ملاحظاتی دربارۀ ضبط و شرح برخی از بیت های کوش نامه

جستارهای نوین ادبی

مقاله 6، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 204، فروردین 1398، صفحه 127-149   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v52i2.80691

نویسنده

محمود رضایی دشت ارژنه^*

دانشگاه شیراز

چکیده

منظومۀ کوش ‌نامه سرودۀ حکیم ایرانشان ‌بن‌ ابی ­الخیر ، بین سال‌های 501تا 504 ه.ق در عهد سلطان محمد بن ملک‌شاه سلجوقی در بیش از ده ‌هزار بیت سروده شده است که یکی از استوارترین منظومه ­های حماسی بعد از شاهنامه است. این منظومه شرح حال کوش­ پیل­ دندان، برادرزادۀ ضحاک است که در دامن آبتین پرورش می­یابد، اما سپس راه و رسم اهریمنی در پیش می ­گیرد و بعد از فراز و نشیب ­های بسیار، هم از نظر صورت و هم سیرت دیگرگون می­شود و سویه ­ای اهورایی به خود می­گیرد. ازآنجا که تنها نسخۀ کوش­ نامه در سال 800ه.ق کتابت شده و حدود 300 سال با سرایش منظومه فاصله دارد، بدیهی است که مصحح محترم، جلال متینی رنج زیادی را در تصحیح این اثر متحمل شده است. چون متینی علی­رغم تصحیح شایسته ­اش، خود یادآور شده که بالغ بر 500 بیت این منظومه از نظر معنا یا نویسش، روشن نیست، نگارنده کوشیده است که علاوه بر تبیین معنای برخی از بیت ­ها، پیشنهاد هایی را در خصوص ضبط ارجح حدود 50 بیت مبهم این منظومه ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

کوش نامه؛ ایران شان بن ‌ابی الخیر؛ جلال متینی؛ ضبط و شرح بیت

مراجع

آیدنلو، سجاد. (1385). «از میراث ادب حماسی ایران». میراث مکتوب. سال چهارم. شماره اول: 205-230

ارژنگی، کامران. (1396). «نقد تصحیح منظومۀ حماسی کوش نامه». پاژ. ش 25. 37-66

امیدسالار، محمود. (1384). «یادداشت های کوش نامه». فرهنگ ایران زمین. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. 312-336

ایرانشان بن ابی الخیر. (1377). کوش نامه. به کوشش جلال متینی. علمی: تهران

جیحونی، مصطفی. (1373). «یادداشتی چند بر بیت هایی از شاهنامه». پژوهش های ایران شناسی. جلد 20. 42-44

دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه. زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.

سرفراز، علی‌اکبر، آورزمانی، فریدون. (1380). سکه‌های ایران: از آغاز تا دوران زندیه. علی‌اکبر سرفراز، فریدون آورزمانی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).

سعدی شیرازی، مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله. (1373). گلستان سعدی. به کوشش خلیل خطیب-رهبر. تهران: صفی‌علیشاه.

سلیمانی، قهرمان. (1378). «حماسه کوش‌نامه». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. اردیبهشت: 30-31

فاموری، مهدی. (1391). «نگاهی دوباره به بیت نخست داستان رستم و سهراب». مجلۀ بوستان ادب

دانشگاه شیراز. سال چهارم. شمارۀ چهارم. پیاپی14. صص133ـ144

فرامرزنامه برزگ. (1394). به کوشش ماریولین فان زوتفن و ابوالفضل خطیبی. تهران: سخن

فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: دایره المعارف اسلامی

فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: سخن

ماهیارنوابی، یحیی. (1355). «واژه‌ای از شاهنامه». مجموعه مقالات به کوشش طاووسی. شیراز:351-367

متینی، جلال. (1377). مقدمۀ کوش‌نامه. در ایرانشان بن ابی الخیر (1377). کوش‌نامه. به کوشش جلال متینی. علمی: تهران

مینوی، مجتبی. (1369). داستان رستم و سهراب. به کوشش مهدی قریب و مهدی مداینی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی

ناتل‌خانلری، پرویز. (1349). رستم و سهراب، سری شاهکارهای ادبیات فارسی. تهران: امیرکبیر

نحوی، اکبر، رضاپور، سارا. (1394). «ملاحظاتی دربارۀ منظومه بهمن‌نامه». پژوهش‌نامه ادب حماسی. سال 11. شماره 19: 11-26

نحوی، اکبر، رضاپور، سارا (1398). «اصلاح بیت‌هایی از کوش‌نامه». در دست چاپ.