وارسی اولویت‌های برآمده از متون شرعی در تشخیص اهم

فقه و اصول

مقاله 9، دوره 54، شماره 2 - شماره پیاپی 129، شهریور 1401، صفحه 191-209   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i4.73910

نویسندگان

میرزا محمد واعظی¹؛ سید محمد تقی قبولی افشان^{* 2}؛ محمد تقی فخلعی³

¹دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد و طلبه سطح چهار حوزه علمیه مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

سنجه‌های تشخیص اهم در باب تزاحم ازجمله مباحث ارزشمندی است که تاکنون به‌صورت دقیق شناسایی و وارسی نشده است. در این نوشتار به یکی از سنجه‌های ترجیح در تشخیص اهم توجه شده که خاستگاه و آبشخور آن توجه و تنصیص شارع مقدس است؛ یعنی اولویت‌های مستفاد از متون شرعی از زاویهٔ مرجَّحیت. در پژوهشی توصیفی تحلیلی پس از بیان مدرک قاعدهٔ اهم و مهم، اولویت تعیین بر تخییر در اهمّ محتمل، چگونگی جمع میان بعضی از روایات متعارض در تعیین اهم ذکر شده است و سرانجام در تزاحم میان پاره‌ای از احکام باتوجه‌به آیات و روایات مبیّن ترجیح به‌مثابهٔ مرجّح قطعی یا احتمالی اهم، موقعیت سنجه‌هایی ملموس و کاربردی نظیر تقویت پایه‌های دین، توجه به کیفیت متزاحم، تقابل حقوق و دفع مفسده به هنگام شک، شناسایی شده است. باوجود این، روشن است که برای تعیین اهمِ قطعی یا احتمالی، عقل باید تمامی سنجه‌ها و کسر و انکسار آن‌ها را رصد کند و با درنظر گرفتن شرایط تزاحم، به اهم قطعی یا احتمالی دست‌ یازد.

کلیدواژه‌ها

اهم و مهم؛ سنجهٔ اهمیت؛ مرجِّح تزاحم؛ آیات مبیِّن ترجیح؛ روایات مبیِّن ترجیح

مراجع

قرآن کریم، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی، انتشارات به نشر، 1385.

آمدی، عبدالواحدبن‌محمد، غرر الحکم، قم: دار الکتاب الاسلامیة، 1410ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، التوحید، ترجمۀ محمدعلی اردکانی، تهران: انتشارات علمی اسلامی، بی‌تا.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، الامالی، تهران: نشر کتابچی، 1376.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، علل الشرایع، قم: داوری، بی‌تا.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، کتاب من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

اصفهانی، محمدحسین، نهایة الدرایه فی شرح الکفایة، مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام، بیروت: بی‌نا، 1429ق.

برقی، احمدبن‌محمد، المحاسن، قم: دار الکتاب الاسلامیه، 1371ق.

بروجردی، حسین، جامع احادیث شیعه، تهران: نشر فرهنگ سبز، 1386.

پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، تهران: دنیای دانش، 1382.

جزایری، محمدجعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، قم: مؤسسۀ دار الکتاب، 1415ق.

جعفربن‌محمد، امام جعفر صادق(ع)، مصباح الشریعة، بیروت: اعلمی، 1400ق.

حر عاملی، محمدبن‌حسن، وسایل الشیعة، قم: مؤسسۀ آل البیت علیه السلام، 1414ق.

خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیلة، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1404ق.

خوئی، ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، به‌تقریر محمداسحاق فیاض، قم: دار الهادی، 1410ق.

خوئی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، به‌تقریر محمدسرور واعظ بهسودی، قم: داوری، 1422ق.

خوئی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، به‌تقریر محمدعلی توحیدی، قم: نشر سید الشهداء(ع)، بی‌تا.

روحانی، محمدصادق، فقه الصادق علیه السلام، قم: دار الکتاب، 1412ق.

روحانی، محمدصادق، منتقی الاصول، به‌تقریر سید عبدالصاحب حکیم، قم: دفتر آیت‌الله روحانی، 1413ق.

شریف الرضی، محمدبن‌حسین، نهج البلاغة، تهران: نشر تألیفات فیض الاسلام، 1379.

تاج‌الدین، محمدبن‌محمدبن‌حیدر شعیری، جامع الاخبار، نجف: نشر حیدری، بی‌تا.

شهید اول، محمدبن‌مکی، القواعد و الفوائد، قم: مفید، 1400ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، مسالک الافهام إلی تنقیح شرایع الاسلام، قم: مؤسسۀ معارف اسلامی، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران: دار الکتب السلامیة، 1367.

صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، به‌تقریر سیدمحمود هاشمی شاهرودی، بی‎جا: غدیر، 1417ق.

طباطبائی، علی‌بن‌محمد، ریاض المسائل، قم: مؤسسۀ آل البیت علیه السلام، 1404ق.

طبرسی، فضل‌بن‌حسن، نثر اللالی، ترجمهٔ حمیدرضا شیخی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1384.

طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتاب الاسلامیة، 1407ق.

عراقی، ضیاء‎الدین، الاجتهاد و التقلید، قم: نوید اسلام، 1388.

علیدوست، ابوالقاسم، فقه و مصلحت، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1394.

کاشف الغطاء، جعفربن‌خضر، کشف الغطاء من مهمّات الشریعة الغراء، اصفهان: مهدوی، بی‌تا.

کراجکی، محمدبن‌علی، معدن الجواهر، تهران: المکتبة مرتضویة، 1394ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، اصول کافی، تهران: مکتبة الصدوق، 1381ق.

لیثی واسطی، علیین محمد، عیون الحکم، قم: دار الحدیث، 1376.

مجلسی، محمدباقربن‎محمدتقی، بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.

مجلسی، محمدباقربن‎محمدتقی، مرآة العقول، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1404ق.

مجلسی، محمدتقی‌بن‌مقصودعلی‌، روضة المتقین، قم: مؤسسۀ فرهنگی اسلامی، 1406ق.

مسلمی‌زاده، توضیح المسائل شش مرجع، مشهد: هاتف، 1381.

مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، تهران: صدرا، 1380.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم: انتشارات اسلامی، 1430ق.

مفید، محمدبن‌محمد، الاختصاص، قم: نشر مؤتمر العالمی، 1413ق.

مفید، محمدبن‌محمد، اوائل المقالات، بیروت: نشر دار المفید، 1414ق.

مؤمن جیلانی، رفیع‌الدین‌محمدبن‌محمد، الذریعة الی حافظ الشریعة، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه، 1360.

مهریزی، مهدی، فقه‎پژوهی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379.

نائینی، محمدحسین، فوائد الاصول، به‌تقریر: محمدعلی کاظمی، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1409ق.

نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام، 1408ق.

همدانی، رضابن‌محمدهادی، مصباح الفقیه، بی‌جا: نشر مکتب صدر، بی‌تا.

یزدی، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم، العروة الوثقی، بیروت: اعلمی، 1409ق.