بررسی سلامت بوم‌نظام‌های زراعی در استان‌های شرقی ایران

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 10، دوره 11، شماره 3، آذر 1398، صفحه 941-953  

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v11i3.47264

نویسندگان

هدا محمدی؛ علیرضا کوچکی ؛ مهدی نصیری محلاتی ؛ محسن جهان

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

بوم‌نظام‌های زراعی که توسط بشر با هدف تولید غذا و فیبر مدیریت می­شوند اگرواکوسیستم نام دارند که علاوه بر تولید نیازهای اولیه بشر، خدمات متنوع و مهمی نیز دارند. امّا مدیریت نادرست با هدف تولید بیش‌تر محصولات کشاورزی، منجر به ناتوانی بوم‌نظام‌های زراعی در ارائه خدمات و کارکردهای مورد انتظار شده است. از این رو ارزیابی و نظارت بر بوم‌نظام‌های زراعی با هدف مدیریت صحیح آن­ها و تولید پایدار ضروری به نظر می­رسد. در این مطالعه سلامت بوم‌نظام‌های زراعی چهار استان شرقی کشور شامل خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان، طی سال­های 1381 تا 1390 از لحاظ ساختاری، کارکردی، سازمانی و در نهایت سلامت کل مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که از لحاظ سلامت ساختاری استان سیستان و بلوچستان بیش‌ترین امتیاز و استان خراسان رضوی کم‌ترین امتیاز را داشت. از لحاظ سلامت کارکردی استان­های خراسان رضوی و خراسان جنوبی به‌ترتیب بهترین و بدترین شرایط را داشتند. بر اساس نتایج به‌دست آمده استان سیستان و بلوچستان بیش‌ترین و استان خراسان رضوی کم‌ترین امتیاز را از لحاظ سازمانی کسب کردند. بوم‌نظام‌های زراعی تمامی استان­ها به‌جز خراسان جنوبی از لحاظ سلامت کل در مرتبه ضعیف و خراسان جنوبی در مرتبه بسیار ضعیف قرار گرفتند. در مجموع سلامت کل استان خراسان رضوی بیش‌تر از سایر استان­ها و سلامت کل استان خراسان جنوبی کم‌تر از سایر استان­ها بود. بارندگی کم، تراکم زراعی بالا، عدم دسترسی کافی به سیستم آبیاری تحت فشار، اختصاص مساحت کمی از اراضی زراعی به گیاهان علوفه­ای، چندساله و تثبیت­کننده نیتروژن، فشردگی خاک، کم بودن عملکرد در کلیه گروه­های زراعی، پایین بودن بهره­وری نیتروژن و عدم توجه به توسعه مراکز تولید حشرات مفید از جمله مهم‌ترین دلایل مشترک در تنزل سلامت بوم­نظام­ها در استان­های مذکور بود.

کلیدواژه‌ها

اگرواکولوژی؛ سلامت ساختاری؛ ثبات؛ پایداری

مراجع

Alkorta, I., Albizu, I., Amezaga, I., Onaindia, M., Buchner, V., and Garbisu, C. 2004. Climbing a ladder: A step-by-step approach to understanding the concept of agroecosystem health. Reviews on Environmental Health 19(2): 141-159.

Altieri, M.A. 1999. The ecological role of biodiversity in agroecosystems.Agriculture, Ecosystem and Environment. 74: 19-31.

Anosike, N., Coughenour, C.M. 1990. The socioeconomic basis of farm enterprise diversification decisions. Rural Sociology 55: 1–24.

Barak, P., Jobe, B.O., Krueger, A., Peterson, L.A., Laird, D.A. 1998. Effects of long-term soil acidification due to agricultural inputs in Wisconsin. Plant Soil 197: 61-69.

Bazrgar, A. 2011. Life Cycle Assessment (LCA) of sugar beet production in various production systems in Khorasan. A Thesis Submitted for the Degree of Ph.D. in Agronomy, Gorgan University of Agricultural Science and Natural Resources. 201p. (In Persian with English Summary)

Burel F and Baudry J. 1995. Species biodiversity in changing agricultural landscapes: a case study in the Pays d’a´uge, France. Agriculture, Ecosystem and Environment 55: 193–200.

Caporali, F., and Campligia, E. 2001. Increasing sustainability in Mediterranean cropping systems with self-reseeding annual legumes. In: Gliessman, S.R., ed, Agroecosystem sustainability: Developing practical strategies. Boca Raton, Florida, USA: CRC Press, p. 15-27.

Conway, G.R. 1987. The properties of agroecosystems. Agricultural Systems 24:95–117.

Conway, G.R., and McCracken, J.A. 1990. Rapid rural appraisal and agroecosystem analysis.In Agroecology and Small Farm Development.Altieri, M.A., and Hecht, S.B., eds. Boca Raton, FL: CRC Press, pp. 221–235.

