رویکرد فقیهان به موضوع بیع انسان آزاد در پرتوِ روایت سکونی

فقه و اصول

مقاله 7، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 128، خرداد 1401، صفحه 121-136   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i3.78425

نویسندگان

فتاح فتاحی وانانی^{* 1}؛ حسین صابری²؛ محمد تقی فخلعی²

¹دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

دراین جستار، رویکرد عملی فقها در مواجهه باروایت «إن أمیرالمومنین(ع) أُتِیَ برجلٍ قد باعَ حراً فقطَعَ یدَه» با روش توصیفی‌تحلیلی از دو جنبۀ جرم‌انگاری و مجازات جرم، بررسی شده است. فقهای متقدم دربارۀ ماهیت جرم و مجازات موضوع مذکور در روایت، سرقت با مجازات قطع یا تعزیر؛ افساد فی‌الارض با مجازات قطع؛ مطلق افساد با مجازات قطع یا تعزیر را پیشنهاد کرده‌اند. فقهای متأخر این جرم را آدم‌ربایی با مجازات نامعین دانسته‌اند. این در حالی است که نص روایت مذکور؛ آن را بیع انسان آزاد با مجازات قطع ید معرفی کرده است.
این جرم را می‌توان تجارت انسان با مجازات قطع ید قلمداد کرد؛ زیرا احیای به‌بردگی‌گرفتن انسان‌ها را در پی دارد، نافی اراده و محدودکنندۀ اختیار است و به بازدارندۀ محکمی همچون قطع ید و سهولت اجرا نیاز دارد؛ به طوری که که بدون نیاز به شروط سرقت مال تحقق ‌یابد.

کلیدواژه‌ها

فروش انسان؛ سرقت انسان؛ آدم‌ربایی؛ تجارت انسان

مراجع

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.

ابوالصلاح حلبى، تقى‌بن‌نجم، الکافی فی الفقه، چاپ‌اول، اصفهان: کتابخانۀ عمومى امام امیرالمؤمنین(ع)، 1403ق.

تبریزى، جواد، أسس الحدود و التعزیرات، چاپ‌اول، بی‌جا: دفتر مؤلف، 1417ق.

ترحینی عاملى، محمدحسن، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، چاپ‌چهارم، بی‌جا: دارالفقه، 1427ق.

جمعى از مؤلفان، مجلهٔ فقه أهل البیت علیهم السلام، چاپ‌اول، بی‌جا: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت(ع)، بی‌تا.

جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح؛ تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ‌اول، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.

حمیرى، نشوان‌بن‌سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، چاپ‌اول، بیروت: دارالفکرالمعاصر، 1420ق.

خمینى، روح‌اللّه، تحریر الوسیلة، چاپ‌اول، بی‌جا: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم، بی‌تا.

خوانسارى، احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چاپ‌دوم، بی‌جا: اسماعیلیان، 1405ق.

خویى، ابوالقاسم، تکملة المنهاج، بی‌جا: نشر مدینة العلم،1410ق.

خویى، ابوالقاسم ، مبانی تکملة المنهاج، چاپ‌اول، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره)، 1422ق.

 

سبزوارى، عبدالأعلى، مهذّب الأحکام، چاپ‌چهارم، بی‌جا: المنار، 1413ق.

شوشترى، محمدتقى، النجعة فی شرح اللمعة، چاپ‌اول، بی‌جا: کتاب‌فروشى صدوق، 1406ق.

شهید اول، محمدبن‌مکى، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، چاپ‌اول، بیروت: دارالتراث، 1410ق.

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى کلانتر)، چاپ‌اول، بی‌جا: کتاب‌فروشى داورى، 1410ق.

شهید ثانى، زینالدینبنعلى، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، چاپ‌اول، بی‌جا: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ‌هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.

طباطبائی، على‌بن‌محمدعلی، ریاض المسائل، چاپ‌اول، بی‌جا: آل‌البیت(ع)، 1418ق.

طبسى، نجم‌الدین، حقوق زندانى و موارد زندان در اسلام، چاپ‌اول، بی‌جا: بوستان کتاب، بی‌تا.

طری‍ح‍ی‌، ف‍خ‍رال‍دی‍ن‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشى مرتضوى، 1416 ه‍ ق

طوسى، محمدبن‌حسن، الخلاف، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.

طوسى، محمدبن‌حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، چاپ‌سوم، بی‌جا: المکتبة‌المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387.

طوسى، محمدبن‌حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، چاپ‌دوم، بیروت: دارالکتاب‌العربی، 1400ق.

طوسى، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام، چاپ‌چهارم، بی‌جا: دارالکتب‌الإسلامیة، 1407ق.

عثمان، محمود حامد، القاموس المبین فی إصطلاحات الأصولیین، ریاض، 1423 ق

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، چاپ‌اول، بی‌جا: مؤسسۀ چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1411ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، چاپ‌اول، مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1420ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.

فاضل موحدى لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة-الحدود، چاپ‌اول، بی‌جا: مرکز فقهى ائمه اطهار(ع)، 1422ق.

فاضل هندى، محمدبن‌حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1416ق.

 

قرشى بنابی، على‌اکبر، قاموس قرآن، چاپ‌ششم، بی‌جا: دارالکتب‌الإسلامیة، 1412ق.

قطب راوندى، سعیدبن‌هبةاللّه، فقه القرآن، چاپ‌دوم، بی‌جا: انتشارات کتابخانۀ آیت‌‌اللّه مرعشى نجفى(ره)، 1405ق.

قطب‌الدین کیدرى، محمدبن‌حسین، إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، چاپ‌اول، بی‌جا: مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1416ق.

کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چاپ‌چهارم، بی‌جا: دارالکتب‌الإسلامیة، 1407ق.

گلپایگانى، محمدرضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، چاپ‌اول، بی‌جا: دارالقرآن‌الکریم، 1412ق.

مجلسى اول، محمدتقى‌بن‌مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، چاپ‌دوم، بی‌جا: مؤسسۀ فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.

محقق حلى، جعفربن‌حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، چاپ‌ششم، بی‌جا: مؤسسة المطبوعات الدینیة، 1418ق.

محقق حلى، جعفربن حسن ، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ‌دوم، بی‌جا: اسماعیلیان، 1408ق.

محقق حلى، جعفربن‌حسن، نکت النهایة، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1412ق.

محقق داماد، مصطفى، قواعد فقه، چاپ‌دوازدهم، بی‌جا: مرکز نشر علوم اسلامی، 1406ق.

مقدس اردبیلى، احمدبن‌محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.

موسوی اردبیلى، عبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات، چاپ‌دوم، مؤسسة النشر لجامعة المفید رحمه‌اللّه، 1427ق.

نجفی مرعشى، شهاب‌الدین، السرقة على ضوء القرآن و السنة، چاپ‌اول، بی‌جا: انتشارات کتابخانه و چاپخانۀ آیت‌اللّه مرعشى نجفى(ره)، 1424ق.

وحید خراسانى، حسین، منهاج الصالحین، چاپ‌پنجم، بی‌جا: مدرسۀ امام باقر(ع)، 1428ق.

هاشمی شاهرودى، محمود، قراءات فقهیة معاصرة، چاپ‌اول، بی‌جا: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت(ع)، 1423ق.

هاشمی شاهرودى، محمود ، بایسته‌هاى فقه جزا، چاپ‌اول، بی‌جا: میزان-دادگستر، 1419ق.

هاشمی شاهرودى، محمود ، مقالات فقهیه، چاپ‌اول، بیروت: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، 1417ق.