مقایسه تولید ذرت سیلویی (Zea mays L.) و سورگوم علوفه‌ای (Sorghum bicolor L.) از لحاظ مصرف انرژی و پتانسیل گرمایش جهانی در شرایط آب و هوایی گرگان

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 6، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 35، فروردین 1397، صفحه 218-233   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v10i1.56517

نویسندگان

محمد تقی فیض بخش^{* 1}؛ پریسا علی زاده²

¹بخش زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران

²گروه زراعت، دانشکده تولید گیاهی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

چکیده

وجود انرژی فسیلی ارزان و فراوان منجر به‌بهبود رفاه زندگی انسان و افزایش تولید غذا شده است، اما امروزه، مشکلات عمده‌ای در مورد سوخت-های فسیلی به‌وجود آمده است. این مشکلات شامل کمبود سوخت‌های فسیلی برای نسل‌های آینده، افزایش قیمت حامل‌های انرژی و مهم‌تر از همه انتشار گازهای گلخانه‌ای (مانند دی‌اکسید‌کربن، اکسید نیتروژن و متان) به اتمسفر ناشی از استفاده سوخت‌های فسیلی می‌باشد. کارآیی استفاده از انرژی یکی از مهمترین عوامل برای کشاورزی پایدار است. استفاده از سوخت‌های فسیلی و مصرف کودهای شیمیایی باعث تهدید محیط زیست گردیده است. مقایسه انرژی گیاهان زراعی یکی از روش‌هایی است که می‌تواند در اولویت‌بندی کشت گیاهان مختلف زراعی در هر منطقه به کار گرفته شود. برای انجام این بررسی دو محصول زراعی (ذرت سیلویی (Zea mays L.) و سورگوم علوفه‌ای (.Sorghum bicolor L)) انتخاب گردید. دلیل انتخاب این دو گیاه تشابهات متعددی (از جمله تاریخ کاشت مشابه، عملیات زراعی و مصرف) است که در این دو گیاه وجود دارد. برهمین اساس با مصاحبه با کشاورزان مختلف (برای ذرت سیلویی و سورگوم علوفه‫ای به‌‫ترتیب 20 و 15 کشاورز از طریق تکمیل پرسشنامه در محدوده شهرستان گرگان) اقدام به جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز ماشین‌آلات و نهاده‌های مصرفی شامل بذر، کود، سوخت و سموم در دو محصول شد. برای برآورد مقدار مصرف انرژی در نهاده‌های مصرفی مثل کود، آفت‌کش‌ها، حشره‌کش‌ها میزان انرژی هرگرم ماده مؤثره در ضرایب مربوطه و وزن مخصوص آن‌ها ضرب گردید. سایر محاسبات انرژی مصرفی برای ورودی‌ها و خروجی‌های مورد استفاده در تولید و عملیات زراعی برای هر یک از روش‌ها با استفاده از ضرایب به‌دست آمده از منابع مختلف انجام شد. پس از آن داده‌های مورد نیاز در سه بخش مصرف سوخت، سوخت مصرفی و پتانسیل گرمایش جهانی ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای بر مبنای معادل دی‌اکسید‌کربن محاسبه گردید. بیشترین انرژی ورودی در مزارع ذرت سیلویی و سورگوم علوفه‌ای به‌ترتیب با 2/23 و 7/24 درصد مربوط به مصرف کود پایه بود. همچنین بیشترین انرژی ورودی مستقیم در مزارع ذرت سیلویی و سورگوم علوفه‌ای مربوط به سوخت به-ترتیب برابر 3/27 و 4/31 بود. میزان انرژی خروجی در سورگوم علوفه‌ای بیشتر از ذرت سیلویی بود به‌طوری که میزان انرژی خروجی در سورگوم علوفه‌ای 56/315 گیگاژول در هکتار بیشتر از ذرت سیلویی بود که مهمترین دلیل این امر عملکرد بیشتر مزارع سورگوم علوفه‌ای است. نسبت انرژی خروجی به ورودی در ذرت بهاره و سورگوم علوفه‌ای به‌ترتیب برابر 3/4 و 6/15 محاسبه گردید. به‌عبارتی، راندمان انرژی در مزارع سورگوم علوفه‌ای بیشتر و این امر به‌دلیل عملکرد بالاتر و همچنین مصرف نهاده‌های کمتر در این محصول است. میزان بهره‌وری انرژی در کشت ذرت سیلویی کمتر سورگوم علوفه‌ای است (جدول6). دلیل این امر عملکرد پایین در واحد سطح (500/12 کیلو‌گرم ماده خشک در هکتار) و میزان انرژی ورودی بیشتر در مزارع ذرت سیلویی است. در هر دو محصول بیشترین پتانسل گرمایش جهانی به‌ترتیب مربوط به کود نیتروژن و سوخت مصرفی بود. بیشترین و کمترین پتانسیل گرمایش جهانی به‌ترتیب از مزارع ذرت سیلویی بهاره و مزراع سورگوم علوفه‌ای (به‌ترتیب 9/1845 کیلوگرم CO2 در هکتار و 1729 کیلوگرم CO2 در هکتار) به‌دست آمد. دلیل این موضوع مصرف کمتر نهاده‌های کشاورزی از جمله علف‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها در مزراع سورگوم علوفه‌ای است. همچنین در هر دو محصول کمترین میزان تولید گازهای گلخانه‌ای مربوط به کود پتاسیم به میزان 5/39 کیلوگرم معادل CO2 در هر دو محصول بود. مقایسه مقادیر پتانسیل گرمایش جهانی بر اساس واحد وزن عملکرد محصول در هکتار برای ذرت سیلویی و سورگوم علوفه‌ای نشان می‌دهد که تفاوت بسیار قابل توجه بین دو محصول وجود دارد. به‌طوری‌که در کشت ذرت بهاره سیلویی پتانسیل گرمایش جهانی 1/12 برابر کشت سورگوم علوفه‌ای است. میزان انرژی ورودی و انتشار گازهای گلخانه‫ای در ذرت بهاره سیلویی بیشتر از سورگوم علوفه‫ای بود که ناشی از عملیات زراعی بیشتر (از جمله علف-کش‌ها و سموم حشره‌کش) است و از این لحاظ کشت سورگوم علوفه‌ای دارای اثرات زیست‌محیطی کمتری است. در هر دو محصول مصرف سوخت و کود درصد بالایی از انرژی مصرفی و تولید گازهای گلخانه‌ای را تشکیل می‌دهد بنابراین استفاده از ادواتی که باعث کاهش مصرف سوخت شوند توصیه می‌گردد و همچنین لزوم بررسی و تحقیق جهت کشت‌های تناوبی و استفاده از گیاهانی که قادر به تثبیت نیتروژن هستند آشکار می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

