بررسی کلان‏ گفتمان مشروطیت در خاطرات حاج سیاح (دوران خوف و وحشت) بر اساس نظریۀ تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف

جستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 51، شماره 4 - شماره پیاپی 204، اسفند 1397، صفحه 1-22   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v0i0.78648

نویسندگان

مژگان دیباج^{* 1}؛ بهادر باقری²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی

چکیده

هر اثر، متناسب با موضوع خود حاوی کلان‎ گفتمان ‎ها و خرده‎گفتمان ‎هایی است که عناصر زبانی و معنایی در خدمت تبیین و تفسیر آنها به‎ کار گرفته می‎شود. خاطرات حاج سیاح محلاتی، از جمله آثار برجسته در دورة قاجار است که در بخش قابل ‎ملاحظه‎ای از آن به یکی از رویدادهای سیاسی-اجتماعی زمان، یعنی مشروطیت پرداخته شده و قرار داشتن مؤلف در جبهة مشروطه‎ طلبان، این صبغه را پررنگ‎تر ساخته است. بررسی کلان‎ گفتمان مشروطیت در این اثر بر اساس الگوی نسبتاً جامع فرکلاف در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین، نمایندة نگرش مثبت نویسنده به مسئلة مشروطیت و به‎کارگیری عناصر زبانی و واژگانی، دستوری و بیانی و... در موافقت با این رویداد است. در جبهة مخالف مشروطه‎خواهان، مخالفان آن قرار دارند که دقیقاً روی دیگر سکه را می‎نمایانند و برخورد انتقادی نویسنده در سه ساحت توصیف، تفسیر و تبیین با آن­ها این امر را برجسته‏ تر می‎کند.

کلیدواژه‌ها

خاطرات حاج سیاح (دوران خوف و وحشت)؛ مشروطیت؛ فرکلاف؛ کلان گفتمان؛ تحلیل انتقادی گفتمان

مراجع

آبراهامیان، پرواند. (1391). ایران بین دو انقلاب. ترجمة احمد گل‎محمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران: نی.

ابراهیمی، آمنه. (1389). «فرار از وضع موجود (نگاهی به سفرنامة فرنگ حاج سیاح)». بخارا. ش 76. 612-609.

آذرنگ، عبدالحسین.(بی‏تا). «حاج سیاح؛ نویسندة سفرنامه و خاطرات و از دگراندیشان و مشروطه‏خواهان عصر قاجار». بی‎جا. 48-62.

آقاگل‎زاده، فردوس.(1386). «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات». ادب‎پژوهی. ش 1. 17-27.

اقبال آشتیانی، عباس. (1387). تاریخ ایران. تهران: نگاه.

انوری، حسن و حسن. احمدی گیوی. (1377). دستور زبان فارسی 2. چاپ پانزدهم. تهران: مؤسسه انتشارات فاطمی.

پهلوان‎نژاد، محمدرضا و نصرت ناصری مشهدی. (1387). «تحلیل متن نامه‏ای از تاریخ بیهقی». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد. س 16. ش 62. 37-58.

حاج سیاح، میرزا محمدعلی محلاتی. (1359). خاطرات حاج سیاح. به کوشش حمید سیاح. تهران: امیرکبیر.

حسین‎پناهی، فردین. (1390). «بررسی تقابل حقیقت و واقعیت در تاریخ بیهقی». جستارهای ادبی. ش 173. 99-122.

رحیمیان، جلال و محمد عموزاده. (1392). «افعال وجهی در زبان فارسی و بیان وجهیت». پژوهش‏های زبانی. ش1. 40-21.

روح‎بخشان، عبدالمحمد. (1384). «حاج سیاح، سفرنامه‏نویسی معلم اخلاق و واضع لغت». نامة فرهنگستان. ش 11. 35-5.

زرین‏کوب، عبدالحسین. (1346). شعر بی‎دروغ شعر بی‏نقاب. تهران: دانشگاه تهران.

شیخ سنگ تجن، شهین و راضیه مشهدی نژاد. (1394). «بررسی نحوی و معنایی فعل‎های کنشی زبان فارسی بر اساس دستور نقش و ارجاع». همایش پژوهش‏های زبان و ادبیات فارسی. 1204-1191.

طباطبایی، سیدجواد. (1395). تأملی دربارة ایران. جلد2. تهران: مینوی خرد.

علیزادة بیرجندی، زهرا و قنبرعلی رجبلو. (1389). «نقد و بررسی سفرنامه‎های ناصرالدین شاه به فرنگ با رویکرد تحلیل گفتمان». جستارهای ادبی. س 43. ش 168. 134-109.

فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. گروه مترجمان. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

قبادی، حسینعلی. (1374). «نظری بر نمادشناسی». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد. س 27. ش 3و4. 358-337.

کسروی، احمد. (1363). تاریخ مشروطة ایران. جلد اول. چاپ شانزدهم. تهران: سپهر.

محمودی، علیرضا. (1394). «بررسی کاربرد استعاره در تاریخ وصاف». فنون ادبی. س 7. ش 1. 120-103.

مسرت، حسین. (1378). «معرفی کتاب: حاج سیاح و سفرنامة او». کتاب ماه. ش 29. 23-21.

یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمة هادی جلیلی. تهران: نشر نی. «استفادة صحیح و به جا از افعال معلوم و مجهول، چگونه ارتباط شما را متحول خواهد کرد؟». 2/1397. www.unlimitedpower.ir

Lakoff, G & Johnoson, M. (1980). Metaphors We Live By. Chicago and London: University of Chicago Press.