کانونی سازی و توزیع آگاهی در داستان خسرو و شیرین شاهنامه

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 204، فروردین 1398، صفحه 47-71   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v0i0.77278

نویسندگان

نجمه حسینی سروری^* ؛ محمود مدبری؛ محمد جعفری

دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

کانونی ­سازی، یکی از راه­ های بیان­ کردن یا به ­دست ­آوردن دانش (آگاهی) در روایت است. در این مقاله، جهت درک چگونگی توزیع آگاهی در روایت شاهنامه از داستان خسرو و شیرین، این داستان از نظر شیوه­ های کانونی ­سازی مورد توجه قرارگرفته ­است. نتایج این بررسی نشان می­دهد که وجه غالب روایت رخدادها در متن، کانونی ­سازی بیرونی است؛ یعنی دیدن و روایت­ کردن توأمان رویدادها توسط راوی-کانونی­ گر، به شکلی که اغلب، خواننده چیزی بیشتر از شخصیّت­ ها نمی­ داند. در کلیّت اثر، تعلیق، مهم­ترین عامل انگیزش خواننده نسبت به متن است که بر اثر پیش­ آگاهی فراتر خواننده (نسبت به اشخاص داستان) دربارۀ سرنوشت شخصیت اصلی ایجاد می­شود و در پاره­ روایت ­های داستان، به دلیل آگاهی برابر خواننده و اشخاص داستان، برانگیختن کنجکاوی مهم ­ترین دلیل برای خواندن متن است. در کانونی ­سازی­ های درونی نیز بیان عواطف و ذهنیت اشخاص داستان، موجب برانگیختن کنجکاوی خواننده می ­شود. مهم­ترین عامل انسجام متن در ژرف­ساخت اثر، وجه ایدئولوژیک کانونی ­سازی­ است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ داستان خسرو و شیرین؛ کانونی سازی؛ توزیع آگاهی

مراجع

آیدنلو، سجاد. (1390). دفتر خسروان. تهران: سخن.

ایگلتون، تری. (1368). پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

برانیگان، ادوارد. (1396). درک روایت و فیلم. ترجمۀ سیّد جلیل شاهرودی لنگری. تهران: سیاهرود.

بردول، دیوید. (1396). روایت در فیلم داستانی (ج1). ترجمۀ سیّد علاالدین طباطبایی. چاپ3. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.

برتنز، یوهانس ویلم. (۱۳۸۲). نظریۀ ادبی. ترجمۀ فرزان سجودی. تهران: آهنگ دیگر.

بیشاپ، لئونارد. (1374). درس‌هایی دربارۀ داستان‌نویسی. ترجمۀ محسن سلیمانی. تهران: نشر زلال.

تایسن، لوئیس. (۱۳۸۷). نظریه‌های نقد ادبی معاصر. ترجمۀ مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی. تهران: نگاه امروز.

تولان، مایکل. (1386). روایت‌شناسی؛ درآمدی زبان‌شناختی-انتقادی. ترجمۀ سیده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سمت.

حمیدیان، سعید. (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: ناهید.

راشد محصل، محمّدرضا و حسین‌زاده هرویان، فاطمه. (1392). «بررسی پیرنگ، شخصیت پردازی، توصیف، زاویه دید و تصویرپردازی در داستان نبرد رستم با دیو سپید». متن‌شناسی ادب فارسی. دورۀ5، شمارۀ2، 121-138.

ریمون کنان، شلومیت. (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمۀ ابوالفضل حرّی. تهران: نیلوفر.

زارعی، فخری؛ موسوی، سیّد کاظم؛ مددی، غلام‌حسین. (1394). «شخصیّت پردازی با رویکرد روانشناختی در داستان سیاوش». کاوش‌نامه. دورۀ16، شمارۀ30، 67-106.

زرین‌کوب، عبدالحسین. (1362). با کاروان حلّه. چاپ5. تهران: جاویدان.

سرّامی، قدم‌علی. (1378). از رنگ گل تا رنج خار. چاپ3. تهران: سخن.

شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1366). صور خیال در شعر فارسی. چاپ3. تهران: آگاه.

صفا، ذبیح‌الله. (1363). تاریخ ادبیات در ایران، ج1. چاپ6. تهران: فردوسی.

طالبیان، یحیی و حسینی سروری، نجمه. (1382). «ساختار داستانی زال و رودابه». پزوهش‌های ادبی. سال2، شمارۀ 5، 95-116.

غفوری مهدی‌آباد، فاطمه. (1391). «کانون روایت در شاهنامه فردوسی (با تکیه بر داستان رستم و اسفندیار)». بهارستان سخن. دورۀ8، شمارۀ20، 145-174.

فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه (جلد8). به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.

فلاح، غلام‌علی؛ آذرنوا، لیلا. (1392). «طیف‌های کانونی در تراژدی رستم و اسفندیار». زبان و ادبیات فارسی. سال21، شمارۀ20، 47-76.

فلاح، غلام‌علی ؛ افشاری، نرجس. (1395). «تحلیل داستان رستم و سهراب براساس نظریۀ روایت‌شناسی کلود برمون». پژوهش‌نامۀ نقد ادبی و بلاغت. دورۀ5، شمارۀ1، 51-71.

فلاح، غلام‌علی ؛ پیغمبرزاده، لیلا سادات. (1393). «پیکربندی زمان در داستان سیاوش» متن‌پژوهی ادبی. دورۀ18، شمارۀ61. 21-40.

کوری، گریگوری. (1395). روایت‌ها و راوی‌ها. ترجمل محمّد شهبا. چاپ دوم. تهران: مینوی خرد.

گورین، ویلفرد و دیگران (1388). درآمدی بر شیوه‌های نقد ادبی. ترجمۀ علی‌رضا فرح‌بخش و زینب حیدری‌مقدم. تهران: رهنما.

لوته، یاکوب. (1388). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمۀ امید نیک‌فرجام. چاپ دوم. تهران: مینوی خرد.

مارتین، والاس. (1382). نظریه‌های روایت. ترجمۀ محمّد شهبا. تهران: هرمس.

مختاری، محمّد. (1368). حماسه در رمز و راز ملّی. تهران: قطره.

مدبری، محمود و حسینی سروری، نجمه. (1387). «از تاریخ روایی تا روایت داستانی». گوهر گویا. سال2، شمارۀ2، 1-28.

مسکوب، شاهرخ. (1354). مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار. چاپ4. تهران: کتاب‌های جیبی.

موسوی، سیّد کاظم؛ زارعی، فخری. (1387). «بررسی عنصر کشمکش در داستان سیاوش». نقد ادبی. شمارۀ3، 165-192.

همتّی، حجت‌الله؛ خان‌محمّدی، محمّدحسین. (1395). «کارکرد عناصر داستانی در ماجرای فرود شاهنامه». فنون ادبی. دورۀ8، شمارۀ2، 137-154.

یاحقی، محمّدجعفر و دیگران. (1386). شاهنامه‌پژوهی، دفتر دوم. با نظارت محمّدرضا راشد محصل. مشهد: آهنگ قلم.

یغمایی، حبیب. (1357). «هنر داستان‌پردازی فردوسی». یغما. سال31، شمارۀ11، 641-651.