تنوع زیستی درختان میوه در کشور با تاکید بر شهرستان‌های استان خراسان

پژوهشهای زراعی ایران

مقاله 3، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 34، تیر 1393، صفحه 170-177   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gsc.v12i2.39142

نویسندگان

علیرضا کوچکی^{* 1}؛ رضا دیهیم فرد²؛ رضا میرزایی تالارپشتی؛ محمد خیرخواه³

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²شهید بهشتی

³مجتمع آموزشی عالی شیروان

چکیده

تنوع زیستی کشاورزی مفهومی است که در سال‌های اخیر مورد توجه زیادی واقع شده است و از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس و به منظور بررسی تنوع گونه‌ای باغات میوه در کشور به ویژه در استان خراسان، 29 استان در کشور به همراه 23 شهرستان از استان خراسان مورد مطالعه قرار گرفت. محاسبه تنوع گونه‌های درختان میوه برای استان‌های کشور در سال 1382 و برای شهرستان‌های استان خراسان در دو سالِ 75-1374 و 10 سال پس از آن یعنی 85-1384 انجام گرفت. همچنین پس از گروه بندی انواع محصولات باغی به تفکیک دانه دارها، هسته دارها، دانه ریزها، میوه‌های خشک، میوه‌های نیمه گرمسیری و سایر میوه ها، شاخص‌های تنوع شامل شاخص تنوع شانون، مارگالف، شاخص یکنواختی و شاخص‌های غالبیتِ سیمسون و برگر-پارکر برای هر گروه جداگانه محاسبه شد. نتایج حاکی است که سه استان کرمان، فارس و خراسان مجموعاً حدود 40 درصد کل سطح زیر کشت باغات کشور را به خود اختصاص داده اند. غنای گونه‌ای در تمامی استان‌های کشور نسبتاً بالا است اما شاخص یکنواختی گونه‌ای در کلیه استان‌ها در حد متوسط است (به طور میانگین برای کلیه استان‌ها برابر با 55/0 است). از این رو در برخی از استان‌ها مانند بوشهر، کرمان به دلیل کشت غالب خرما و پسته غالبیت گونه‌ای دیده می‌شود. همچنین در خصوص گروه‌های مختلف درختان میوه بیشترین غنای گونه‌ای و تنوع در استان خراسان در گروه میوه‌های هسته دار وجود دارد در حالی که بیشترین سطح زیر کشت متعلق به گروه میوه‌های خشک مانند پسته، بادام، گردو و سنجد است. شهرستان کاشمر بیشترین سطح زیر کشت باغات میوه استان خراسان را به خود اختصاص داده است (به طور متوسط24 هزار هکتار). با محاسبه شاخص شانون ملاحظه شد که بالاترین میزان تنوع در شهرستان‌های نهبندان و بیرجند (به ترتیب با 24 و 25 گونه) وجود دارد و کمترین آن در فریمان (14 گونه) است. به دلیل سطح زیر کشت بالای گونۀ سیب در شهرستان فریمان و گونه‌های انگور و سیب در شیروان، براساس شاخص برگر-پارکر بیشترین غالبیت در این دو شهرستان وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

تنوع زیستی کشاورزی؛ شاخص غالیبت؛ شاخص شانون؛ باغات میوه

مراجع

1- بی نام. 1376. جایگاه ایران در کشاورزی جهان. جلد اول رهیافتی برای برنامه ایران 1400. نشریه شماره 04/76.

2- آمارنامه کشاورزی. 1382. محصولات زراعی و باغی. جلد اول. وزرات جهاد کشاورزی. معاونت برنامه ریزی و اقتصادی.

3- کوچکی، ع.، م. نصیری محلاتی، غ. جهان‌بین و ا. زارع فیض آبادی. 1382. تنوع نظام‌های زراعی ایران. مجله پژوهش و سازندگی. 17 (2). 83-70.

4- کوچکی، ع.، م. نصیری محلاتی، غ. جهان‌بین و ا. زارع فیض آبادی. 1383. تنوع واریته‌های گیاهان زراعی در ایران. بیابان. 9 ( 1): 67-49.

5- کوچکی، ع. 1384. تنوع زیستی گیاهان زراعی. مجموعه مقالات فرهنگستان علوم. 3: 130-95.

6- کوچکی، ع.، پ. رضوانی مقدم، م. فارسی، ع. مهدوی دامغانی، ب. کامکار و م. برزگر. 1384. تنوع زیستی کشاورزی. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. 570 صفحه.

7- نصیری محلاتی، م.، ع. کوچکی و د. مظاهری. 1384. تنوع گونه‌های زراعی در ایران. بیابان. 10 (1): 33-50.

8- Armsworth, P. R., B. E. Kendall, and F. W. Davis, 2004. An introduction to biodiversity concepts for environmental economists. Resource and Energy Economics. 26(2):115-136.

9- Brookfield, H., and C. Padoch. 1994. Appreciating agrobiodiversity: A look at the dynamism and diversity of indigenous farming practices. Environment. 36:, 7-45.

10- Falco, S. D., and C. Perrings. 2005. Crop biodiversity, risk management and the implications of agricultural assistance. Ecological Economics. 55: 459-466.

11- Hawksworth, D. L. 1995. Biodiversity- Measurement and Estimation. Chapman and Hall. London.

12- Hengeveld, R. 1996. Measuring ecological biodiversity. Biodiversity Letters. 3:58-65.

13- Magurran, A. E. 1988. Ecological Diversity and its Measurement. London: Croom Helm.

14- MEA. 2005. Millennium Ecosystem Assessment Synthesis Report, a Report of the Millennium Ecosystem Assessment, Malaysia and U.S.

15- Meng, E. C., M. Smale S., Rozelle, H. Ruifa, and J. Haung. 1999. The cost of wheat diversity in china. American Agricultural Economics Association. Annual Meeting, August 8-11, 1999, Nashville, Tennessee.

16- Mozumder, P. and R. P. Berrens. 2007. Inorganic fertilizer use and biodiversity risk: An empirical investigation. Ecological Economics 62:538-543.

17- Pimm, S. L., G. J. Russell, J. L. Gitleman, and T. M. Brooks. 1995. The future of biodiversity. Science. 269 (5222): 347-350.

18- Smale, E., Meng, J. P. Brennan, and R. Hu. 2003. Determinants of spatial diversity in modern wheat: examples from Australia and China. Agricultural Economics. 28: 13-26.

19- Stocking, M. 2001. Agrobiodiversity: A positive means of addressing land degradation and sustainable rural livelihoods. In: Conacher, A. J. (ed.), Land Degradation. Dordrecht, Kluwer Academic Publishers, pp: 1-16.

20- Tengberg, A. J., E. Jones, R. Kiome, and M. Stocking. 1998. Appling the concept of agrodiversity to indigenous soil and water conservation practices in eastern Kenya. Agriculture, Ecosystems and Environment. 70: 259-272.