اثر تراکم بوته و مصرف منفرد و تلفیقی کودهای آلی و شیمیایی بر عملکرد بذر و موسیلاژ در گیاه دارویی اسفرزه (Plantago ovata Forssk.)

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 22، دوره 11، شماره 3 - شماره پیاپی 41، مهر 1398، صفحه 1139-1150   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v11i3.72846

نویسندگان

میثم خاوری¹؛ محمدعلی بهدانی^{* 2}؛ حمیدرضا فلاحی¹

¹دانشگاه بیرجند

²گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

چکیده

اسفرزه (Plantago ovata Forssk.) یکی از گیاهان دارویی مهم به‌شمار می­رود که به‌دلیل طول دوره رشد نسبتاً کوتاه و نیاز آبی کم، با مناطق خشک و کم­باران سازگاری مناسبی دارد. این آزمایش به‌منظور بررسی اثر تراکم بوته و مصرف منفرد و تلفیقی کود­های دامی و شیمیایی بر عملکرد و اجزاء عملکرد گیاه دارویی اسفرزه، در سال زراعی 96-1395 به­صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی سرایان (دانشگاه بیرجند) اجرا شد. تیمارهای­کودی شامل مصرف منفرد (40 تن در هکتار کود دامی و 40 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی از منبع کود کامل NPK) و تلفیقی (40 تن کود دامی + 20 کیلوگرم کود شیمیایی و 20 تن کود دامی +40 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی) منابع کودی بودند که در سه سطح تراکمی (20، 40 و 60 بوته در مترمربع) مورد ارزیابی قرار گرفتند. انتخاب تیمارهای کودی با توجه به نتایج آزمایشات قبلی بر روی اسفرزه و نیز محتوای عناصر غذایی موجود در خاک محل اجرای آزمایش صورت گرفت. صفات اندازه­گیری شده شامل تعداد سنبله، وزن سنبله، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد بذر، درصد موسیلاژ، فاکتور تورم بذر و میزان تورم بودند. نتایج نشان داد که در بین صفات مورد ارزیابی تنها اثر ساده مصرف منابع کودی بر عملکرد بذر و عملکرد موسیلاژ و اثر ساده تراکم بوته بر عملکرد بذر معنی­دار بود. با افزایش تراکم کاشت، عملکرد بذر افزایش یافت، به‌طوری که مقدار این شاخص برای تراکم­های 20، 40 و 60 بوته در مترمربع به­ترتیب 459، 504 و 673 کیلوگرم در هکتار بود. مصرف تمامی منابع کودی میزان عملکرد بذر را کاهش داد. با این وجود به‌دلیل افزایش نسبیِ درصد موسیلاژ، میزان عملکرد موسیلاژ در تیمار مصرف هم‌زمان 40 کیلوگرم کود شیمیایی + 20 تن در هکتار کود گاوی حدود 15 درصد بیش‌تر از تیمار عدم مصرف کود بود. با توجه به اینکه صفات مربوط به عملکرد و اجزاء عملکرد اسفرزه از مصرف منابع کودی اثر نپذیرفتند، می­توان بیان داشت که نیاز غذایی اسفرزه پایین است. بنابراین، به نظر می­رسد مصرف منابع کودی در زراعتِ قبلی در طی تناوب و فراهمیِ باقی مانده کودهای آلی برای اسفرزه می­تواند به‌عنوان راهکار پایدار برای تأمین نیاز غذایی این گیاه مدنظرقرار داده شود. اگرچه خاک محل انجام آزمایش از نظر عناصر غذایی غنی نبود، با توجه به زیست­توده کم این گیاه احتمالاً سطوح کودی مورد استفاده در این آزمایش، بیش از نیاز غذایی اسفرزه بوده است.

کلیدواژه‌ها

سنبله؛ کشاورزی پایدار؛ گیاهان دارویی؛ فاکتور تورم بذر؛ وزن هزار دانه

مراجع

Asadi, G., Momen, A., Nurzadeh Namaghi, M., and Khorramdel, S. 2015. Effects of different fertilizer treatments on quantitative and qualitative characteristics of isabgol (Plantago ovata). Journal of Horticultural Science 29(1): 47-54. (In Persian with English Summary)

Asghari Pourchman, M. 2001. Effects of planting date and seed amount per unit area on morphological characteristics and medicinal plant quality isabgol (Plantago ovata L). MSc Dissertation, Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad, Iran. (In Persian with English Summary)

Davazdah Emami, S., and Majnoon Hosseini, N. 2008. Cultivation and Production of Medicinal Plants and Species. Tehran University Press, Iran. pp. 39-49. (In Persian)

Dorry, M.A. 2006. Effects of seed rate and planting dates on seed yield and yield components of Plantago ovata in dry farming. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 22(3): 262-269. (In Persian with English Summary)

