شرط قرض در عقد اجاره

فقه و اصول

مقاله 1، دوره 38، شماره 1 - شماره پیاپی 71، فروردین 1385، صفحه 9-29   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v38i1.65617

نویسنده

علی اکبر ایزدی فرد^*

دانشگاه مازندران

چکیده

از جمله معاملات رایج در میان مردم« شرط قرض در عقد اجاره» است، به این صورت که اگر کسی بخواهد خانه ای را اجاره کند بـا پرداخـت پیـش پـولـی تحـت عنـوان« قرض» آن را به مبلغی کمتر از اجرت واقعی اجاره می کند. این سؤال مطرح است: آیا روش مزبور که به جای «شرط رهن در عقد اجاره» پیشنهاد گردیده از لحاظ شرعی صحیح است؟ آیا چنین شرطی مستلزم ربا نیست؟ آیا در معاملات مزبور هدف اسلام از قرض که همانا کمک به نیازمندان بدون دریافت سود و کسب منفعت است، تحت الشعاع رباخواری قرار نمی گیرد؟ آنچه در این مقاله مورد بحث قرار می گیرد پاسخ به سئوالات فوق و بررسی مشروعیت« شرط قرض در عقد اجاره» است.

کلیدواژه‌ها

قرض؛ عقد اجاره؛ معاملات محاباتی؛ ربا؛ معامله صوری؛ قصد نامشروع

مراجع

ابن ادریس، محمد بن احمد، السّرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ در سلسله الینابیع

الفقهیّه، به کوشش علی اصغر مروارید، بیروت: مؤسسّه فقه الشّیعه،چاپ اول،1413 ق.

ابن جُزَی؛ القوانین الفقهیّه، بیروت: المکتبة الثّقافیّه، بی تا .

ابن حزم علی بن احمد؛ المحلّی، بیروت، دارالافآق الجدیده ، بی تا .

ابن حمزه، ابوجعفر محمد؛ الوسیله الی نیل الفضیله، چاپ در سلسله الینابیع الفقهیّه، به کوشش علی اصغر مروارید، بیروت : مؤسسّه فقه الشّیعه، چاپ اول، 1413 ق.

ابن طیّ، ابوالقاسم علی عاملی؛ المسایل، چاپ در سلسله الینابیع الفقهیّه، به کوشش علی اصغر مروارید، بیروت : مؤسسّه فقه الشّیعه، چاپ اول، 1413 ق.

ابن قدامه، عبداللّه بن احمد؛ المغنی فی فقه الامام احمدبن حنبل، بیروت: دارالفکر، بی تا .

ابن منظور، محمدبن مکرّم؛ لسان العرب، بیروت: دار احیاء التّراث العربی و مؤسسّه التّاریخ العربی، 1418 ق.

ابوجیب، سعدی؛ القاموس الفقهیّه لغهً و اصطلاحاً، دمشق: دارالفکر، چاپ دوم، 1408ق.

امامی، حسن؛ حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیّه ، چاپ 24 ، 1383 ش .

بجنوردی، میرزا حسن؛ القواعد الفقهیّه، قم: دارالکتب العلمیّه،1389 ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق النّاضرة فی احکام العترة الطاهرة، بیروت: دارالاضواء، چاپ دوم، 1405 ق.

بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل؛ رساله«فی القرض بشرط المعامله المحاباتیه»، چاپ در مجموعه رسالات، چاپ سنگی، وزیری، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 1804 ق.

تهانوی،محمد علی؛کشاف اصطلاحات الفنون، بیروت: مکتبه اللّبنان، چاپ‌اول،1966م.

جعفری لنگرودی،محمدجعفر؛ ترمینولوژی حقوق، تهران:کتابخانه گنج دانش،1372ش.

حرّ عاملی، محمدبن حسن؛ وسایل الشّیعه الـی تحصیــل مسایـل الشّریعـه، بیروت:

داراحیاء التّراث العربی، چاپ پنجم، 1403ق.

خمینی، روح اللّه، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران؛ البیع، مؤسسّة مطبوعاتی اسماعیلیان،1410 ق

ـــــــــــــــــــــــــــــــ؛ تحریر الوسیله، تهران: مکتبه العلمیّه الاسلامیّه، بی تا.

خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر آثارالشّیعه ، بی تا .

زحیلی، وهبه؛ الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق: دارالفکر، چاپ سوم، 1409 ق .

سلّاردیلمی ، حمزه بن عبدالعزیز؛ المراسم العلویّه ، چاپ در سلسله الینابیع الفقهیّه، ع به کوشش علی اصغر مروارید، بیروت : مؤسسّه فقه الشّیعه، چاپ اول، 1413 ق.