انرژی ویژه؛ انرژی غیرمستقیم؛ سوخت؛ گاز‌های گلخانه‌ای

مراجع

Akcaoz, H., Ozcatalbas, O., and Kizilay, H. 2009. Analysis of energy use for pomegranate production in Turkey. Journal of Food, Agriculture and Environment 7: 475-480.

Amanloo, A., and Ghasemi Mobtaker, H. 2013. Energy balance and sensitivity analysis of inputsfor forage maize production in Iran. International Journal of Agriculture and Crop Sciences 5(4): 377-384.

Broumand, A, Aghkhani, M., and Sadrnia, H. 2014. A comparison of utilization systems in terms of energy consumption of soybean production in Moghan region. Journal of Agroecology 6: 905-915. (In Persian with English Summary)

Canakci, M., Topakci, M., Akinci, I., and Ozmerzi, A. 2005. Energy use pattern of some field crops and vegetable production: Case study for Antalya region, Turkey. Energy Conversion and Management 46: 655-666.

Clements, D.R., Weise, S.F., Brown, R., Stonehouse, D.P., Hume, D.J., and Swanton, C.J. 1995. Energy analysis of tillage and herbicide inputs in alternative weed management systems. Agriculture, Ecosystems and Environment 52: 119-128.

Dastan, S, Soltani, A, Noormohamadi G., and Madani H. 2014. CO2 emission and global warming potential (GWP) of energy consumption in paddy field production systems. Journal of Agroecology 6: 823-835. (In Persian with English Summary)

Feyzbakhsh, M.T., and Soltani, A. 2013. Energy flow and global warming potential of corn farm (Gorgan City). Electronic Journal of Crop Production 6(2): 89-107. (In Persian with English Summary)

Franzluebbers, A.J., and C.A, Francis. 1995. Energy output-input ratio of maize and sorghum management systems in Eastern Nebraska. Agriculture, Ecosystems and Environment 53: 271-278.

Ghorbani, R., Mondani, F., Amirmoradi, S., Feizi, H., Khorramdel, S., Teimouri, M., Sanjani, S., Anvarkhah, S., and Aghel, H. 2011. A case study of energy use and economical analysis of irrigated and dryland wheat production systems. Applied Energy 88:283-288. (In Persian with English Summary)

Guo, J.H., Liu, X.J., Zhang, Y., Shen, J.L., Han, W.X., and W.F, Zhang. 2010. Significant acidification in major Chinese croplands. Science 3: 1008-1010.

Hydrocarbon Balance Sheet of Country. 2008. Department of Energy Management Institute for International Studies. http://www.iies.org.

