بررسی تحقق استطاعت مالی در ملک متزلزل

فقه و اصول

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 0-727 فروردین 2  

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v54i1.82332

نویسندگان

سیف اله احدی¹؛ محمد تقی فخلعی²؛ محمد حسن حائری²

¹دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

وجوب حج بر هر فردی، افزون بر تحقق شرایط عامه­ی تکلیف و داشتن قدرت بر پیمودن مسیر، مشروط به حصول استطاعت مالی، یعنی داشتن زاد و راحله و مؤونه­ی عیال خود تا زمان برگشت است. گاهی شخص بر مقدار مالی که برای گزاردن حج کفایت می­کند، مالکیت پیدا کرده، اما مالکیت او مستقر نبوده و به صورت متزلزل و در معرض زوال است، از این رو مسئله­ی مهمی که در این راستا قابل طرح است این­که آیا بر چنین فردی عنوان مستطیع صدق می­کند، یا این­که تزلزل مالکیت مانع تحقق استطاعت مالی است؟ دیدگاههای مختلفی در مسئله مطرح شده است که نویسندگان پس از تحلیل و بررسی ادله و آرای فقها به شیوه­ی توصیفی- تحلیلی، بر آن شده­اند که ملاک در تحقق استطاعت مالی، وجود دو عنصر جواز تصرف مالک و علم به عدم زوال مالکیت اوست، بر این اساس در مصادیقی از ملک متزلزل که این دو عنصر وجود داشته باشد عنوان استطاعت مالی و وجوب حج تحقق می­یابد، و در مصادیقی که یکی از این دو عنصر یا هر دو مفقود باشد مالک مستطیع نمی­گردد.

