حکم شرعی ورزش‌های خطرناک و ضمان ناشی از حوادث آن در پرتوِ ضرورت جامعۀ اسلامی

فقه و اصول

مقاله 8، دوره 53، شماره 3 - شماره پیاپی 126، مهر 1400، صفحه 167-147   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i3.85685

نویسندگان

محسن ملک افضلی اردکانی^{* 1}؛ مجتبی ملک افضلی اردکانی²

¹استاد جامعه المصطفی العالمیه

²استادیار دانشگاه یزد

چکیده

با وجود اینکه ورزش از عوامل شادابی و سلامت روح و بدن انسان است و عقل و شرع به آن توصیه می‌کند، بعضی رشته‌های آن خطرآفرین و سبب آسیب به ورزشکاران است. این آسیب‌ها گاهی موقتی و ناچیز است و گاهی جرح شدید، نقص عضو و ازکارافتادگی مادام‌العمر و چه بسا فوت ورزشکار را به دنبال دارد. در این تحقیق با روش تحلیلی‌توصیفی دستیابی به قاعده‌ای برای به‌دست‌آوردن حکم انواع رشته‌های خطرآفرین ورزشی دنبال می‌شود. فرضیۀ تحقیق این است که ورزش‌های آسیب‌زننده به بدن به حکم عقل و شرع با عنوان اولی جایز نیست و چنانچه موجب آسیب‌رسیدن به دیگری یا فوت او شود، ضمان‌آور است. ره‌آورد این پژوهش نیز این است که پیگیری این ورزش‌ها با انگیزۀ مثبت مثل آمادگی جسمانی برای دفاع از خویش و اظهار شوکت و آمادگی دفاعی از کیان اسلام و جامعۀ اسلامی در مقابل بدخواهان، به‌عنوان ضرورتی به‌سبب حکم ثانونی و با شرایطی جایز، بلکه گاه از باب مقدمۀ واجب، واجب است و با اخذ برائت قبلی، ضمان نیز برداشته می‌شود. بدیهی است انگیزه‌های شخصی منفی یا مجرمانه از قبیل تبهکاری، انتقام‌جویی و رقابت‌های ناسالم، موضوع را تحت حکم اولی خود باقی خواهد گذاشت.

کلیدواژه‌ها

عملیات ورزشی؛ ورزش‌های خطرناک؛ ضمان؛ اخذ برائت؛ ضرورت جامعۀ اسلامی

مراجع

قرآن کریم

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (و المستطرفات)، چاپ دوم، قم: اسلامى‌، 1410ق.

ابن‌براج، عبدالعزیزبن‌تحریر، المهذب، چاپ اول، قم: اسلامى، 1406ق.

اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، ج1، چاپ سی‌ودوم، تهران: میزان، 1392.

الهام، غلام‌حسین و محسن برهانی، درآمدی بر حقوق جزای عمومی، چاپ دوم، تهران: میزان، 1395.

بروجردى، حسین، جامع احادیث الشیعة، چاپ اول، تهران: بی‌نا، 1386.

تبریزى، جواد، تنقیح مبانی الأحکام (کتاب الدیات)، چاپ اول، دار الصدیقة الشهیدة(ع)، قم: بی‌نا، 1428ق.

جمعی از نویسندگان، فرهنگ‌نامۀ اصول فقه، چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.

دهخدا، علی­اکبر، فرهنگ دهخدا، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران، 1377.

حسینی روحانی، محمدصادق، فقه الصادق علیه السلام، چاپ اول، قم: دار الکتاب‌مدرسۀ امام صادق(ع)، 1412ق.

حسینی روحانی، محمدصادق، المسائل المستحدثة، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

حسینی عاملى، محمدجوادبن‌محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.

خمینی، سید روح­الله موسوی، تحریر الوسیلة، چاپ اول، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی­تا.

خویى، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، چاپ اول، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، 1422ق.

زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلّته، چاپ چهارم، سوریه: دارالفکر، بی‌تا.

سالاری شهربابکی، میرزامهدی، دفاع مشروع، چاپ اول، تهران: جنگل، 1394.

سبزوارى، عبدالأعلى، مهذّب الأحکام، چاپ چهارم، قم: المنار، 1413ق.

شهید اول، محمدبن‌مکى، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، چاپ اول، بیروت: دار التراث، 1410ق.

شهید اول، محمدبن‌مکى، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1414ق.

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى‌کلانتر)، چاپ اول، قم: کتاب‌فروشى داورى، 1410ق.

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على ، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، چاپ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.

طباطبایی، على‌بن‌محمد، ریاض المسائل، چاپ اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1418ق.

طوسى، محمدبن‌حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، چاپ سوم، قم: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.

طوسى، محمدبن‌حسن ، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی، 1400ق.

طوسى، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، چاپ چهارم، تهران: بی‌نا، 1407ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف، الألفین، قم: دار الهجرة، 1409ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف ، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة،چاپ اول، بی‌جا: امام صادق(ع)، 1420ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف ، تذکرة الفقهاء، چاپ اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1388ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف ، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چاپ اول، قم: اسلامى، 1413ق.

فاضل هندى، محمدبن‌حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، چاپ اول، قم: اسلامى، 1416ق.

فیض کاشانى، محمدبن‌شاه‌مرتضى، مفاتیح الشرائع، چاپ اول، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى، بی‌تا.

قدسی مهر، خلیل، الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة، چاپ اول، قم: اسماعیلیان، 1414ق.

قطب راوندى، سعیدبن‌هبة‌الله‌، فقه القرآن‌، چاپ دوم، قم: چاپخانۀ آیت‌الله المرعشی النجفی‌، 1405ق.

کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران: اسلامی، 1407ق.

محقق حلى، جعفربن‌حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.

محقق حلى، جعفربن‌حسن، نکت النهایة، چاپ اول، قم: اسلامى، 1412ق.

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، چاپ دوازدهم، تهران: مرکز نشر اسلامی، 1406ق.

محمود، عبدالرحمن، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، چاپ چهارم، قم: نشر الهادی، 1409ق.

مقدس اردبیلى، احمدبن‌محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چاپ اول، قم: اسلامى، 1403ق.

مکارم شیرازی، ناصر، الفتاوى الجدیدة، چاپ دوم، قم: مدرسۀ امام على‌بن‌ابى‌طالب(ع)، 1427ق.

مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیّة هامّة، چاپ اول، قم: مدرسۀ امام علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، 1422ق.

ملک افضلی اردکانی، محسن، قاعدۀ حفظ نظام، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1397

منصورآبادی، عباس، حقوق کیفری عمومی، چاپ اول، تهران: میزان، 1395.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری به آدرس: http: //khamenei. i r.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی به آدرس: http: //zanjani. i r.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی به آدرس: https: //makarem. i r.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت‌الله سیستانی به آدرس: https: //www. s istani. o rg.