سازوکارهای قدرت فوکویی و موقعیت کافکایی در رمان «شهربندان»

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 52، شماره 3 - شماره پیاپی 206، آبان 1398، صفحه 23-44   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v52i3.76583

نویسنده

نگین بی نظیر^*

دانشگاه گیلان

چکیده

در اندیشه فوکو، قدرت فرایندی است که در همة مناسبات و در ظریف ­ترین سازوکارهای تبادل اجتماعی جریان دارد و بر آن‌ها تأثیر می­گذارد. قدرت، شبکه مولدی است که از تعدد روابط نیروهایی می­­آید که به­واسطه آن ‌ها به اهداف خود می­رسد. فرایند قدرت با تکنولوژی انضباطی بر جزئی ­ترین رفتار، حرکات و عملکرد سوژه­ها نظارت دارد؛ اصل رؤیت ­پذیری، نگاه پایگان­ مند، نظارت مستمر و... امکان اجرایی شدن مجازات انضباطی را محقق می­سازد که هدفش تربیت بدن­ های رام و هنجارمندکردن سوژه ­هاست. موقعیت کافکایی، تصویرگر رابطه­ای خاص از انسان مدرن و جهان است؛ رابطه­ای که در آن، فرد نه‌ تنها قهرمان نیست بلکه شخصی ­ترین وجوه زندگی ­اش، زیر نگاه مغناطیسی مراجع قدرت است، فضایی پلیسی و جاسوس ­وار، هم هویت فردی قهرمان داستان را می­بلعد و هم راه­ های برون­رفت از موقعیت را بر او می­بندد. جستار حاضر با توجه به اشتراک و هم ­سانی زیرساخت، مؤلفه­ها و کارکرد قدرت فوکویی و موقعیت کافکایی، به تحلیل رمان «شهربندان» جواد مجابی از دو منظر فوق می­پردازد. «شهربندان» جواد مجابی همان شهرزندان است؛ به تعبیر راوی: شهری ساکت، ظلمانی، محصور در سیمان و فلز، بی ­همهمه­ای. پژوهش حاضر نشان می­دهد که با چه سازوکاری، همه شهروندان (شاگرد رستوران، پاسبان، قاضی و جاروکش) بازوان توانمند قدرت هستند و نقش جاسوسی و دیده ­بانی قدرت را در الگوی سلسله­ مراتبی به­دقت انجام می­دهند. در فرایند اعمال قدرت، ابتدا خانواده­ قهرمان داستان و سپس کارت شناسایی و درنهایت نام­ و هویتش گرفته می­شود، شخصیت او را به یک شماره پرونده تقلیل می­دهند و او را چون یک زندانی با شماره پرونده ­اش (360) صدا می­زنند. فرایند قدرت با سوژه ­سازی، تنبیه، جرم­ تراشی و برچسب ­زنی به دنبال ساختن یک شهروند مطیع از قهرمان داستان است، همچنین در جستار حاضر، نقاط مقاومت فوکویی و کافکایی نیز بررسی می­شود.

کلیدواژه‌ها

تکنولوژی انضباطی؛ دیده بانی قدرت؛ موقعیت کافکایی؛ شهرزندان؛ شهربندان

سایر فایل های مرتبط با مقاله

76583-متن مقاله به فرمت PDF-369317-1-10-20200601 (1).pdf

مراجع

اکو، اومبرتو. (1386). «زبان، قدرت، نیرو». نقد ادبی نو. ترجمه بابک سید حسینی. ارغنون4. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.67-82.

بارث، ل. (1379). «میشل فوکو: تربیت کردن روح شخصی». متفکران بزرگ جامعه‌شناسی. گردآورنده رابر استونز. ترجمه مهرداد میردامادی. تهران: مرکز.

بلاکهام، ه. ج. (1376). شش متفکر اگزیستانسیالیست. ترجمه محسن کریمی. تهران: مرکز.

تورن، آلن. (1380). نقد مدرنیته. ترجمه مرتضی مردیها. تهران: گام نو.

خالقی، احمد. (1385). قدرت، زبان، زندگی روزمره در گفتمان فلسفی- سیاسی معاصر. تهران: گام نو.

دریفوس، هیوبرت و رابینو، پل. (1385). میشل فوکو؛ فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نی.

دلوز، ژیل. (1393). «دو سخنرانی». نقد و قدرت (بازآفرینی مناظره فوکو و هابرماس). گردآورنده و ویراستار مایکل کلیی. تهران: اختران.25-64.

دلوز، ژیل. (1394). فوکو. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نی.

سناپور، حسین. (1386). جادوهای داستان (چهار جستار داستان‌نویسی). تهران: چشمه.

صادقی فسایی، س. و ستار. پ. (1390). «جرم: برساخته ذهنیت. گفتمان و قدرت». فصلنامه پژوهش حقوق. شماره 33. 219-232.

ضیمران، محمد. (1387). میشل فوکو: دانش و قدرت. تهران: هرمس.

فوکو، میشل. (1385). «سوژه و قدرت». میشل فوکو؛ فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نی.343-365.

فوکو، میشل. (1388). مراقبت و تنبیه: تولد زندان. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نی.

فوکو، میشل. (1393). نقد و قدرت (باز آفرینی مناظره فوکو و هابرماس). گردآورنده و ویراستار مایکل کلیی. تهران: اختران.

فونتاناـ جیوستی، گوردانا. (1396). فوکو برای معماران. ترجمه احسان حنیف. تهران: کتاب فکر نو.

فیسک، جان. (1386). «فرهنگ و ایدئولوژی». فرهنگ و زندگی روزمره (2). ترجمه مژگان برومند. ارغنون20. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.117-126.

کافکا، فرانتس. (1371). محاکمه. ترجمه جلال الدین اعلم. تهران: نیلوفر.

کافکا، فرانتس. (1378). مسخ. ترجمه صادق هدایت. تهران: زریاب.

کافکا، فرانتس. (1387). قصر. ترجمه جلال الدین اعلم. تهران: نیلوفر.

کوندرا، میلان. (1380). هنر رمان. ترجمه پرویز همایون‌پور. تهران: گفتار.

کوندرا، میلان. (1385). وصایای تحریف شده. ترجمه کاوه باسمنجی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

مارسل، گابریل. (1388). انسان مسئله‌گون. ترجمه بیتا شمسینی. تهران: ققنوس.

مجابی، جواد. (1392). شهربندان. تهران: افراز.

مکاریک، ایرنا ریما. (1385). دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.

میلر، پیتر. (1384). سوژه، استیلا، قدرت. ترجمه نیکوسرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نی.

میلز، سارا. (1392). گفتمان. ترجمه فتاح محمدی. زنجان: هزاره سوم.

نوذری، حسین‌علی. (1380). مجموعه مقالات مدرنیته و مدرنیسم. تهران: نقش جهان.

هاوثورن، ج. (1380). «مدرنیسم و پست مدرنیسم: رمان و نظریه ادبی». پست‌مدرنیته و پست‌مدرنیسم. ترجمه حسینعلی نوذری. تهران: نقش جهان.129-150.

یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نی.