پاسخ صفات زراعی و فیزیولوژیکی گندم پاییزه به تنش محدودیت رطوبتی و مصرف زئولیت

پژوهشهای زراعی ایران

مقاله 19، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 34، فروردین 1394، صفحه 173-183   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gsc.v13i1.29409

نویسندگان

محمد میرزاخانی^{* 1}؛ زهرا همتی²؛ نورعلی ساجدی³

¹دانشگاه آزاد اسلامی، فراهان

²پیام نور اراک

³دانشگاه آزاد اسلامی، اراک

چکیده

با افزایش تنش کمبود آب در تولید محصولات کشاورزی، کمیت و کیفیت این محصولات تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. به منظور بررسی اثر تنش محدودیت رطوبتی و مصرف مقادیر مختلف زئولیت بر صفات زراعی و فیزیولوژیکی گندم پاییزه، آزمایشی در سال زراعی 1390-1389 به صورت کرت‌ های یکبار خرد شده در قالب طرح پایه بلوک ‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه آموزشی تحقیقاتی دانشگاه پیام نور استان مرکزی اجرا شد. تنش محدودیت رطوبتی به عنوان عامل اصلی در چهار سطح I0= آبیاری بر اساس نیاز آبی گیاه (شاهد)، I1= آبیاری به میزان 85 درصد نیاز آبی گیاه، I2= آبیاری به میزان 70 درصد نیاز آبی گیاه، I3= آبیاری به میزان 55 درصد نیاز آبی گیاه در کرت های اصلی و مصرف مقادیر مختلف زئولیت به عنوان عامل فرعی در چهار سطح Z0= عدم مصرف زئولیت (شاهد)، Z1= مصرف زئولیت به مقدار سه تن در هکتار، Z2= مصرف زئولیت به مقدار شش تن در هکتار، Z3= مصرف زئولیت به مقدار نه تن در هکتار در کرت های فرعی قرار داده شد. نتایج نشان داد که اثر سطوح مختلف تنش محدودیت رطوبتی بر صفاتی مانند ارتفاع ساقه، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در متر مربع، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی سنبله، هدایت الکتریکی تیمار مانیتول و نسبت کلروفیل a به b معنی دار شد. همچنین اثر سطوح مختلف مصرف زئولیت نیز بر صفاتی چون، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در متر مربع، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی سنبله و هدایت الکتریکی تیمار مانیتول معنی دار شد. در بین سطوح مختلف تنش محدودیت رطوبتی، بیشترین و کمترین عملکرد بیولوژیکی سنبله با میانگین 51/36 و 82/22 گرم در 10 بوته به ترتیب متعلق به تیمار شاهد (آبیاری کامل) و تیمار آبیاری بر اساس 55 درصد نیاز آبی گیاه بود. در بین سطوح مصرف زئولیت نیز، بیشترین و کمترین عملکرد بیولوژیکی سنبله با میانگین 02/46 و 39/25 گرم در 10 بوته به ترتیب متعلق به تیمار مصرف 9 تن در هکتار و عدم مصرف زئولیت بود. مشخص گردید که مصرف زئولیت بر اکثر صفات زراعی و فیزیولوژیکی گندم تأثیر مثبت دارد.

کلیدواژه‌ها

عملکرد بیولوژیکی؛ عملکرد دانه؛ کلروفیل برگ؛ هدایت الکتریکی

مراجع

1. آقایی سربرزه، م.، ر. رجبی، ر. حق دوست و ر. محمدی. 1387. بررسی و انتخاب ژنوتیپ های گندم نان با استفاده از صفات فیزیولوژیک و شاخص های تحمل به خشکی. مجله نهال و بذر. جلد (3) 24: 601-579.

2. ابری، س. ع. و م. ا. کاوه. 1386. بررسی ساختار شیمیایی زئولیت و مزایای استفاده از آن به عنوان اصلاح کننده خاک های کشاورزی. مجله علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی. 64 : 18-11.

3. ابهری، ع.، س. گالشی، ن. لطیفی، و م. کلاته عربی. 1385 . اثر تنش خشکی انتهایی بر عملکرد، اجزای عملکرد و اسید آمینه پرولین ژنوتیپ های گندم.(Triticum aestivum) مجله علوم و صنایع کشاورزی. 20: 57-67.

4. اکبری، م. 1387. بررسی تاثیر زئولیت و پتاسیم بر رشد، مصرف آب و عملکرد چغندرقند. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اراک.

5. امام، ی، زراعت غلات. 1384. انتشارات دانشگاه شیراز. چاپ سوم. 190 صفحه.

6. بخشنده، ع. م.، س. فرد و ا. نادری. 1382. ارزیابی عملکرد دانه، اجزای آن و برخی صفات زراعی ژنوتیپ های گندم بهاره در شرایط کم آبیاری در اهواز. مجله پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی. 61 : 65-57.

