنین بر اساس محل جفت با استفاده از سونوگرافی دو بعدی»، مجلۀ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، دورۀ72، ش5، 1393.

محمدی، علی‌محمدیوسف، بحوث فقهیة فی مسائل طبیة معاصرة، بیروت: دارالبشائر الاسلامیة، 2005م.

مدرسی‌، محمد تقی، تفسیر هدایت‌، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی‌، بی‌‌تا.

مدکور، علی احمد، التربیه الدینیه والضوابط الأخلاقیه للممارسات البیولوجیه والحیوی، الندوة المصریة عن أخلاقیات الممارسات البیولوجیة، قاهره: اللجنة الوطنیة المصریة للتربیة و العلوم و الثقافة، ١٩٩٧م.

مکارم شیرازی، ناصر، احکامفرزندداری، استفتائات در سایت معظم‌له، قابل دسترسی در سایت اختصاصی ایشان به نشانی:  www.makarem.ir

مکارم شیرازی، ناصر ، تفسیرنمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1374.

مکارم شیرازی، ناصر ، کتابالنکاح، سلسله مباحث خارج فقه آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، قم: امام علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، 1382.

میمان، ناصر‌بن‌عبدالله، «حکم اختیار جنس الجنین فی الشریعة»، اعمال و بحوث الدورة الثامنة عشرة للمجمع الفقهی الإسلامی المنعقدة فی مکه، 1426ق.

نوری، حسین‌بن‌محمدتقی، مستدرکالوسائل و مستنبط المسائل، قم: آل‌البیت، 1408ق.

نوری‌زاده، رقیه و همکاران، «چالش‌های اخلاقی تعیین جنسیت به‌دلایل غیرپزشکی به روش تشخیص ژنتیکی پیش از کاشت جنین»، فصلنامۀاخلاقپزشکی، سال چهارم، ش12، 1389.

وذینانی، خالد‌بن‌زید، اختیار جنس الجنین، بحث منشور ضمن السجل العلمی لموتمر الفقه الاسلامی الثانی قضایا طبیه معاصرة، ریاض: جامعة الإمام محمد‌بن‌سعود الإسلامیة، 1431ق.

هارپر، جویس و همکاران، تشخیص ژنتیکی رویان پیش از لانه‌گزینی، ترجۀ دکتر حسین مزدارانی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1384.

هاشمی شاهرودی، محمود، مسائل پزشکی باروری مصنوعی، استفتائات در سایت معظم له به نشانی: www.hashemishahroudi.org

 

Noorlander AM, Geraedts JP, Melissen JB. Female gender pre-selection by maternal diet in combination with timing of sexual intercourse–a prospective study, Reprod Biomedical Online 2010.

Strange H, Chadwick R. The Ethics of Nonmedical Sex Selection, Health Care Anal, Volume 18, Issue 3, September 2010.

Sureau C. Gender selection: a crime against humanity or the exercise of a fundamental right? Human Reproduction, Volume 14, Issue 4, 1 April 1999.

Viville S, Nisand I. Legal aspects of human embryo research and preimplantation genetic diagnosis in France, Human Reproduction; Volume 12 no. 11, December 1997.