بازپژوهی تطبیق عنوان گناه بر عمل مجرمانه در حکومت دینی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 9، دوره 53، شماره 3 - شماره پیاپی 126، مهر 1400، صفحه 191-169   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i3.83370

نویسندگان

محمد حسین جهانی^{* 1}؛ محمد نوذری²

¹دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

²استادیار دانشگاه قم

چکیده

یکی از اهداف مهم تشکیل حکومت اسلامی، اجرای احکام شریعت در جامعه شمرده شده است. قانونگذار نیز باتوجه‌به نیازهای مادی و معنوی اجتماع به وضع قوانین و مقررات اقدام می‌کند تا از این طریق، امنیت جامعه و حقوق اقشار مختلف را به بهترین شکل تأمین کند. سؤال اساسی این است که آیا تخلف از این قوانین افزون بر ارتکاب جرم، وقوع گناه را به دنبال دارد، به‌طوری‌که علاوه بر مجازات دنیوی، مجازات اخروی هم در انتظار مرتکب باشد یا بین جرم و گناه ارتباطی وجود ندارد؟ متفکران اسلامی در پاسخ به این مسئله دیدگاه‌های متفاوتی ارائه کرده‌اند: بعضی ارتباط بین جرم و گناه را انکار کرده‌اند؛ عده‌ای تخلف از قوانین حکومت اسلامی را همواره ملازم با تحقق گناه در پیشگاه الهی دانسته‌اند؛ گروه سوم تحقق دو عنوان را محدود به عدم تعارض با احکام شریعت دانسته‌اند و گروه دیگر ملازمۀ بین قوانین و احکام شریعت را به‌طورکلی نفی نکرده و در صورت تخلف از احکام حکومتی، وقوع جرم و گناه را در برخی موارد پذیرفته‌اند. در این پژوهش با نقد و بررسی آرای مختلف، رابطۀ حقیقی جرم و حرام کشف شده و با تبیین دیدگاه صحیح، قدمی مناسب در پاسخ به این مسئله برداشته شده است. 

کلیدواژه‌ها

جرم؛ تحریم؛ احکام حکومتی؛ شریعت؛ قانون

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایة الاصول، چاپ اول، قم: آل‌البیت، 1409ق.

ابن‌براج، عبدالعزیزبن‌نحریر، المهذب، چاپ اول، قم: اسلامى، 1406ق.

ابن‌شهیدثانی، حسن‌بن‌زین‌الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، جاپ نهم، قم: اسلامی، بی‌تا.

احسایى، محمدبن‌على، عوالی اللئالی العزیزیة، چاپ اول، قم: سید الشهداء، 1405ق.

اصفهانی، محمدحسین، حاشیۀ مکاسب، چاپ اول، قم: انوار الهدی، 1418ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، مطارح الأنظار، چاپ دوم، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1383.

بروجردی، حسین، منابع فقه شیعه، چاپ اول، تهران: فرهنگ سبز، 1429ق.

پی‌یتر، آندره، مارکس و مارکسیسم، ترجمۀ شجاع‌الدین ضیائیان، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران، 1358.

تبریزى، جواد، إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب، چاپ سوم، قم: اسماعیلیان، 1416ق.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، 1395، 28.

جمعی از نویسندگان، «مجلۀ فقه اهل بیت(ع)»، قم: دایرة المعارف فقه اسلامی، بی‌تا.

جوادی آملی، عبدالله، ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، چاپ سوم، قم: اسرا، 1381.

حرعاملى، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة، چاپ اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1409ق.

حسینی حائرى، کاظم، المرجعیة و القیادة، چاپ سوم، قم: دارالتفسیر، 1425ق.

حسینی حائرى، کاظم، القضاء فی الفقه الإسلامی، جاپ اول، قم: مجمع اندیشۀ اسلامى، 1415ق.

حلبى، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، چاپ اول، اصفهان: کتابخانۀ عمومى امیرالمؤمنین(ع)، 1403ق.

خمینی، روح‌الله، ولایت فقیه، چاپ اول، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1424ق.

خوئی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، چاپ اول، قم: داوری، 1422ق.

خوئی، ابوالقاسم، المستند فی شرح العروة الوثقى، به‌تقریر مرتضی بروجردی، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

دانش، تاج‌زمان، مجرم کیست، جرم شناسی چیست، چاپ دوم، تهران: کیهان، 1368.

دورکیم، امیل، دربارۀ تقسیم کار اجتماعی، ترجمۀ باقر برهام، چاپ اول، تهران: مرکز، 1379.

سبزوارى، عبدالاعلى، مهذّب الأحکام، چاپ چهارم، قم: المنار، 1413ق.

سند، محمد، أسس النظام السیاسی عند الإمامیة، چاپ اول، قم: فدک، 1426ق.

شفتی، محمدباقر، تحفة الابرار من آثار ائمة الابرار، چاپ اول، اصفهان: کتابخانۀ مسجد بزرگ، 1409ق.

صاحب‌بن‌عباد، اسماعیل‌بن‌عباد، المحیط فی اللغة، چاپ اول، تهران: عالمیة، 1414ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1404‍ق.

صافى گلپایگانى، لطف‌الله، التعزیر، أحکامه و حدوده، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

صدر، محمدباقر، اقتصادنا، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1417ق.

صدر، محمدباقر، الفتاوی الواضحة، چاپ هشتم، بیروت: دارالتعاریف للمطبوعات، 1403ق.

صدر، محمدباقر، دروس فی علم الأصول، چاپ اول، قم: دارالفراقد، 1428ق.

طباطبائی، محمدحسین، بررسی‌های اسلامی، چاپ دوم، قم: بوستان کتاب، 1388.

 طباطبائی، محمدحسین، «ولایت و زعامت، بحثی دربارۀ مرجعیت، روحانیت»، جمعی از دانشمندان، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار، بی‌تا. 

طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد، مجمع البحرین،تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی، 1416ق.

طوسى، محمدبن‌حسن، الخلاف، چاپ اول، قم: اسلامى، 1407ق.

عراقی، ضیاءالدین، بدائع الافکار، به‌تقریر هاشم آملی، چاپ اول، نجف: المکتبة العلمیة، 1370.

عسکری، حسن‌بن‌عبدالله، فروق اللغة، چاپ اول، بیروت: دارالافاق الجدیدة، 1420ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، چاپ دوم، قم: انتشارات اسلامی، 1410ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چاپ اول، قم: اسماعیلیان، 1387ق.

فاضل مقداد، مقدادبن‌عبدالله، اللوامع الإلهیة فی‌المباحث الکلامیة، چاپ اول، قم: اسلامی، 1422ق.

فخرالمحققین، محمدبن‌حسن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چاپ اول، قم: اسماعیلیان، 1387ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، اصول من الکافی، چاپ اول، قم: دار الکتاب الاسلامی، 1407ق.

مظلومان، رضا، جرم شناسی، چاپ اول، تهران: دانشگاه ملی، 1355.

مکارم شیرازى، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، چاپ اول، قم: مدرسۀ امام على‌بن‌ابی‌طالب(ع)، 1427ق.

منتظری، حسینعلی، حکومت دینی و حقوق انسان، چاپ اول، تهران: ارغوان دانش، 1429ق.

منتظری، حسینعلی، رسالۀ استفتائات، قم: بی‌نا، بی‌تا.

منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، چاپ اول، قم: کیهان، 1409ق.

نائینی، محمدحسین، تنبیه الائمة و تنزیه الملة، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1424ق.

نراقى، احمدبن‌محمدمهدى، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1417ق.