بررسی تنوع زیستی محصولات زراعی و باغی استان اصفهان

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 3، دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 28، تیر 1395، صفحه 212-226   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v8i2.37582

نویسندگان

نسیبه پورقاسمیان؛ روح اله مرادی^*

گروه تولیدات گیاهی، دانشکده کشاورزی بردسیر، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ایران

چکیده

شاخص‏های تنوع زیستی ابزاری نیرومند برای ارزیابی پایداری نظام های کشاورزی محسوب می شوند. در این تحقیق که به منظور ارزیابی تنوع زیستی محصولات زراعی و باغی شهرستان های استان اصفهان و همچنین بررسی روابط موجود بین تنوع زیستی و عوامل اقلیمی ‏این استان صورت گرفت، سطح زیر کشت، غنای گونه ای، یکنواختی، تنوع گونه ای و تنوع آلفا و بتای محصولات زراعی و باغی محاسبه شده و مورد ارزیابی قرار گرفتند. بدین منظور، اطلاعات مربوط به سطح زیر کشت گیاهان زراعی و باغی شهرستان‏های مختلف استان اصفهان در سال زراعی 92-1391 از طریق اطلاعات سازمان جهاد کشاورزی استان و همچنین پرسشنامه‏هایی جمع‏آوری گردید. محصولات زراعی به هشت گروه غلات، حبوبات، جالیزی، سبزیجات، علوفه ای، صنعتی و دارویی و محصولات باغی به دو گروه درختان میوه معتدله و گرمسیری طبقه بندی شدند. تنوع آلفا و بتا نیز با استفاده از رابطه غنای گونه‏ای مساحت برای اقلیم‏های مختلف استان محاسبه شد. نتایج نشان داد که در گروه محصولات باغی، درختان میوه معتدله (2/76 درصد) بیشترین و در گروه محصولات زراعی غلات (36/59 درصد) و گیاهان دارویی (09/1 درصد) به ترتیب بیشترین و کمترین سطح زیر کشت را دارا هستند. شهرستان های سمیرم و برخوار و میمه به ترتیب بیشترین و کمترین سطح زیر کشت محصولات باغی را به خود اختصاص دادند. بیشترین سطح زیر کشت محصولات زراعی در شهرستان اصفهان و کمترین آن در شهرستان خوروبیابانک مشاهده شد. شهرستان-های کاشان، لنجان، و نطنز با 17 گونه گیاهی، بیشترین و آران و بیدگل با سه گونه گیاهی کمترین غنای گونه ای محصولات باغی استان را در برداشتند. بیشترین و کمترین شاخص یکنواختی محصولات باغی به ترتیب مربوط به شهرستان های اصفهان (83/0) و سمیرم (192/0) بود. شهرستان های فلاورجان، خمینی شهر، کاشان، نایین و نجف آباد دارای بیشترین شاخص یکنواختی در محصولات زراعی و شهرستان اصفهان کمترین میزان این شاخص را نشان داد. به طور میانگین بیشترین و کمترین شاخص تنوع زیستی شانون- وینر در محصولات زراعی به ترتیب مربوط به گیاهان علوفه ای (929/0) و جالیزی (442/0) بود. این شاخص برای درختان معتدله بیش از دو برابر درختان گرمسیری گزارش شد. بیشترین و کمترین میزان تنوع آلفا به ترتیب در شهرستان‏های واقع در اقلیم‏های معتدل و بیابانی گرم مشاهده شد. اقلیم بیابانی معتدل نیز بالاترین میزان تنوع بتا را شامل شد.

کلیدواژه‌ها

تنوع آلفا؛ تنوع بتا؛ شاخص شانون؛ شاخص یکنواختی؛ غنای گونه ای

مراجع

Alizade, A., Kamali, G.A., Moosavi, F., and Mosavi, M. 2002. Weather and Climatology. In: Astan, Q.R. (Eds.), Publications. Ferdowsi University of Mashhad, Tehran, Iran. (In Persian)

Almekinders, C., Fresco, L., and Struik, P. 1995. The need to study and manage variation in agro-ecosystems. Netherlands Journal of Agricultural Science 43: 127-142.

Altieri, M.A. 1999. The ecological role of biodiversity in agroecosystems. Agriculture, Ecosystems and Environment 74: 19-31.

