ساخت تأکیدی ـ بلاغیِ مفهوم «شمول» در زبان فارسی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 6، دوره 51، شماره 4 - شماره پیاپی 204، اسفند 1397، صفحه 117-137   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v51i4.79091

نویسنده

فرهاد محمدی^*

دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

در زبان فارسی برای این­که گوینده ساختِ نحویِ کلام را مطابق موقعیتِ کاربردی و اقتضای حال مخاطب درآورد، افزون بر استفاده از فرایندِ جابه­جاییِ اجزا، فرایندِ تغییر ساخت و صورت نیز کاربردی اساسی دارد. یکی از مواردی که با بهره­گیری از این فرایندِ تغییر ساخت و صورت، بیان ساده و اولیۀ کلام به ساختِ مؤکّد تبدیل می­شود، مفهوم شمول است. حالتِ عادی و بیان سادۀ این مفهوم با نشانه­ هایی مانندِ «هر» و «همه» همراه است یا این­که می­تواند همراه باشد. این صورتِ ساده در موقعیت­ هایی که به تأکیدِ بر موضوع و رفعِ شکّ و تردید از مخاطب نیاز باشد، با سازوکارهای نحوی تغییراتی در ساختِ اولیه و سادۀ جمله ایجاد می­شود که حاصلِ آن، ساخت نحویِ دیگری خواهد بود که مفهومِ مورد نظر را با تأکید بیان می­کند. در این مقاله، به روش تحلیلی، با ذکر نمونه­هایی از آثار ادبی ماهیّت و وضعیتِ ساختِ مؤکّد از بیان شمول بررسی و چگونگیِ تبدیلِ این مفهوم از ساختِ ساده به ساختِ مؤکّد نیز تشریح می­شود. حاصل کار نشان می­دهد که در زبان فارسی برای بیان مؤکّد و مبالغه ‌آمیز مفهوم شمول، از ظرفیت تغییر ساخت نحوی استفاده می‌شود و این ظرفیت تغییر ساخت نسبت به استفاده از قیدهای تأکیدی کاربردی‌تر است؛ همچنین مشخص شد که چگونگیِ تغییر در ساخت نحویِ شمول برای تبدیل بیانِ ساده و ابتداییِ موضوع به حالتِ مؤکّد در انواع جملات یکسان است و غیر از تفاوت­هایی جزئی، بیان شمول در جملات ساده و مرکّب و در دو حالتِ سلبی و ایجابی از یک قاعدۀ کلّی پیروی می­کند.

کلیدواژه‌ها

زبان فارسی؛ شمول؛ بلاغت؛ تغییر ساخت؛ تأکید

سایر فایل های مرتبط با مقاله

79091-متن مقاله به فرمت PDF-356423-1-10-20200229.pdf

مراجع

انوری ابیوردی، اوحدالدین علی‌بن‌محمد. (1372). دیوان (2جلدی). به اهتمام محمدتقی مدرّس رضوی. تهران: علمی و فرهنگی.

بیهقی، ابوالفضل محمدبن‌حسین. (1374). تاریخ بیهقی. تصحیح علی اکبر فیاض. چاپ چهارم. تهران: علم.

حافظ، شمس‌الدین محمد. (1362). دیوان حافظ. تصحیح پرویز ناتل خانلری. چاپ اول. تهران: خوارزمی.

رضانژاد، غلامحسین. (1367). اصول علم بلاغت در زبان فارسی. چاپ اول. تهران: الزهراء.

سعدی، مصلح‌الدین. (1394). غزل‌های سعدی. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چاپ دوم. تهران: سخن.

سعدی، مصلح‌الدین. (1384 الف). بوستان سعدی. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چاپ هشتم. تهران: خوارزمی.

سعدی، مصلح‌الدین. (1384 ب). گلستان سعدی. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چاپ هفتم. تهران: خوارزمی.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1376). موسیقی شعر. چاپ پنجم. تهران: آگه.

فتوحی، محمود. (1392). سبک‌شناسی. چاپ دوم. تهران: سخن.

فرشیدورد، خسرو. (1354). مقالۀ «تأکید و قصر در زبان فارسی 1». مجلۀ گوهر. شمارۀ 29. صص 385 ـ 389.

کیکاووس‌بن‌اسکندر، عنصرالمعالی. (1352). قابوسنامه. تحصیح غلامحسین یوسفی. چاپ دوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

محمدی، فرهاد. (1397). درآمدی بر بلاغت زبان فارسی بر پایۀ سخن سعدی. چاپ اول. تهران: پژوهش روزگار.

مولوی، جلال‌الدین محمد. (1386). مثنوی‌معنوی. چاپ چهارم. تهران: هرمس.

مولوی، جلال‌الدین محمد. (1363). کلیّات شمس. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.

میهنی، محمد بن منوّر. (1376). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید (2جلد). مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چاپ چهارم. تهران: آگه.

ناتل‌خانلری، پرویز. (1366). تاریخ زبان فارسی (ج3). چاپ سوم. تهران: نشر نو.

نادرپور، نادر. (1382). مجموعه اشعار. چاپ دوم. تهران: انتشارات نگاه.

ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین. (1357). دیوان اشعار. به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران.

نظامی، الیاس بن یوسف. (1387). هفت پیکر. تصحیح حسن‌وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هفتم. تهران: قطره.