کلیدواژه‌ها

استطاعت مالی؛ ملک متزلزل؛ شرایط وجوب حج؛ عدم زوال مالکیت

مراجع

1. قرآن کریم
   آملی، محمد تقی (1380ق)، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، انتشارات مؤلف، چاپ اول.
   ابن ادریس، محمد بن احمد (1418ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ چهارم، قم، موسسه‌ی نشر اسلامی.
   ابن براج، عبد‌العزیز بن نحریر (1406ق)، المهذب، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
   اراکی، محمد علی (1415ق)، کتاب البیع، قم، مؤسسه‌ی در راه حق.
   اصفهانی، محمد حسین (1418ق)، حاشیة کتاب المکاسب، قم، انوار الهدی، چاپ اول.
   اشتهاردی، علی پناه (1417ق)، مدارک العروة، تهران، دار الأسوة للطباعة و النشر، چاپ اول.
   امامی خوانساری (بی‌تا)، محمد، الحاشیة الاولی علی المکاسب، بی‌جا، بی‌نا.
   انصاری، مرتضی بن محمد امین (1415ق)، کتاب المکاسب، قم، کنگره‌ی جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول.
   ایروانی، علی (1406ق)، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
   بجنوردی، حسن (1419ق)، القواعد الفقهیة، تحقیق: مهدی مهریزی و محمد حسین درایتی، قم، نشر الهادی.
   بحرانی، محمد سند (1423ق)، سند العروة الوثقی- کتاب الحج، بیروت، مؤسسة أم القری، چاپ اول.
   بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
   تبریزی، ابو‌طالب تجلیل (1421ق)، التعلیقة الاستدلالیة علی تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، چاپ اول.
   تبریزی، جواد بن علی (1423ق)، التهذیب فی مناسک العمرة و الحج، قم، دار التفسیر، چاپ اول.
   جزایری، محمد جعفر (1416ق)، هدی الطالب فی شرح المکاسب، قم، مؤسسه‌ی دار الکتاب.
   حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه‌ی آل البیت(علیهم السلام)، چاپ اول.
   حسینی روحانی، سید محمد (1419ق)، المرتقی إلی الفقه الأرقی- کتاب الحج، تهران، مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة(دار الجلی)، چاپ اول.
   حسینی شاهرودی، سید محمود بن علی (1402ق)، کتاب الحج، قم، مؤسسه‌ی انصاریان، چاپ اول.
   حسینی میلانی، سید محمد هادی (1395ق)، محاضرات فی فقه الامامیة- کتاب البیع، مشهد، مؤسسه‌ی چاپ و نشر دانشگاه فردوسی.
   خمینی(امام)، سید روح‌الله (1422ق)، العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، چاپ اول.
   ـــــــــ (بی‌تا)، تحریر الوسیلة، تهران، موسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
   ـــــــــ (1421ق)، کتاب البیع، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، چاپ اول.
   خمینی(شهید)، سید مصطفی (1418ق)، کتاب البیع، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، چاپ اول.
   خوئی، سید ابو‌القاسم (1411ق)، مناسک الحج، قم، چاپخانه مهر، چاپ یازدهم.
   ـــــــــــ (بی‌تا)، مصباح الفقاهة، مقرر: محمدعلی توحیدی، بی‌نا.
   ـــــــــــ (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ اول.
   رشتی، حبیب‌الله بن محمد علی (1311ق)، کتاب الإجارة، بی‌نا، چاپ اول.
   روحانی، محمد صادق (1413ق)، فقه الصادق(علیه السلام)، قم، دارالکتاب، چاپ سوم.
   ـــــــــــ (1429ق)، منهاج الفقاهة، قم، انوار الهدی، چاپ پنجم.
   شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ اول، قم، کتابفروشی داوری.
   شهیدی تبریزی، میر‌فتاح (1375ق)، هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، تبریز، چاپخانه اطلاعات، چاپ اول.
   صاحب جواهر، محمد حسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
   صافی گلپایگانی، لطف‌الله، استفتاءات حج (هزار مسئله)، قم، انتشارات حضرت معصومه (سلام الله علیها)، چاپ اول، 1422 ق.
   ـــــــــــ (1423 ق)، فقه الحج، قم، مؤسسه‌ی حضرت معصومه(س)، چاپ دوم.
   طباطبایی، علی بن محمد (1418 ق)، ریاض المسائل، قم، مؤسسه‌ی آل البیت(ع)، چاپ اول.
   طباطبایی حکیم، سید محسن (1416 ق)، مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسة دار التفسیر، چاپ اول.
   ــــــــــــــ (بی‌تا)، نهج الفقاهة، قم، انتشارات 22 بهمن، چاپ اول.
   طباطبایی قمی، سید حسن (1415 ق)، کتاب الحج، قم، مطبعة باقری، چاپ اول.
   طریحی، فخر‌الدین (1416 ق)، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم.
   طوسی، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
   علامه حلی، حسن بن یوسف (1412 ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول.
   فاضل لنکرانی، محمد (بی‌تا)، العروة الوثقی مع تعلیقات الفاضل، قم، مرکز فقهی ائمه‌ی اطهار(علیهم السلام)، چاپ اول.
   ــــــــــ ، إیضاح الکفایة، قم، انتشارات نوح، 1385.
   ــــــــــ (1418 ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة- الحج، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ دوم.
   فلاح‌زاده، محمد حسین، مناسک حج ویژه بانوان، قم، نشر مشعر، چاپ دوازدهم، 1428 ق.
   فیاض کابلی، محمد اسحاق (بی‌تا)، تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی، قم، انتشارات محلاتی، چاپ اول.
   فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (بی‌تا)، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی نجفی(ره)، چاپ اول.
   محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، مؤسسه‌ی اسماعیلیان.
   محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، مؤسسه‌ی آل البیت(ع).
   محمدی، علی، شرح کفایة الاصول، قم، انتشارات امام حسن بن علی(علیهما السلام)، 1385.
   مدنی کاشانی، رضا (1411 ق)، براهین الحج للفقهاء و الحجج، کاشان، مدرسه‌ی علمیه آیة الله مدنی کاشانی، چاپ سوم.
   مشکینی، میرزا علی (بی‌تا)، مصطلحات الفقه، بی‌نا.
   مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403 ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
   موسوی، عبد الأعلی (1413 ق)، مهذّب الاحکام، قم، مؤسسه‌ی المنار، چاپ چهارم.
   میرزای نائینی، محمد حسین (1413 ق)، المکاسب و البیع، به قلم محمد تقی آملی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
   نجفی دولت آبادی، محمد حسین، شرح کفایة الاصول، قم، چاپخانه‌ی علمیه، بی‌تا.
   همدانی، رضا بن محمد هادی (1420 ق)، حاشیة کتاب المکاسب، قم، جناب مؤلف، چاپ اول.
   یزدی، سید محمد کاظم بن عبدالعظیم (1409 ق)، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ دوم.
   ــــــــــ (1421 ق)، حاشیة المکاسب، قم، مؤسسه‌ی اسماعیلیان، چاپ دوم.
   ــــــــــ (1419 ق)، العروة الوثقی(المحشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.