Kazemi, H. 2014. Energy flow evaluation of soybean fields in Golestan province. Iranian Journal of Oilseed Plants 3(1): 13-27. (In Persian with English Summary)

Koocheki, A. 1994. Agriculture and Energy. Ferdowsi University of Mashhad Press, Mashhad, Iran 145 pp. (In Persian)

Lorzadeh, S.H., Mahdavidameghani, A., Enayatgholizadeh, M.R., and Yousefi, M. 2012. Reasearch of energy use efficiency for maize production system in Izeh, Iran. Acta Agriculturae Slovenica 99: 137-142.

Mokhtarpour, H. 2011. Impact of planting date and density on growth of maize in northern Iran. PhD thesis. Serdang: University Putra Malaysia Publications 268 pp.

Nasirian, N., Almasi, M., Minaee, S., and Bakhoda, H. 2006. Study of energy flow in sugercan production in an agro-industry unit in south of Ahvaz. In Proceeding 4th National Congress of Agricultural machines. Tabriz, Iran, 11-14 March. (In Persian)

Nikkhah, A, Emadi, B, Shabanian, F., and Hamzeh-Kalkenari, H. 2014. Energy sensitivity analysis and greenhouse gas emissions for tea production in Guilan province. Journal of Agroecology 6: 622-633. (In Persian with English Summary)

Ozkan, B., Akcaoz, H., and Fert, C. 2004. Energy input-output analysis in Turkish agriculture. Renew. Energy 29: 39-51.

Pimentel, D. 1992. Energy inputs in production agriculture. In R.C. Fluck, Energy in World Agricultur 6: 13-29.

Pishgar Komleh, S.H., Keyhani, A., Rafiee, S., and Sefeedpary, P. 2011. Energy use and economic analysis of corn silage production under three cultivated area levels in Tehran province of Iran. Energy 36: 3335-3341.

Rahimizadeh, M., Madani, H., Rezadust, S., Mehraban, S., and Marjani, A. 2007. Energy analysis of agricultural ecosystem and Strategies to increase energy efficiency. 6th National Conference on Energy, Tehran, Iran, 10-13 June. (In Persian)

Rathke, G.W., Wienhold, B.J., Wilhelm, W.W., and Diepenbrock, W. 2007. Tillage and rotation effect on corn–soybean energy balances in eastern Nebraska. Soil and Tillage Research 6: 245-261.

Ren, T.L., Liu, Z.X., Wei, T.Y., and Xie, G.H. 2012. Evaluation of energy input and output of sweet sorghum grown as a bioenergy crop on coastal saline-alkali land. Energy 47: 166-173.

Robinson, P.H. 2001. Estimating the energy value of corn silage and other forages. Science 45: 1519-20.

Sefeedpari, P., Rafiee, S., and Pishgar Komleh, S.H. 2012. A source-wise and operation-wise energy use analysis for corn silage production, a case study of Tehran province, Iran. International Journal of Sustainable Built Environment 1: 158-166.

Sarmad, Z., Hejazi, E., and Bazargan, A. 2009. Research Methods in Behavioral Sciences. Agah Publication, Tehran, Iran 120 pp. (In Persian)

Soltani, A., Rajabi, M.H., Zeinali, E., and Soltani, E. 2009. Evaluation of environmental impact of crop production using LCA: wheat in Gorgan. Electronic Journal of Crop Production 3: 201-218. (In Persian with English Summary)

Soltani, A., Rajabi, M.H., Zeinali, E., and Soltani, E. 2013. Energy inputs and greenhouse gases emissions in wheat production in Gorgan, Iran. Energy 50: 54-61.

Suman, M., Singh, M., and Suman, B.L. 2006. Source of energy input and output for sustainable sorghum cultivation. Indian Journal of Crop Science 1(1-2): 135-137.

Tzilivakis, J., Warner, D.J., May, M., Lewis, K.A., and Jaggard, K. 2005. An assessment of the energy inputs and greenhouse gas emissions in sugar beet (Beta vulgaris) production in the UK. Agriculture System 85: 101-119.

Vitousek, P.M, Naylor, R, and Crews, T. 2009. Nutrient Imbalances in Agricultural Development. Science 324: 1519-1520.

Yousefi, M., Darijani, F., and Alipour Jahangiri, A. 2012. Comparing energy flow of greenhouse and open-field cucumber production systems in Iran. African Journal of Agricultural Research 7: 624-628.

Zahedi, M., and Eshghizadeh, H.R. 2014. Energy use efficiency and economical analysis in cotton production system in an arid region: A case study for Isfahan province, Iran. International Journal of Energy Economics and Policy 4: 43-52.

Zentner, R.P., Lafond, G.P., Derksen, D.A., Nagy, C.N., Wall, D.D., and May, W.E. 2004. Effects of tillage method and crop rotation on non-renewable energy use efficiency for a thin Black Chernozem in the Canadian Prairies. Soil and Tillage Research 77: 125-136.