بازجستی در ادلۀ عبادیت زکات و خمس

فقه و اصول

مقاله 1، دوره 40، شماره 1 - شماره پیاپی 79، اردیبهشت 1387، صفحه 11-31   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v40i1.66440

نویسنده

احمد باقری^*

تهران

چکیده

نویسنده این نوشتار برآن است که بیشتر فقیهان در تبیین ماهیت زکات و خمس به بعد فردی این دو توجه بیشتری داشته اند تا رویکرد اقتصادی و تأثیر اجتماعی آن. از این رو، عبادی بودن این دو عنوان مهم ومؤثر فقهی را مسلم گرفته و کمتر به نقد و بررسی ادله در این باب پرداخته اند. هرچند ممکن است عوامل تاریخی و مکانی و زمانی ویژه یا برجستگی و منزلت والا و استثنایی فقه یا فقیهانی سترگ در مسلم دانستن عبادیت زکات و خمس نقش داشته اند، اما در این جستار با صرف نظر از آنها و سایر عوامل مشابه تأثیرگذار، اعم از شخصیتی، ذهنی و عرفی، سعی شده ادله و توجیهاتی را که در متون فقهی براثبات عبادی بودن این دو عنوان پراهمیت و کارآمد ارائه شده است، به درستی مورد تبیین و آنگاه مورد نقد و بررسی قرار گیرند. در این میان استفاده از نظریات و آرای اندک فقیهانی که بعد اقتصادی زکات و خمس را مطمح نظر قرار داده و در عبادی بودن آنها تردید کرده اند، فرضیه نویسنده مبنی بر غیرعبادی بودن این دو اثبات شده است تا از این طریق، هم بتوان موانع کاربردی ساختن واجرایی کردن آنها را از سر راه برداشت و هجرانی که قرنهای متمادی دامنگیرشان شده است رطرف ساخت و هم فقه پویای اسلام و شریعت ناب محمدی، از ره گذر عینیت بخشیدن به احکام کارامد و مترقی خود در این خصوص، جلوه های تازه تر یابد.

کلیدواژه‌ها

زکات؛ خمس؛ قصد قربت؛ صدقه؛ عبادت به معنای اخص؛ عبادت به معنای اعم

مراجع

ابن رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قم، منشورات الرضی، 1389ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1408ق.

انصاری، مرتضی، المکاسب، بیروت، مؤسسه النور للمطبوعات، 1410ق.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، بیروت، دارالعلم للملاعیین، 1404ق.

حرعاملی، محمد بن حسن، رسائل الشیعة، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1412ق.

خویی، ابوالقاسم، المستند فی شرح العروة الوثقی ( موسوعة الامام الخوئی)، تألیف: شیخ مرتضی البروجردی، قم، مؤسسه إحیا آثار الامام الخوئی، 1378ش- 1420ق.

-------------، منهاج الصالحین «العبادات»، بیروت، دارالبلاغة، 1412ق.