7. پاک نژاد. ف.، م، جامی الاحمدی، ع. پازوکی، و م، نصری. 1387. تأثیر تنش رطوبتی بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه دو رقم گندم. مجله تنش های محیطی در علوم گیاهی. (1) 1: 15-1.

8. جیریایی، م.، ن، ساجدی.، ح، مدنی.، م، شیخی. 1389. اثر تنظیم کننده های رشد و تنش کم آبی بر خصوصیات زراعی گندم رقم شهریار. یافته های نوین کشاورزی. (4) 3: 343-333.

9. حبیبی، د. 1372. انتخاب نتاج بر اساس تحمل به خشکی و شوری در مرحله جوانه زنی ارقام چغندرقند. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.

10. دستفال، م.، م، و. براتی.، ی. امام، ح. حقیقت نیا، و م. رمضان پور. 1390 . ارزیابی عملکرد دانه و اجزای آن در ژنوتیپ های گندم تحت شرایط تنش خشکی انتهای فصل در منطقه داراب. مجله به زراعی نهال و بذر، 2-27(1): 217-195.

11. زمانیان، م. 1387. اثرات کاربرد سطوح مختلف زئولیت در نگهداری آب خاک. اولین همایش زئولیت ایران، دانشگاه امیر کبیر، 248-247.

12. سیبی، م.، م. میرزاخانی و م. گماریان. الف 1390. اثر تنش آبی، مصرف زئولیت و سالیسیلیک اسید بر ناپایداری غشاء سلولی گلرنگ بهاره. مجموعه مقالات دوازدهمین کنگره علوم خاک ایران. 12 لغایت 14 شهریور 1390. دانشگاه تبریز.

13. سیبی، م.، م. میرزاخانی و م. گماریان. ب 1390. اثر سطوح مختلف تنش آبی، زئولیت و سالیسیلیک اسید بر گلرنگ بهاره. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مباحث نوین در کشاورزی. آبان ماه 1390. دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه.

14. شمسی پور، م.، ر، فتوت. و ف، جباری. 1389. ارتباط بین شاخص محتوای کلروفیل و عملکرد دانه گندم تحت شرایط تنش خشکی. فصلنامه علمی اکوفیزیولوژی گیاهان زراعی. (1) 2: 16-8.

15. گل آبادی، م. ا. ارزانی، و س. ع. م. میرمحمدی میبدی. 1387. اثر تنش رطوبتی آخر فصل بر عملکرد وصفات مورفوفیزیولوژیک در خانواده F3 گندم دروم. مجله پژوهش های زراعی ایران. (2) 6: 418-405.

16. غلامحسینی، م. و م. آقاعلیخانی. و م. ج. ملکوتی. 1387. تأثیر سطوح مختلف نیتروژن و زئولیت بر عملکرد کمی و کیفی علوفه کلزای پاییزه، علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. (ب 45) 12: 548-537.

17. فرمهینی، م.، م. میرزاخانی، و ن. ع. ساجدی. 1390. اثر تنش کمبود آب و کاربرد مواد جاذب رطوبت بر صفات فیزیولوژیک گندم الوند. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه ازاد اسلامی واحد اراک.

18. کاوسی، م. و م. رحیمی.1381. موسسه تحقیقات برنج کشور. بررسی تأثیر زئولیت بر عملکرد برنج در دو خاک سبک و سنگین. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی.

19. کردوانی، پ. 1378. مناطق خشک، ویژگی های اقلیمی، علل خشکی، مسائل آب. (جلد اول). انتشارات دانشگاه تهران. 349 صفحه.

20. محمدی، ع.، ا. مجیدی، م. ر. بی همتا و ح. حیدری شریف آباد. 1385. ازریابی تنش خشکی بر روی خصوصیات مرفولوژیکی در تعدادی از ارقام گندم. مجله پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی. 73 : 192-184

21. میرزاخانی، م و م. سیبی. 1389. پاسخ صفات فیزیولوژیکی گلرنگ به تنش آبی و مصرف زئولیت. خلاصه مقالات دومین همایش ملی کشاورزی و توسعه ی پایدار، فرصت ها و چالش های پیش رو، دانشگاه آزاد اسلامی شیراز، شیراز .صفحه 21.

22. میرزاخانی، م و م. سیبی. 1390. تأثیر تنش آبی و مصرف زئولیت بر عملکرد گلرنگ پاییزه در منطقه اراک. مجموعه مقالات همایش ملی دستاورد های نوین در زراعت. 26 - 25 آبان 1390. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس.

23. ملکی، ع.، ا، مجیدی هروان.، ح، حیدری شریف آباد. و ق، نور محمدی. 1388. ارزیابی تحمل به خشکی ارقام بومی و اصلاح شده گندم نان در شرایط آبی و تنش خشکی. مجله دانش نوین کشاورزی. (16) 5 : 91-81.

