بررسی تأثیر مقادیر آبیاری بر خصوصیات رشدی و عملکرد چهار اکوتیپ کنجد (Sesamum indicum L.)

پژوهشهای زراعی ایران

مقاله 3، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 38، تیر 1394، صفحه 239-247   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gsc.v13i2.49670

نویسندگان

علیرضا کوچکی^* ؛ ویدا مختاری؛ سرور خرم دل؛ شهربانو طاهرآبادی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

به‌منظور بررسی اثر مقادیر آبیاری بر خصوصیات رشدی، اجزای عملکرد و عملکرد دانه چهار اکوتیپ گیاه دانه روغنی کنجد (Sesamum indicum L.)، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 90-1389 اجرا شد. آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. سه مقدار آبیاری شامل 2000، 3000 و 4000 متر مکعب در هکتار) و چهار اکوتیپ شامل داراب، سبزوار، کاشمر و کلات به‌عنوان تیمار مد نظر قرار گرفتند. صفات مورد بررسی شامل شاخص سطح برگ، تجمع ماده خشک، اجزای عملکرد (ازجمله تعداد شاخه جانبی، تعداد کپسول، تعداد دانه و وزن هزار دانه)، عملکرد بیولوژیکی و دانه کنجد بود. نتایج نشان داد که اثر ساده مقدار آبیاری و اکوتیپ بر اجزای عملکرد و عملکرد کنجد معنی‌دار (05/0≥p) بود. اثر متقابل مقدار آبیاری و اکوتیپ نیز بر اجزای عملکرد، عملکرد بیولوژیکی و عملکرد دانه کنجد معنی‌دار (01/0≥p) بود. افزایش مقدار آبیاری از 2000 به 4000 متر مکعب در هکتار موجب افزایش تعداد شاخه جانبی، تعداد کپسول، تعداد دانه و وزن 1000 دانه کنجد به‌ترتیب برابر با 57، 55 و 36 درصد شد. عملکرد دانه اکوتیپ کلات با 1، 7 و 11 درصد به‌ترتیب بیشتر از اکوتیپ‌های داراب، سبزوار و کاشمر بود. با افزایش مقدار آبیاری از 2000 تا 4000 متر مکعب در هکتار، عملکرد دانه اکوتیپ‌های کنجد شامل داراب، سبزوار، کاشمر و کلات به‌ترتیب برابر با 15، 67، 62 و 34 درصد افزایش یافت. رابطه بین عملکرد و اجزای عملکرد مثبت و معنی‌دار بود و بالاترین ضریب همبستگی برای وزن 1000 دانه (**87/0r=) به‌دست آمد.

کلیدواژه‌ها

تنش خشکی؛ دانه‌های روغنی؛ شاخص سطح برگ؛ فتوسنتز؛ نیاز آبی

مراجع

1- خواجه پور، م. ر. 1383. گیاهان صنعتی. انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی اصفهان. 580 صفحه.

2- رضوانی مقدم، پ.، ق. نوروزپور، ج. نباتی، و ع. ا. محمدآبادی. 1384. بررسی خصوصیات مورفولوژیک، عملکرد دانه و روغن کنجد در تراکم-های مختلف بوته و فواصل مختلف آبیاری. مجله پژوهشهای زراعی ایران 3(1): 68-57.

3- سرمدنیا، غ. ح. 1372. اهمیت تنش های محیطی در زراعت. مجموعه مقالات کلیدی اولین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی کرج، دانشگاه تهران، 30 صفحه.

4- علیزاده، ا.، و غ. ع. کمالی. 1387. نیاز آبی گیاهان در ایران. انتشارات آستان قدس رضوی، دانشگاه امام رضا، 228 صفحه.

5- کافی، م.، م. لاهوتی، ا. زند، ح. ر. شریفی، و م. گلدانی. 1386. فیزیولوژی گیاهی (جلد اول). انتشارات جهاد دانشگاهی واحد مشهد، چاپ هفتم، 456 صفحه.

6- لطفی، آ.، ع. وهابی سدهی، ا. قنبری، و م. حیدری. 1387. بررسی تأثیر کم آبیاری بر خصوصیات کمّی و کیفی اسفرزه (Plantago ovata Torssk.) در منطقه سیستان. فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران 24(4): 518-506.

7- Alpaslan, M., E. Boydak, M. Hayta, S. Gerçek, and M. Simsek. 2001. Effect of row space and irrigation on seed composition of Turkish sesame (Sesamum indicum L.). Journal of the American Oil Chemists' Society 78 (9): 933-935.

8- Basra, A. S., and R. K. Basra. 1997. Mechanisms of Environmental Stress Resistance in Plants. CRC Press, 407 pp.

9- Baydar, H., I. Turgut, and K. Turgut. 1999. Variation of certain characters and line selection for yield, oil, and linoleic acids in the Turkish sesame (Sesamum indicum L.) populations. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 23: 431-441.

10- Bedigian, D., and J. R. Harlan. 1986. Evidence for cultivation of sesame in the ancient world. Economic Botany 40 (2): 137-154.