FAO. 2007. The State of Food and Agriculture: Paying farmersfor environmental services, FAO, Rome, Italy.

Farber, S., Costanza, R., Wilson, M., Erickson, J. and Childers, D. 2006.Linking ecology and economics for ecosystem management. BioScience 56: 117–129.

Fornara, D.A., and Tilman, D. 2008. Plant functional composition influences rates of soil carbon and nitrogen accumulation, Journal of Ecology 96: 314–322.

Gallopin, G.C. 1994. Agroecosystem health: A guiding concept for agricultural research In Agroecosystem Health with Special Reference to the Consultative Group for International Research (CGIAR): Proceedings of an International Workshop. Nielsen, N.O., ed. Guelph, Ontario, Canada: Agroecosystem Health Project, Faculty of Environmental Sciences, University of Guelph, pp. 94–97.

Glover, J.D. and Reganold, J.P. 2010. Perennial grains: Food security for the future. Issues in Science and Technology 26(2): 41-47.

Heermann, D.F., Wallender, W.W. and Bos, M.G. 1990. Irrigation efficiency and uniformity. In: Hoffman, G.S., Howell, T.A., Soloman, K.H. (eds). Management of farm irrigation system. ASAE, St. Joseph, MI pp 125–149.

Karami, E. 1995. Agricultural extension: the question of sustainable development in Iran. Journal of Sustainable Agriculture 5-61-72.

Koocheki, A., Nassiri, M., and Kamali1. Gh. A. 2007. Climate indices of Iran under climate change. Journal of agricultural researches 5: 133-142. (In Persian with English summary)

Koocheki, A., Nasiri, M., Jahanbin, G., and Zare Feyzabadi, A. 2004. Diversity of crops in Iran. Iranian Journal of Rang and Desert Research 9: 49-67. (In Persian with English summary)

Lansing, S. 2006. Perfect order: recognizing complexity in Bali. Princeton University Press.

Lant, C., Kraft, S., Beaulieu, J., Bennett, D., Loftus, T. and Nicklow, J. 2005. Using GIS-based ecological-economic modeling to evaluate policies affecting agricultural watersheds. Ecological Economics 55: 467–484.

Li, B.,Xie, H., Wu, J., Hong, R., Chong, J., and Wang. C. 2007. Study on the agro ecosystem health assessment in Western China. Geoscience and Remote Sensing Symposium, IGARSS 2007.IEEE International. pp 813 – 818.

Magdoff, F. and Van Es, H. 2009. Building soils for better crops.3nd ed. Sustainable Agriculture Research and Education (SARE). University of Maryland and University of Vermont.

Mariolakos, I. 2007. Water resources management in the framework of sustainable development. Desalination, 213: 147–151.

Matson, P.A., Parton, W.J., Power, A.G., and Swift, M.J. 1997. Agricultural intensification and ecosystem properties. Science, 277: 504–509.

Robertson, G.P. and Swinton, S.M. 2005. Reconciling agricultural productivity and environmental integrity: A grand challenge for agriculture. Frontiers in Ecology and the Environment 3: 38–46.

Rodrigues, M., Santos, L., Tiago, P., Rodrigues, A.P., de Souza, C.R., Lopes, C.M., Maroco, J.P., Pereira, J.S., and Chaves, M.M. 2008.Hydraulic and chemical signalling in the regulation of stomatal conductance and plant water use in field grapevines growing under deficit irrigation. Functional Plant Biology 35: 565–579.

Thrupp, L. A. 1998. Cultivating diversity: agrobiodiversity and food security. World Resources Institute, Washington D.C.

Vadrevu, K.P., Cardina, J., Hitzhusen, F., Bayoh, I., Moore, R., Parker, J., Stinner, B., Stinner, D., and Hoy, C. 2008. Case study of an integrated framework for quantifying agroecosystemhealth.Ecosystems 11: 283-306.

Vafabakhsh, K., Koocheki, A., NassiriMahallati, M. 2007. Agroecosystem health assessment in Mashhad. Journal of Iranian Field Crop Research 1(5): 177-185.

Van Es, H.M., Czymmek, K.J. and Ketterings, Q.M. 2002. Management effects on N leaching and guidelines for an N leaching index in New York. Journal of Soil and Water Conservation57(6): 499–504.

Xu, W. and Mage, J.A. 2001. A review of concepts and criteria for assessing agroecosystem health including a preliminary case study of southern Ontario. Agriculture, Ecosystem and Environment 83: 215-233.

Zhu, W., Wang, S., and Caldwell, C.D. 2012. Pathways of assessing agroecosystem health and agroecosystem management. ActaEcologicaSinica 32: 9-17.