Anonymouse. 2013. Weather and Climatology Organization. http://www.irimo.ir/. [Accessed May 2014]. (In Persian)

Anonymous. 2014. http://ostan-es.ir/Default.aspx?tabid=303. [Accessed May 2014]. (In Persian)

Bajwa, M.A. 1995. Wheat research and production in Pakistan. In: Villarel, L. (Eds.) Wheats for more tropical environments. Proceedings of the International Symposium, CIMMYT, Mexico 68-72.

Benton, T.G., Vickery, J.A., and Wilson, J.D. 2003. Farmland biodiversity: is habitat heterogeneity the key. Trends in Ecology and Evolution 18(4): 182-188.

Conway, G.R. 1987. The properties of agroecosystems. Agricultural Systems 24: 95-117.

Ejtehadi, H., Sepehry, A., and Akkafi, H.R. 2008. Methods of Measuring Biodiversity. Ferdowsi University of Mashhad Press, Mashhad, Iran pp. 2014. (In Persian)

Isfahan Ministry of Agriculture. 2014. http://agri-es.ir. [Accessed Jun 2014]. (In Persian)

Gliessman, S. 1992. Agroecology in the tropics: Achieving a balance between land use and preservation. Environmental Management 16: 681-689.

Gliessman, S.R. 1995. Sustainable agriculture: An agroecological perspective. Advances in Plant Pathology 11: 45-57.

Gosselin, F. 2006. An assessment of the dependence of evenness indices on species richness. Journal of Theoretical Biology 242: 591-597.

Hilton-Taylor, C. 2000. 2000 IUCN Red list of threatened species, IUCN, Gland, Switzerland.

Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., and Nadjafi, F. 2004a. The agrobiodiversity of medicinal and aromatic plants in Iran. Iranian Journal of Field Crops Research 2: 215-208. (In Persian with English Summary)

Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., Asgharipoor, M.R., and Khodashenas, A. 2004b. Biodiversity of fruits and vegetable in Iran. Iranian Journal of Field Crops Research 2: 79-89. (In Persian with English Summary)

Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., Jahanbin, G.H., and Zarea, A. 2004c. Diversity of crop cultivars in Iran. Desert Journal 9: 49-67. (In Persian with English Summary)

Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., Moradi, R., and Alizadeh, Y. 2011. Meta analysis of agrobiodiversity in Iran. Journal of Agroecology 2: 1-16. (In Persian with English Summary)

Maguran, A.E. 1996. Ecological Diversity and its Measurement. Chapman and Hall pp. 184.

MAJ (Ministry of Agriculture of the IR of Iran). Planning and Economics Department, Statistics Bank of Iranian Agriculture; http://www.maj.ir; 2014. [Accessed May 2014]

Meng, E.C., Smale, M., Rozelle, S., Ruifa, H., and Huang, J. 1999. The cost of wheat diversity in China. American Agricultural Economic Association Annual Metting, August 8-11, Nashville, Tennesse.

Nassiri Mahallati, M., Koocheki, A., and Mazaheri, D. 2005. Diversity of crop species in Iran. Desert 10: 33-50. (In Persian with English Summary)

Oldfield, M.L., and Alcorn, J.B. 1987. Conservation of traditional agroecosystems. Bioscience 37: 199 -208.

Picasso, V.D., Brummer, E.C., Liebman, M., Dixon, P.M., and Wilsey, B.J. 2008. Crop species diversity affects productivity and weed suppression in perennial polycultures under two management strategies. Crop Science 48: 331-342.

Preston, F.W. 1962. The canonical distribution of commonness and rarity: Part I. Ecology 43: 185-215. Shannon, C.E., and Weaver, W. 1949. The mathematical theory of communication. University of Illinois, Urbana p. 149.

Young-Mathews, A., Cullman, S.W., Sanchez-Moreno, S., Ogeen, A.T., Ferris, H., Hollander, A.D., and Jackson, L.E. 2010. Plant-soil biodiversity relationships and nutrient retention in agricultural riparian zones of the Sacramento Valley, California. Agroforestry Systems 80: 41-60.

Yunlong, C., and Smit, B. 1994. Sustainability in agriculture: A general review. Agriculture, Ecosystems and Environment 49: 299 -307.