11- Calhoun, D. S., G. Gebeyehu, A. Miranda, S. Rajaram, and M. Van Ginket. 1994. Choosing evaluation environments to increase wheat grain yield under drought conditions. Crop Science 34: 673-378.

12- Chanbdrakar, B. L., N. Sekhar, S. S. Tuteja, and R. S. Tripathi. 1994. Effect of irrigation and nitrogen on growth and yield of summer sesame (Sesamum indicum). Indian Journal of Agronomy 39: 701-702.

13- Chang, L. W., W. J. Yen, S.C. Huang, and P. D. Duh. 2002. Antioxidant activity of sesame coat. Food Chemistry 78 (3): 347-354.

14- Colom, M. R., and C. V. Vazzana. 2003. Photosynthesis, PS II functionality of drought-resistant and drought-sensitive weeping lovegrass plants. Environmental and Experimental Botany 49: 135-144.

15- Desphande, S. S., U. S. Desphande, and D. K. Salunkhe. 1996. Sesame Oil, in Bailey’s Industrial Oil and Fat Products, 5th edition, edited by Y. H. Hui, Interscience Publishers, New York, pp. 457-497.

16- Dilip, K., M. Ajumdar, and S. Roy. 1991. Responses of summer sesame (Sesamum indicum) to irrigation, row spacing and plant population. Indian Journal of Agronomy 37: 758-762.

17- Egli, D. B. 1975. Rate of accumulation of dry weight in seed of soybeans and its relationship to yield. Canadian Journal of Plant Science 55: 215-219

18- El Naim, A. M., and M. F. Ahmed. 2010. Effect of irrigation intervals and inter- row spacing on yield, yields components and water use efficiency of sunflower (Helianthus annuus L.). Journal of Applied Sciences Research 6 (9): 1446-1451.

19- Fageria, N. K. 1992. Maximizing Crop Yield. Technology and Engineering, CRC Press. 274 pp.

20- Gardner, F. P., R. B. Pearce, and R. L. Mitchell. 1985. Physoilogy of Crop Plants. Iowa State University Press. 327 pp.

21- Garwood, E. A., and T. B. Williams. 1967. Growth, water use and nutrient uptake from the sub soil by grass swards. The Journal of Agricultural Science 69: 125-130.

22- Gerendas, J., and I. Pieper. 2001. Suitability of the SPAD meter and the petiol nitrate test for nitrogen management in nursery potatoes. p. 716-717. Horst, W. J. (Ed.). In: Plant Nutrition-Food Security and Sustainability of Agroecosystems. Kluwer Academic Publishers, Netherlands.

23- Guttieri, M. J., J. C. Stark, K. O. Brain, and E. Souza. 2001 Relative sensitivity of spring wheat grain yield and quality parameters to moisture deficit. Crop Science 41: 327-335.

24- Hassanzadeh, M. J., A. Asghari, S. Jamaati-e-Smarin, M. Saeidi, R. Zabihi-e-Mahmoodabad, and S. Hokmalipour. 2009. Effects of water deficit on drought tolerance indices of sesame (Sesamum indicum L.) genotypes in Moghan region. Research Journal of Environmental Sciences 3 (1): 116-121.

25- Jones, H. G. 1992. Plants and Microclimate. Cambridge University Press, 413 pp.

26- Jones, H. G., and J. E. Corlett 1992. Current tropics in drought physiology. Journal of Agricultural Science, Cambridge 119: 291-296.

27- Kumar, A. S., T. N. Prasad, and U. K. Prasad. 1996. Effect of irrigation and nitrogen on growth, yield/oil content, nitrogen uptake and water-use of summer sesame (Sesamum indicum). Indian Journal of Agronomy 41: 111-115.

28- Kundu, D. K., and S. Ravender. 2006. Effect of irrigation on yield and nutrient uptake of summer sesame (Sesamum indicum) in coastal Orissa. Indian Journal of Agricultural Science 76 (9): 531-534.

29- Majumdar, D. K., and S. K. Pal. 1988. Effect of irrigation and nitrogen levels on growth and yield attributes, yields, oil content, and water use of sesame. Indian Agriculture 32: 147-152.

30- Munns, R. 2002. Comparative physiology of salt and water stress. Plant, Cell and Environment 25: 239-250.

31- Passioura, J. B., A. G. Condon, and R. A. Richards. 1993. Water deficits, the development of leaf area and crop productivity. In: Smith, J.A.C., H. Griffiths. (Eds.). Water deficits plant responses from cell to community. BIOS Scientific Publishers limited, Oxford, p. 253-264.

32- Surendra, S. R., K. P. Tomar, K. P. Gupta, A. Mohd, and K. B. Nigam. 1994. Effect of irrigation and fertility levels on growth and yield of coriander (Coriandrum sativum). Indian Journal of Agronomy 39: 442-447.

33- Tantawy, M. M., S. A. Ouda, and F. A. Khalil. 2007. Irrigation optimization for different sesame varieties grown under water stress conditions. Journal of Applied Sciences Research 3 (1): 7-12.

34- Weiss, E. A. 1971. Castor, Sesame and Safflower. London: Leonard Hill Books 901 pp.