امر معاصر: از سَیّالیّت تا تَصَلّـٌب در گذر زمان (فرایند بالندگی و تثبیت محتشم کاشانی در تاریخ ادبیات)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 52، شماره 3 - شماره پیاپی 206، آبان 1398، صفحه 1-21   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v0i0.84176

نویسندگان

سعید رادفر¹؛ محمود فتوحی رودمعجنی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

گزارش­ هایی که همعصران محتشم کاشانی از وی ثبت کرده ­اند بیشتر از این­که یکدست باشند، سیال ­اند و محل تنش و تعارض. برعکس، تذکره ­نویسان ادوار بعد به سمت گزینش روایتی واحد رفته ­­اند. این تعارضات مورخ ادبی را با نگرانی دربارۀ وثاقت گزارش ­ها مواجه خواهد کرد. این مقاله ابتدا چندگانگی گزارش­ های همعصران محتشم را بررسی می­کند و سپس حرکت آن­ ها را به سمت قطعیت نشان خواهد داد. تناقض موجود در گزارش ‌های نخست برخاسته و متأثر از متغیرهایی چون زمان، مواضع گفتمانی و مناسبات میان دو سویۀ معاصرت است. هرچه از روزگار محتشم فاصله می­گیریم، تذکره‌نویسان با ثبت روایتی واحد از زندگی وی، شاخصۀ شهرت او را به مرثیه ­سرایی صرف تقلیل داده­ اند. این امر در آثار تاریخ ادبی امروز نیز مشهود است. این تحقیقات فرایند تطور گزارش ­های مربوط به محتشم را به پرسش نگرفته ­­اند. محتشم شاعری چندوجهی است درواقع و فروکاسته در تاریخ ادبیات. بنابراین اعتبار و جهان ­شمولی نظرات پس از گذر زمان، در مورد وی محل تردید است. زیرا تقلیل ‌گرایی موجود در تاریخ ادبیات منجر شده شهرت شاخص وی مرثیه­ سرایی باشد و فردیت خلاقش پوشیده ماند. شاعرانی چون محتشم را باید در گذر زمان بررسی کرد تا بالندگی و مانایی ایشان به عنوان رویدادهای ادبی روشن گردد.

کلیدواژه‌ها

محتشم کاشانی؛ تذکره؛ معاصرت؛ تاریخ ادبیات؛ تذکره نویسی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

84176-متن مقاله به فرمت PDF-369311-1-10-20200601.pdf

مراجع

اوحدى حسینى بلیانى، تقى‏الدّین محمد. (1389). عرفات العاشقین و عرصات العارفین‏. جلد 6. تصحیح: ذبیح‏للّه صاحبکارى و آمنه فخراحمد. تهران: میراث مکتوب.

ایمان، رحم علیخان. (1349). منتخب اللطایف. با مقدمۀ تاراچند، باهتمام سیدمحمدرضا جلال نائینی، سیدامیرحسن عابدی. چاپ تابان.

آبادی، میرعبدالرزاق صمصام الدوله خوافی اورنگ. (1388). بهارستان سخن. تصحیح و تعلیق عبدالمحمد آیتی، سیده حکیمه دستجردی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

آذربیگدلی، لطفعلی بن آقاخان. (1378). آتشکده آذر. جلد دوم. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.

آرزو، سراج الدین علی بن حسام الدین. مجمع‌النفایس. (1383). به کوشش زیب النساء علی خان (سلطان علی). پاکستان: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

آزادبلگرامی، میرغلامعلی بننوح. (1393). خزانه عامره. تحقیق و تصحیح هومن یوسف دهی. مجلد 1. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

براون، ادواردگرانویل. (۱۳۳۵). تاریخ ادبی ایران. ج.‎۴. از آغاز عهد صفویه تا زمان حاضر. تهران: کتابخانه ابن سینا.

بقایی بخارایی، محمدعارف. (1393). مجمع الفضلاء. تحقیق محمد خشکاب. زیر نظر یوسف بیگ باباپور. تهران: منشور سمیر.

بهاری سیستانی، حسین. (1066). خیرالبیان. بیجا: بینا.

تبریزی، ابوطالب‌خان. (1207). خلاصةالافکار.

