نظریه ایجاب ملزِم درآیینه تطبیق

فقه و اصول

مقاله 6، دوره 39، شماره 3 - شماره پیاپی 77، مهر 1386، صفحه 157-179   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v39i3.65666

نویسنده

جلیل قنواتی^*

دانشگاه تهران(پردیس قم)

چکیده

در فقه اسلامی )در مذاهب فقهی امامیه، شافعی و حنفی( این قاعده پذیرفته شده است که تا زمانی که قصد انشا و توافق طرف قرارداد به ایجاب ملحق نشود. هیچ گونه اثر حقوقی به وجود نمی آید، و موجب هر زمانی قبل از قبول می تواند از ایجاب خود عدول نماید و در قبال عـدول خود مسئولیتی نیز ندارد. در مقابل، فقیهان مالکی بر این اعتقادند که گویندة ایجاب نمی تواند قبل از قبول مخاطب از ایجابش رجوع کند. به اعتقاد اینان، گویندة ایجاب با صدور آن برای طرف مقابل حق قبول و تملک را ایجاد کرده است و طرف مقابل باید بتواند از این حق استفاده نماید. به همین دلیل، موجب، حق رجوع از ایجاب را ندارد و در صورت رجوع، رجوع و عدول او بی اعتبار است. این دیدگاه با آنچه که عموماً در حقوق غرب پذیرفته شده هماهنگ است. در نظامهای حقوقی نوشته و برخی از کشورهای کامن لویی نظریه ایجاب ملزم به عنوان یک قاعده مسلم حقوقی در قوانین پذیرفته شده است. امام خمینی از فقیهان برجسته امامیه در مورد نقش ایجاب در انعقاد قرارداد معتقد است صرف انشای ایجابی برای تحقق عقد کافی است و قبول نقشی جز تثبیت معامله ایجاد شده و پذیرش انشای گوینده ایجاب ندارد. با وجود این، ایشان بر این باور است که ایجاب الزام آور نیست و موجب هر زمانی قبل از قبول می تواند از ایجاب خود عدول نماید.
به نظر می رسد از نظر منطق حقوقی و شیوه استدلال نمی توان دلیل متقنی برای پذیرش نظریه ایجاب ملزم ارائه نمود و در قلمرو احکام و قواعد اولیه پذیرش این نظریه با مشکل مواجه است.

کلیدواژه‌ها

ایجاب؛ قبول؛ ایجاب ملزم؛ تعهد یک طرفی؛ جرم مدنی

مراجع

ابن قدامه، عبدالله بن محمدبن احمد، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.

انصاری، مرتضى، مکاسب، تبریز،چاپ سنگى، 1275ق.

انصاری، مرتضی، رسایل محشی، قم،موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، بی‌تا.

خمینى، روح الله، البیع، قم،مؤسسة النشر الاسلامى، 1415.س

ـــــــــــــــ، البیع، تقریرات درس امام خمینى توسط آیة الله قدیرى، تهران، وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامى، 1407 ق.

ـــــــــــــــــــــ، الرسائل، قم،مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، 1385 ق.

حر عاملى، محمدبن حسن، وسایل الشیعة، تهران، مکتبة الاسلامیة،1403 ق.

حطاب، محمد بن محمد، مواهب الجلیل، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416 ق.

خویى، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، دارالهادى، 1382.

الدسوقی، شمس الدین، حاشیه الدسوقى علی الشرح الکبیر، دار احیاء الکتب العربیه، عیسی البابی الحلبی و شرکاه، بی‌تا.

سنهورى، احمد، نظریة العقد، قاهره، دارالکتب المصریة، بی‌تا.

شهیدى، مهدى، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران، نشرحقوقدان، 1377.

شلبی، مصطفی، المدخل فی التعریف فی الفقه الاسلامی و قواعد الملکیه والعقود فیه، بیروت، دارالنهضة العربیة،1983.

طباطبایى یزدى، محمدکاظم، حاشیه مکاسب، قم، مؤسسة مطبوعاتى اسماعیلیان، 1378ق.

ــــــــــــــــــــــــــ، العروة الوثقى، مکتبة العلمیة الاسلامیة، 1363.

کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومى قراردادها، تهران، انتشارات بهنشر، 1372

کاسانی، بدایع الصنایع، بیروت، دارالکتاب، 1394.

لنگرودى، محمدجعفر، تأثیر اراده در حقوق مدنى، تهران، 1340ش.

ــــــــــــــــــــ ،دایرة المعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران، نشربنیاد، 1356.

مجلسی ،محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، موسسة الوفا، لبنان،1403ق.

معلوف،لویس، المنجد، المطبعة غدیر،1423ق.

نایینی، محمد حسین، منیة الطالب، تقریرات ، نوشته شیخ موسی خوانساری در 2 جلد، چاپ سنگی، بی‌نا، بی‌تا.

نراقی، احمد بن محمد، عواید الایام، مرکزالنشرالتابع لمکتب الاعلام الاسلامی،1417ق.

محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، بخش مدنی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ سوم،1370.

مراغی، میر فتاح، العناوین، تبریز، دارالسلطنة، چاپ سنگی،1274.

وهبه الزحیلی، الفقه الاسلامی فی اسلوبه الجدید، دمشق، دارالکتاب، بی‌تا.

-Cheshire and Fifoot، the Law of Contract، by furmston، 11th Ed، London، 1972. www. lexmercatoria.org .

-Principles of European contract Law, Parts I,II,III,2002, By commission on European contract Law: www.Lexmercatoria.org.

-International convention on sale of Goods, 1980: www.cisg.Law.pace.edu.

- Unidroit Principles of International Institute for the unification of private Law: www.unidroit.org.