قلمرو ثابت و متغیر، دشواری ها و فرضیه ها

فقه و اصول

مقاله 5، دوره 40، شماره 1 - شماره پیاپی 79، اردیبهشت 1387، صفحه 81-122   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v40i1.66443

نویسنده

حسین صابری^*

فردوسی مشهد

چکیده

با پذیرش این دو فرض که احکام شرع تابع مصالح و مفاسد است و از سوی دیگر مصالح و مفاسد در گذر زمان و بسته به شرایط و موقعیت ها تفاوت می یابد، تغییر در احکام و وظایف دینی واقعیتی است که به هر ترتیب به وقوع می پیوندد و آن گاه پرسشی که رخ می نماید این است که دامنۀ این تغییر چه اندازه می تواند باشد و این تغییر در چه عرصه هایی می تواند رخ دهد؟ آیا مرزی برای «متغیر» هست و آیا « ثابت» تعریف و حدود مشخصی دارد؟
در این مقاله نگارنده با مفروض دانستن این که احکامی «متغیر» صرف نظر از دامنه و عنوان این احکام در برابر گزاره های «ثابت» وجود دارد کوشیده است با بررسی چگونگی ناهمگنی اولیه میان تن دادن به متغیرها از یک سوی و مسلمانی چون «حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرام الی یوم القیامه» از سوی دیگر، به طرح تبیین ساز وکارهای مطروح یا محتمل در بازشناخت ثابت و متغیر از همدیگر و رسیدن به مرز و تعریفی برای هرکدام بپردازد و سپس این ساز و کارها را بر ترازوی نقد نهد و سرانجام بنگرد که آیا می توان از این مجموعه ساز و کارها به یک یا چند سامانه برای دست یافتن به تصویری مشخص تر از ثابت و متغیر رسید یا چنین امکانی فراروی نیست. فرضیه مورد حمایت نگارنده در این مقاله، امکان رسیدن به ساز و کارهای معین در این باره با بهره جستن از طرح حای اولیه، مبتنی بر تمایز عرصه ها است.

کلیدواژه‌ها

ثابت؛ ثوابت؛ متغیر؛ تحول؛ متحول؛ تبدل؛ تمایز

مراجع

ابن ابی جمهور، محمد بن علی بن ابراهیم احسانی، الاقطاب الفقهیة، تحقیق محمد حسون، قم، مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی، 1410ق.

ابن ادریس، محمد، مستطرفات السرائر، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1411ق.

ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، کتب و رسائل و فتاوی این تیمیه فی الفقه، تحقیق عبدالرحمان محمد العاصمی، مکتبة ابن تیمیه

ابن حیان، محمد بن حیان، صحیح ابن حیان، تحقیق شعیب --------- ، بیروت، موسسه الرساله، 1414ق/ 1993م.ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، سبل السلام، مصر، الحلبی، 1379ق.

-----------------------، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، تحقیق محمد فؤاد عبداباقی و محب الدین خطیب، بیروت، دارالمعرفه، 1379ق.