پیوند و گسست متن و نگاره در شاهنامه بایسنغری

جستارهای نوین ادبی

مقاله 5، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 204، فروردین 1398، صفحه 95-125   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v52i2.80284

نویسندگان

الهام رجبی نیازآبادی^* ؛ فرزانه فرخ فر

دانشگاه نیشابور

چکیده

شاهنامه ­بایسنغری، اثر ممتاز و برجسته مکتب نگارگری هرات تیموری در عصر شاهرخ تیموری است که به سفارش بایسنغرمیرزا، فرزند هنردوست شاهرخ و با دعوت از هنرمندان بزرگ آن روزگار خلق گردید. این اثر از دو جنبه متن و نگاره حائز اهمیت است؛ چرا که متن آن توسط گروهی از شاهنامه‌ شناسان بزرگ فراهم آمده و نگاره ­های آن توسط نام‌ آوران مکتب نگارگری هرات به تصویر کشیده شده است و این فرضیه را در ذهن متبادر می‌سازد که احتمالاً ارتباط تنگاتنگی بین متن و تصویر در این شاهنامه وجود داشته باشد. همین نکته اساس این پژوهش را شکل می‌دهد. هدف از این پژوهش، بررسی پیوند و گسست بین متن شاهنامه ‌بایسنغری و نگاره­ های آن می­باشد. پرسش این است: نگارگران شاهنامه ‌بایسنغری تا چه اندازه به متن ادبی شاهنامه در ترسیم نگاره­های آن وابسته بوده‌‌اند؟ این پژوهش با بهره‌گیری از روش تحلیلی-تطبیقی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای-اسنادی به بیان موضوع می‌پردازد. نتایج تحقیق مبیّن آن است که نگارگران شاهنامه بایسنغری، از آموخته ­های خود در تصویرگری بهره ‌برده و الگوهای از پیش ‌آموخته را به تصویر کشیده­اند؛ از این‌رو توجه چندانی به متن کتاب نداشته­ و خود را موظف به خوانش متن ندانسته ‌اند؛ بنابراین در این نسخه ارتباط چندانی بین متن و نگاره ­ها وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

مکتب نگارگری هرات؛ شاهنامه بایسنغری؛ پیوند متن و نگاره

مراجع

اکبری‌مفاخر، آرش. (1395). رزمنامه کنیزک. چاپ اول. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.

آدامووا- گیوزالیان. (1383). نگاره‌های شاهنامه. مترجم: زهره فیضی. فرهنگستان هنر.

آژند، یعقوب. (1386).«کتابت‌خانه و صورت‌خانه در مکتب هرات». مجله گلستان هنر. ش10. 23-18.

آژند، یعقوب. (1387). مکتب نگارگری هرات. چاپ اول. تهران: نشر فرهنگستان هنر.

بیانی، مهدی. (1363). احوال و آثار خوشنویسان. تهران: نشر دانشگاه تهران.

توانا، اکرم. (1393). «بررسی بینامتنی نگاره پادشاهی جمشید از شاهنامه بایسنغری». باغ نظر. ش28. 54-47.

خالقی مطلق، جلال. (1395). زنان در شاهنامه. چاپ اول. تهران: نشر مروارید.

راکسبرا د. ج. و رازپوش، شهناز. (1383). تیموریان. چاپ اول. ج 8 . تهران. دانشنامه جهان اسلام.

سودآور، ابوالعلاء. (1383). فرّه ایزدی. تهران: نشر میرک.

شریف‌زاده، عبدالمجید. (1370). نامورنامه. چاپ اول. نشر معاونت پژوهش با همکاری اداره کل موزه‌های تهران.

فردوسی. (1350). شاهنامه نسخه بایسنغری. تهران: شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران.

فردوسی. (1353). شاهنامه. چاپ مول. چاپ دوم. تهران: نشر فرانکلین.

فردوسی. (1366). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی‌مطلق. ج1. نیویورک: نشر Bibliotheca persica.

ماه‌وان، فاطمه. (1393). «ارتباط نگاره و متن در ساحت معنا». شاهنامه و مطالعات هنری- مجموعه مقالات همایش فردوسی دانشگاه فردوسی مشهد. 317-295.

مرادخانی، حجت‌الله و سجودی، فرزان. (1390). «تطبیق نشانه‌شناختی نگاره‌های شاهنامه بایسنغری با نقاشی‌های مکاتب سونگ و یوان چین». فصلنامه هنرهای تجسمی نقش‌مایه. سال چهارم( 9). 14-7.

نوری، نظام‌الدین. (1385). فرهنگ و هنر و ادبیات ایران و جهان. چاپ سوم. نشر زهره.

Atasoy, Nurhan. )1970). Four Istanbul Albums and Some fragments from 14th shahnamehs. Vol.8, University of Michigan: Freer Gallery of Art, 19-48.

Gray, Basil. (1971). Baysonghori Shahnameh, Tehran: commemoration of the Celebration of the 2500th anniversary of the founding of the Persian Empire by Cyrus the Great.

Romer, H.R. (1989). Baysongor, Iranica, Vol. IV, P 6-9

Sims, Eleanor. (1992). The illustrated Manuscripts of Shahnama,Vol. 22, 43-68.