حقیقت، عبدالرفیع. (1368). فرهنگ شاعران زبان پارسی. تهران. شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.

خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین حسینی. (1333). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. ج 4. مقدمۀ جلال الدین همائی؛ زیرنظر محمد دبیرسیاقی. تهران: خیام.

خوشگو، بندرابنداس. (1389). سفینه خوشگو. تصحیح کلیم اصغر؛ با همکاری و نظارت علمی مرکز پژوهش کتابخانه مجلس شورای اسلامی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

دارابی، محمدبن محمد. (1391). لطایف الخیال. تصحیح یوسف بیگ باباپور. با مقدمه سیدصادق حسینی اشکوری. قم. تهران: مجمع ذخائر اسلامی. کتابخانه و موزه ملی ملکف موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

رازی، امین احمد. (1378). هفت اقلیم. تهران: سروش.

رضازادۀشفق، صادق. (1352). تاریخ ادبیّات ایران. تهران: انتشارات دانشگاه پهلوی.

سنبهلی مرادآبادی، میرحسین دوست. (1292). تذکرۀ حسینی. لکهنو: مطبع نامی منشی نول.

شمیسا، سیروس. (1381). شاهدبازی در ادبیات فارسی. تهران: انتشارات فردوس.

صادقی کتابدار. (1327). مجمع الخواص. ترجمه عبدالرسول خیامپور. تبریز: چاپخانه اختر شمال.

صفا، ذبیح الله. (1369). تاریخ ادبیات در ایران. جلدچهارم. از پایان قرن هشتم تا اوایل قرن دهم هجری. تهران: انتشارات فردوسی.

صفوی، سام میرزا. (1384). تحفه سامی. تصحیح و تحشیه رکن الدّین همایون فرّخ. تهران: اساطیر.

صومعه سرائی، میرابوطالب رضوی‌نژاد. (1369). چهارصد شاعر پارسیگوی. تهران: تهران

عاشقی عظیم آبادی، حسینقلی خان بنعلی خان. ().391. نشتر عشق. تصحیح و تعلیقات سید کمال حاج سید جوادی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

علامی، ابوالفضل. (1882). آیین اکبری. کانپور: منشی نول کشور.

فتوحی رودمعجنی، محمود. (1395). صد سال عشق مجازی. تهران: سخن.

فتوحی رودمعجنی، محمود. (1387). نظریۀ تاریخ ادبیات. تهران: سخن.

قزوینی، علاءالدوله بنیحیی کامی. (1395). نفایس المآثر. تحقیق و تصحیح سعید شفیعیون. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی: دانشگاه آزاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.

کاشی، تقی. (993). خلاصة الاشعار و زبدة الافکار. نسخۀ ایندیا آفیس.

کرمانی، صابر. (1364). سیمای شاعران. تهران: اقبال.

گلچین‌معانی، احمد. (1348). مکتب وقوع در شعر فارسی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

گوپاموی، محمدقدرت الله. (1387). نتائج الافکار. تصحیح و تعلیق: یوسف بیگ باباپور. قم: مجمع ذخائر اسلامی.

مدرس تبریزی، محمدعلی. (1374). ریحانةالادب. تهران: کتابفروشی خیام.

مردانی، نصرالله. (1371). ستیغ سخن. تهران: سمت.

منشی، اسکندربیگ ترکمان. (بدون تاریخ). عالم آرای عبّاسی. چاپخانه موسوی.

نفیسی، سعید. (1363). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی.

نهاوندی، ملاعبدالباقی. (1924-1931). مآثر رحیمی. محمدهدایت حسین. کلکته: ایشیاتک سوسائیتی بنگاله.

واله داغستانی، علیقلی‌خان. (1391). ریاض الشعراء. تصحیح، مقدمه و فهرستها از ابوالقاسم رادفر، گیتا رشیدی. جلد 2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

هاشمی سندیلوی، احمدعلیخان. باهتمام محمّد باقر. (1968). مخزن الغرائب. لاهور: دانشگاه پنجاب.

Gadamer, Hans-georg. (2006). TRUTH AND METHOD. Translation revised by Joel Weinsheimer and Donald G. Marshall. New york and London.: Continuum.