Fallahi, H.R., Taherpour Kalantari, R., Asadian, A.H., Aghhavani-Shajari, M., and Ramazani, H.R. 2018. Effect of different soil fertilizing agents on growth and yield of isabgol and black seed as two medicinal plants. Iranian Journal of Field Crop Science, In Press. (In Persian with English Summary)

Fallahi, H.R., and Mahmoodi, S. 2018. Influence of organic and chemical fertilization on growth and flowering of saffron under two irrigation regimes. Saffron Agronomy & Technology 6(2): 147-166. (In Persian with English Summary)

Ghanbari, A., Ahmadian, A., and Gelavi, M. 2009. Effect of irrigation frequency on yield and yield components of cumin (Cuminum cyminum). Iranian Journal of Agricultural Research 3(2): 262-255. (In Persian with English Summary)

Ghasemi Siani, E., Fallah, S., and Tadayyon, A. 2011. Study on yield and seed quality of Plantago ovata Forssk under different nitrogen treatments and deficit irrigation. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 27(3): 517-528. (In Persian with English Summary)

Ghasemi, K., Fallah, S., Raeisi, F., and Heidari, M. 2014. The effect urea and biological fertilizers on quantitative and qualitative yield of isabgol (Plantago ovata Forsk.) medicinal plant. Journal of Plant Production 20(4): 101-116. (In Persian with English Summary)

Hendawy, S.F. 2008. Comparative study of organic and mineral fertilization on Plantago arenarria plant. Journal of Applied Sciences Research 4(5): 500-506.

Kalyanasundaram, N.K., Patel, P.B., and Dalal, K.C. 1982. Nitrogen need of Plantago ovata Forsk. in relation to the available nitrogen in soil. Indian Journal of Agricultural Sciences 52(4): 240-242.

Koocheki, A., Tabrizi, L., and Nassiri Mahallati, M. 2004. Organic cultivation of Plantago ovata and Plantago psyllium in response to water stress. Iranian Journal of Field Crops Research 2: 67-79. (In Persian with English Summary)

Mosavi, S.G.R., Segatoleslami, M.J. and Pooyan, M. 2012. Effect of planting date and plant density on yield and seed yield components of Plantago ovata L. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 27(4): 681-699. (In Persian with English Summary)

Nasirzade, S., Fallah, S., Kiani, S., and Mohammadkhani, A. 2005. Effect of different levels of cow manure and urea on quantitative and qualitative characteristics of isabgol (Plantago ovata Forssk.). Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 31(1): 41-51. (In Persian with English Summary)

Neisani, S., Fallah, S., and Raiesi, F. 2012. The effect of poultry manure and urea on agronomic characters of forage maize under drought stress conditions. Journal of Sustainable Agriculture and Production Science 21(4): 63-76.

Pouryousef, M., Mazaheri, D., Chaiechi, M.R., Rahimi, A., and Tavakoli, A. 2011. Effect of different soil fertilizing treatments on some of agro-morphological traits and mucilage of isabgol (Plantago ovata Forsk.). Electronic Journal of Crop Production 3(2): 193-213.

Pouryousef, M., Mazaheri, D., Chaiechi, M.R., Rahimi, A., and Jafari, A.A. 2014. Effects of different soil fertilizing treatments (chemical, organic and integrated) on yield, yield components and seed mineral nutrients content of Isabgol (Plantago ovata Forsk.). Agronomy Journal (Pajouhesh & Sazandegi) 102: 82-91. (In Persian with English Summary)

Rahimi, A., Jahansozb, M.R., Madah Hoseini, S., Sajjadinia, A.R., Roosta, H.R., and Fateh, E. 2011.Water use and water-use efficiency of Isabgol (Plantago ovata) and French psyllium (Plantago psyllium) in different irrigation regimes. Australian Journal of Crop Science 5(1): 71-77.

Rahimi, M., Jahansoz, M.R., and Rahimian Mashhadi, H.R. 2014. effect of drought stress and plant density on quantity and quality charactristics of isabgol (plantago ovata) and french psyllium. Journal of Crop Production and Processing 12:143-156

Sabagh Nekonam, M., and Razmjoo, K.H. 2007. Effect of plant density on yield, yield components and effective medicine ingredients of blond psyllium (Plantago ovata Forsk.) accession. International Journal of Agriculture and Biology 9(4): 606-609.

Shah, Z., and Ahmad, M.I. 2006. Effect of integrated use of farm yard manure and urea on yield and nitrogen uptake of wheat. Journal of Agricultural and Biological Science 1(1): 60-65.

Sharma, P.K., and Koul, A.K. 1986. Mucilage in seeds of Plantago ovata and its wild allies. Journal of Ethnopharmacology 17(3): 289-295.

Yadav, R.L., Keshwa, G.L., and Yadav, S.S. 2003. Effect of integrated use of FYM and sulfur on growth and yield of isabgol. Journal of Medicinal and Aromatic Plant Sciences 25: 668-671.