سال‌های سرودن شاهنامه و ستایش محمود غزنوی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 52، شماره 4 - شماره پیاپی 207، بهمن 1398، صفحه 43-68   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v52i3.84022

نویسنده

سید علی محمودی لاهیجانی^*

واحد نجف آباد،دانشگاه آزاد اسلامی ،نجف آباد ،ایران

چکیده

فردوسی از سال 370 ه.ق سرودن شاهنامه را آغاز کرد و تا سال 384 ه.ق، تدوین نخست خود را به پایان برد. سپس همزمان با قدرت گرفتن محمود غزنوی در سال 387 ه.ق، به تدوین دوم شاهنامه مشغول شد و آن را تا سال 400 ه.ق به اتمام رساند. او در تدوین دوم، در ابتدا و انتهای برخی از داستان‌ها به سن و سال خود اشاره می‌کند و محمود غزنوی را می‌ستاید. پژوهشگران اشاره‌های شاعر به سن و سالش و همچنین ستایش محمود را به سال‌های پایانی سرودن شاهنامه نسبت می‌دهند. برخی سال 394 ه.ق را سالی می‌دانند که فردوسی تصمیم نهایی خود را برای اهدای کتاب به محمود غزنوی گرفته و تا سال 400 یا 401 ه.ق و یا سال‌ها بعد از آن، محمود را مدح گفته و شاهنامه را به دربار فرستاده است و برای آن دلایلی چون فتح هندوستان یا بخشش خراج را ذکر می‌کنند. از این رو این پرسش مطرح می‌شود که فردوسی در چه سالی، چه داستانی را به نظم درآورده و در چه سالی محمود غزنوی را مدح گفته است و این دو موضوع چه ارتباطی با یکدیگر دارد؟ در این مقاله که به روش تحلیلی-اسنادی نوشته شده است، کوشش شده تا تاریخ سرودن داستان‌های تدوین دوم همراه با ستایش محمود غزنوی مشخص شود. در پایان می‌توان دید که ستایش محمود به پیش از سال 400 ه.ق بازمی‌گردد و نباید آن را به سال‌های بعد نسبت داد.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ سنِ فردوسی؛ ستایشِ محمود؛ بخششِ خراج

سایر فایل های مرتبط با مقاله

84022-متن مقاله به فرمت PDF-382540-1-10-20200831.pdf

مراجع

آیدنلو، سجاد. (1394). «معرفی و بررسی دو تصحیح تازۀ شاهنامه». آینۀ میراث. سال سیزدهم. ضمیمۀ شمارۀ 40. صص 9-144.

آتش، احمد. (1357 تیرماه). «تاریخ نظم شاهنامه». سیمرغ. ترجمۀ توفیق سبحانی. شمارۀ 5. صص 62-69.

ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله. (1889 م). المسالک و الممالک. تصحیح دخویه. لیدن: بریل.

البنداری، فتح بن علی. (1932). الشاهنامه. عبد الوهاب عزام. القاهرة: مطبعة دارالکتب المصریة.

بهار، محمدتقی. (1379). فردوسی‌نامه ملک الشعرای بهار. به کوشش محمد گلبن. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات.

بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین. (1383). تاریخ بیهقی. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: مهتاب.

تاریخ سیستان. (1381). تصحیح محمدتقی بهار. تهران: معین.

تقی‌زاده، سیدمحمد. (1349). فردوسی و شاهنامۀ او. به اهتمام حبیب یغمائی. تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملّی.

خالقی مطلق، جلال. (1385). «نگاهی تازه به زندگینامۀ فردوسی». نامۀ ایران باستان. سال ششم. شمارۀ 11-12. صص 3-25.

خالقی مطلق، جلال و محمود امیدسالار. (1393). یادداشت‌های شاهنامه. ج10. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.

رجایی، محمدعلی. (1346). «شاهنامه برای دریافت صله سروده نشده است». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال سوم. شمارۀ 12. صص 255-293.

ریاحی، محمدامین. (1382). سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ریاحی، محمدامین. (1389). فردوسی. تهران: طرح نو.

ریتر، هلموت. (تیرماه 1357). «فردوسی و شاهنامه». سیمرغ. ترجمه افسانه ریاحی. شماره 5. صص 37-46.

سیّدی فرّخد، مهدی. (1371). سرایندۀ کاخ نظم بلند «پنج گفتار در زمان و زندگانی فردوسی». مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

شاپور شهبازی، علی‌رضا. (1365). «زادروز فردوسی». ترجمۀ ابوالحسن گونیلی. آینده. سال 12. شمارۀ 1-3. فروردین-خرداد. صص 42-47.

شیرانی، حافظ محمودخان. (1369). در شناخت فردوسی. ترجمۀ شاهد چوهدری. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

شیرانی، حافظ محمودخان. (1369 تابستان). «زادروز فردوسی». ایرانشناسی. سال 2. شمارۀ 2. صص 370-378.

صفا، ذبیح الله. (1389). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

عتبی، محمد بن عبدالجبّار. (1374). ترجمۀ تاریخ یمینی. ترجمۀ ابوالشرف ناصح بن ظفر جرفادقانی. تصحیح جعفر شعار. تهران: شرکت انتشارات علمی_فرهنگی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. دفتر ششم با همکاری محمود امیدسالار و دفتر هفتم با همکاری ابوالفضل خطیبی. تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

کزازی، جلال الدین. (1391). نامۀ باستان. ج6. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

کزازی، جلال الدین. (1388). نامۀ باستان. ج7. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک. (1363). تاریخ گردیزی. تصحیح عبدالحیّ حبیبی. تهران: دنیای کتاب.

محیط طباطبایی، سیدمحمد. (1356). «شاهنامه آخرش خوش است». شاهنامه شناسی1: مجموعۀ گفتارهای نخستین مجمع علمی بحث دربارۀ شاهنامه. تهران: انتشارات بنیاد شاهنامۀ فردوسی. صص54-69.

مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد. (1906 م). أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم. تصحیح دخویه. لیدن: بریل.

مینوی، مجتبی. (1354). فردوسی و شعر او. چاپ دوم. تهران: کتاب‌فروشی خیام.

نحوی، اکبر. (1391). «گذشته ز شوّال ده با چهار، تأملی در یک بیت تاریخ‌دار شاهنامه». پژوهشنامۀ ادب حماسی. سال هشتم. شمارۀ چهاردهم. صص 115-125.

نحوی، اکبر. (1394). «آدینه هرمزدِ بهمن، بررسیِ گاهشماری بیتی از شاهنامه». نامۀ فرهنگستان. دورۀ پانزدهم. شمارۀ 2 (پیاپی 58). صص 175-186.

نظامی عروضی، احمد بن عمر. (1382). چهار مقاله. تصحیح مجدد و شرح و گزارش از رضا انزابی‌نژاد و سعید قره‌بگلو. تهران: جامی.

نفیسی، سعید. (1390). «فردوسی». مقالات سعید نفیسی. به کوشش کریم اصفهانیان با همکاری محمدرسول دریاگشت. ج2. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار. صص66-89.

نولدکه، تئودور. (1379). حماسۀ ملی ایران. ترجمۀ بزرگ علوی. با مقدمه به قلم سعید نفیسی. تهران: نگاه.