شهید اول، محمد بن جمال الدّین مکّی عاملی؛ الدّروس الشّرعیه فی فقه الامامیه، چاپ در سلسله الینا بیع الفقهیّه، به کوشش علی اصغر مروارید، بیروت : مؤسسّه فقه الشّیعه، چاپ اول، 1413 ق.

شهید ثانی ، زین الدین الجبعی العاملی ؛ شرح لمعه ( الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه)، بیروت:‌ دارالعالم الاسلامی ، بی تا .

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام ، قم: دارالهدی للطباعه و النشر ، چاپ سنگی ، رحلی2 جلدی ، بی تا .

شوکانی ، محمد بن علی؛ نیل الاوطار من احادیث سیّدالاخیار، بیروت: دارالقلم ، بی تا .

صفی‌پور ، عبدالرّحیم ؛ منتهی الارب فی لغة العرب ، انتشارات کتابخانه سنایی ، بی تا .

صهرشتی، نظام الدین ابوالحسن؛ اصباح الشّیعه بمصباح الشّریعة، چاپ در سلسله الینابیع الفقهیّه، علی اصغر مروارید، بیروت : مؤسسّه فقه الشّیعه، چاپ اول، 1413 ق.

طریحی ، فخرالدّینبن محمد ؛ مجمع البحرین ، تهران: المکتبة المرتضویّة چاپ‌ دوم‌،‌1362ش.

طوسی ، محمدبن حسن؛ الخلاف، چاپ در سلسله الینا بیع الفقهیّه، به کوشش علی اصغر مروارید،بیروت : مؤسسّه فقه الشّیعه، چاپ اول، 1413 ق.

ـــــــــــــــــــــــ؛ المبسوط فی فقه الامامیّه ، تهران: المکتبه المرتضویّه لاحیاء الآثار الجعفریّه ، 1387ق.

ـــــــــــــــــــــــ؛ النّهایه ، چاپ در سلسله الینابیع الفقهیّه، به کوشش علی اصغر مروارید، بیروت : مؤسسّه فقه الشّیعه، چاپ اول، 1413 ق.

عاملی غروی،جواد بن محمد؛ مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلّامه، مؤسسّه آل‌البیت(ع) ، بی تا .

علامه حلّی، حسن بن یوسف؛ تحریر الاحکام، مشهد: مؤسسه طوس ، چاپ سنگی ، رحلی، بی تا .

ــــــــــــــــــــــــــــ؛ تذکرة الفقها ، تهران: المکتبة المرتضویّةلاحیاء الآثار الجعفریّه، چاپ‌سنگی رحلی، بی تا .

ـــــــــــــــــــــــــــ؛ قواعد الاحکام ، چاپ در سلسله الینابیع الفقهیّه، به کوشش علی اصغر مروارید، بیروت : مؤسسّه فقه الشّیعه، چاپ اول، 1413 ق.

ــــــــــــــــــــــــــ؛ مختلف الشّیعة، تهران: مکتبه نینوی الحدیثة، چاپ سنگی رحلی، بی تا .

علم الهدی، علی بن حسین؛ الانتصار، قم: الشّریف الرّضی، بی تا.

فاضل لنکرانی ، محمد جواد؛ توضیح المسایل مراجع ، گرد آورنده: سید محمد حسن بنی هاشمی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ، چاپ هفتم ، 1381ش.

فیض کاشانی، ملا محسن؛ الوافی، قم: مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ سنگی رحلی، 1404 قمری.

قانون روابط موجر و مستأجر، تدوین جهانگیر منصور ، تهران: نشر دوران ، چاپ دهم،

1381ش.

مفید، محمد بن محمد؛ المقنعه فی الاصول و الفروع ، چاپ در سلسله الینابیع الفقهیّه.

محقق اردبیلی ، احمد؛ مجمع الفایدة و البرهان ، قم: مؤسسّه نشر اسلامی ، 1404 ق.

محقق حلّی ، جعفر بن حسن؛ المختصر النّافع ، مصر: دارالکتاب‌العربی ،‌ بی تا .

محمودی، محسن؛ مسایل جدید از دیدگاه علماء و مراجع تقلید، قم: انتشارات ناصر، 1379ش.

مکارم شیرازی ، ناصر؛ توضیح المسائل مراجع ، گرد آورنده : سید محسن بنی هاشمی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیّه قم : چاپ هفتم ، 1381ش.

میدانی ، شیخ عبدالغنی الغنیمی؛ اللّباب فی فی شرح الکتاب ، بیروت: دارالحدیث، بی تا .

نجفی ، محمد حسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام ، تهران: دارالکتب الاسلامیّه ، چاپ دوم ، 1365ش .

نراقی ، محمد بن احمد؛ ‌مشارق الاحکام ، تهران: چاپ سنگی ، وزیری ، 1294ق.