24. یار محمدی. و.، ن. ساجدی.، م. میرزاخانی. و م. سیبی. 1390. اثر تنش آبی، مصرف زئولیت و کود دامی بر سیب زمینی. اولین همایش ملی راهبردهای دستیابی به کشاورزی پایدار. دانشگاه پیام نور خوزستان.

25. یوسفوند، پ.، ن. ع. ساجدی و م. میرزاخانی. 1390. بررسی اثرات زئولیت و سلنیوم، تحت تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد آفتابگردان. اولین همایش ملی راهبرد های دستیابی به کشاورزی پایدار. خرداد ماه 1390. دانشگاه پیام نور استان خوزستان.

26. Ahmadi, A., and A. Ceiocemardeh. 2004. Effect of drought stress on soluble carbohydrate, chlorophyll and Proline in four adopted wheat cultivars with various climate of Iran. Iranian J. Agricultural Sciences. 35: 753-763.

27. Ashraf, M. Y., A. R. Azmi, A. H. Khan, and S. A. Ala., 1994. Effect of water stress on total phenols, peroxidase activity and chlorophyll content in wheat. Acta Physiology Planta. 16: 185-190.

28. Cabuslay, G. S., O. Ito, A. A. Alejar. 2002. Physiological evaluation of responses of rice (Oriza sativa L.) to water deficit. Plant Science. 163: 815-827.

29. Danko, J., M. Trakovicky, and Z. Zemtakova. 2001. Effect of N-nutrition on gas exchange characteristics of wheat (Triticum aestivum L.). Acta fytotechnica et zootechnica, Vol. 4. Proceedings of the international Science Conference on the Occasion of the 55th Anniversary of the Slovak, Agricultural University in Nitra.4 pages.

30. Dhanda, S. S., G. S. Sethi, and K. K. Behl. 2002. Inheritance of seedling traits under drought stress conditions in bread wheat. Cereal Res. Commun. 30(34): 293-300.

31. Khadem, S. A., M. Galavi, M. Ramrodi, S. R. Mousavi, J. M. Rousta, and P. Rezvan-moghadam. 2010. Effect of animal manure and superabsorbent polymer on corn leaf relative water content, cell memberane stability leaf chlorophyll content under dry condition. Australian Journal of Crop Science. 4(8): 642-647.

32. Nachit, M. M., H. Ketata, and E. Acevedo. 1991. Selection of morphophysilogical traits for multiple abiotic stresses resistance in durum wheat. Physiology-Breeding of Winter Cereal for Stressed Mediternean Environments. Procceding of a Seminar. 391-400.

33. Plaut, Z., B. J. Butow, C. S. Blumenthal, and C. W. Wrigley. 2004. Transport of dry matter into developing wheat kernels and its contribution to grain yield under post-anthesis water deficit and evaluated temperature. Field Crops Research. 86: 185-198.

34. Reynolds, M. P., B. Skovmand, R. M. Trethowan, R. P. Singh, and M. Van Ginkel. 2000. Applying physiological strategies to wheat breeding. Anonymous: Research Highlights of the CIMMYT Wheat Program. 1999-2000. pp. 49-56. International Wheat Improvement Center.

35. Richard, E., and J. Bergman. 1997. Safflower seed yield and oil content as affected by water and N fertilizer facts. Number 14.

36. Richards, R. A., A. G. Condon, and G. RebetzkeJ. 2001. Traits to improve yield in dry environments. In: Reynolds, M. P., J. I. Ortiz-Monasterio, and A. McNab. (Eds.). Application of Physiology in Wheat Breeding. Mexico, D.F. CIMMYT. 240 pp.

37. Royo, C., M. Abaza, R. Blanco, and L. F. Garcia del Moral. 2000. Triticale grain growth and development as affected by drougth stress, late sowing and simulated drought stress. Australian Journal of Plant Physiology. 27: 1051-1059.

38. Saneoka, H., R. E. A. Moghaieb, G. S. Premachandra, and K. Fujita. 2004. Nitrogen nutrition and water stress effects on cell membrane stability and leaf water relations in Agrostis palustris Huds. Environmental and Experimental Botany. 52:131–138.

39. Sterling, J. D. E., and H. G. Nass. 1981. Comparison of tests characterizing varieties of barley and wheat for moisture resistance. Canadian Journal of Plant Science. 61: 283-292.

40. Yordanov, I., V. Velikova, and T. Tsonev. 2003. Plant response to drought and stress tolerance. Bulgarian Journal of Plant Physiology. Special Issue. 187-206.

41. Zarea-Fizabady, A., and M. Ghodsi. 2004. Evaluation of yield and yield components of Facultative and winter bread wheat genotypes (Triticum aestivum) under different irrigation regimes in Khorasan Province in Iran. Agronomy Journal. 3: 184-187.