بررسی و تصحیح دو نویسش از شاهنامۀ فردوسی («ندید و» یا «ندیدو»؛ «برسان شیر» یا «بسطام‌شیر»)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 4، دوره 52، شماره 4 - شماره پیاپی 207، بهمن 1398، صفحه 69-85   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v0i0.81882

نویسندگان

خلیل کهریزی^* ؛ وحید مبارک

دانشگاه رازی- کرمانشاه

چکیده

تصحیح بی‌چندوچونِ شاهنامه و رساندنِ این متن، در همۀ جوانب، به آنچه دقیقاً سرودۀ فردوسی است، با امکاناتِ کنونی کاری دشوار و حتی غیرممکن می‌نماید. با وجود این، مصحِّحان شاهنامه در دهه‌های اخیر کوشیده‌اند با تکیۀ انتقادی بر دستنویس‌های این کتاب و استفاده از روش / روش‌های علمی، این متن را به اصلِ سرودۀ شاعر نزدیک کنند.باوجوداین، پژوهش در متنِ شاهنامه، به‌هیچ‌روی، به پایان نرسیده و دقّت در همۀ جوانبِ این کتاب زمینۀ پژوهشی پرکاری برای پژوهشگران این حوزه از مطالعات ایرانی به وجود آورده است. اکنون که متنی انتقادی از شاهنامه فراهم آمده که می‌توان آن را متنِ «فعلاً» نهایی این کتاب دانست، دقّت و درنگ در نویسش‌ها و نسخه‌بدل‌های آن می‌تواند نویسش‌هایی را که نیازمندِ بازنگری‌اند، به ریختی نهایی و پذیرفتنی‌ برساند. بر همین اساس، در این جستار، نویسشِ «ندید و» در بیتِ «به گلشهر گفت آنک خرّم‌بهشت/ ندید و نداند که دهقان چه کشت» از داستان سیاوش و نویسش «برسان شیر» در بیتِ «شه غرچگان بود برسان شیر / کجا پشت فیل آوریدی به زیر» از داستان جنگ بزرگ کیخسرو بررسی شده‌اند. سپس، علاوه بر نقدِ نظریاتِ پیشین دربارۀ این نویسش‌ها، با دقّت در رسم‌الخطِ شاهنامه، شیوۀ داستان‌سرایی فردوسی، منطق داستان و با کمکِ دستنویس‌های شاهنامه صورت‌های «ندیدو» و «بسطام شیر» به جای دو نویسشِ مذکور پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ تصحیح؛ نویسش؛ ندیدو؛ بسطام‌شیر

سایر فایل های مرتبط با مقاله

81882-متن مقاله به فرمت PDF-382628-1-10-20200901.pdf

مراجع

اخوان زنجانی، جلیل. (1372). «خبر زو به شیر بلیکان رسید». ایران‌شناسی. شمارۀ 19. پاییز. 562 ـ 565.

اصطخری، ابواسحق ابراهیم. (1340). مسالک و ممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

تبریزی، محمدحسین بن خلف. (1362). برهان قاطع. به اهتمام محمد معین. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.

تفضلی، احمد. (1398). «تصحیح دو بیت از شاهنامه». مقالات احمد تفضلی. گردآورنده ژاله آموزگار. چاپ اوّل. تهران: توس. 201 ـ 203.

حدودالعالم من المشرق الی المغرب. (1362). به کوشش منوچهر ستوده. تهران: طهوری.

حسن‌دوست، محمد. (1393). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. ج3. چاپ اوّل. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

حمدالله مستوفی. (1377). ظفرنامه به انضمام شاهنامۀ فردوسی. چاپ عکسی از روی نسخۀ خطی مورخ 807 هجری به شمارۀ or. 2833 به خط محمود الحسینی. زیر نظر نصرالله پورجوادی و نصرت‌الله رستگار. چاپ اوّل. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

خالقی مطلق، جلال. (1388). «تکرار در شاهنامه». سخن‌های دیرینه (مجموعه مقاله دربارۀ فردوسی و شاهنامه). به کوشش علی دهباشی. چاپ سوم. تهران: نشر افکار.

خالقی مطلق، جلال. (1389). یادداشت‌های شاهنامه. چاپ سوم. تهران: مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی.

خالقی مطلق، جلال. (1397). «شاهنامۀ طوپقاپوسرای مورّخ 731 هجری قمری». ماهنامۀ بخارا. شمارۀ 123. فروردین و اردیبهشت 97. صص 60 ـ 101.

خطیبی، ابوالفضل. (1394). «بزشک هزبر و پلنگان یا به رشک هزبر بلیکان؟». مجموعه مقاله‌های همایش مخاطب‌شناسی شاهنامه و شعر حماسی فارسی (دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد). به کوشش فرزاد قائمی. مشهد: سخن‌گستر. صص 135 ـ 146.

سعدی، مصلح بن عبدالله. (1363). بوستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1353). شاهنامه. تصحیح ژول مول. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامه (چاپ عکسی از روی نسخۀ فلورانس). با مقدمۀ علی رواقی. چاپ اوّل. تهران: دانشگاه تهران.

فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه (چاپ عکسی از روی نسخۀ خطّی کتابخانۀ بریتانیا به شماره 103 و Add21 مشهور به شاهنامۀ لندن). نسخه برگردانان: ایرج افشار و محمود امیدسالار. چاپ اوّل. تهران: طلایه.

فردوسی، ابوالقاسم. (1380). شاهنامه. تصحیح مصطفی جیحونی. چاپ سوم. اصفهان: شاهنامه‌پژوهی.

فردوسی، ابوالقاسم .(1385). شاهنامه (نامۀ باستان). ویراستۀ میرجلال‌الدین کزازی. چاپ سوم. تهران: سمت.

فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. تصحیح ژول مول. به کوشش پرویز اتابکی. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1389الف). شاهنامه (نسخه برگردان از روی نسخۀ کتابت اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم هجری قمری. کتابخانۀ شرقی، وابسته به دانشگاه سن‌ژوزف بیروت. شمارۀ NC. 43). به کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار، نادر مطلّبی کاشانی، با مقدمۀ جلال خالقی مطلق، چاپ اوّل. تهران: طلایه.

فردوسی، ابوالقاسم. (1389ب). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. چاپ سوم. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1391 الف). شاهنامه از دستنویس موزۀ فلورانس، گزارش واژگان دشوار و برگردان همۀ ابیات به فارسی روان به قلم عزیزالله جوینی. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.

فردوسی، ابوالقاسم. (1391 ب). شاهنامه. به تصحیح و اهتمام عبدالحسین نوشین و دیگران. زیر نظر مهدی قریب. تهران: سروش با همکاری فرهنگستان علوم روسیه (انستیتوی خاورشناسی).

فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه. پیرایش جلال خالقی مطلق. چاپ اوّل. تهران: سخن.

گردیزی، عبدالحی بن ضحاک (1363). زین‌الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. چاپ اوّل. تهران: دنیای کتاب.

لسترنج. (1337). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمۀ محمود عرفان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

مستوفی، حمدالله. (1362). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.

مجمل‌التواریخ و القصص. (1389). تصحیح و تحشیۀ ملک‌الشعرای بهار. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

نظامی، الیاس بن یوسف. (1390). خسرو و شیرین. تصحیح برات زنجانی. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.

نولدکه، تئودور. (1358). تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان. ترجمۀ عباس زریاب خویی. چاپ اوّل. تهران: انجمن آثار ملّی.