بررسی میزان تغییرات خصوصیات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی جمعیت‌های مختلف پولک (Stachys inflata Benth.) در استان همدان

علوم باغبانی

مقاله 5، دوره 34، شماره 2 - شماره پیاپی 46، شهریور 1399، صفحه 247-260   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhorts4.v34i2.79307

نویسندگان

مهتاب صالحی^{* 1}؛ رمضان کلوندی²

¹دانشگاه نهاوند

²استادیار مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان

چکیده

پولک (Stachys inflata Benth.) گیاه دارویی متعلق به تیره نعناعیان، در طب سنتی و بومی کاربرد گسترده‌ای دارد. این پژوهش، به‌منظور بررسی میزان تغییرات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی هفت جمعیت گیاه پولک در مناطق مختلف استان همدان به اجرا درآمد. جمعیت­ها از مناطق قاضی‌خان، آورزمان، اکباتان، اسدآباد، ازناوله، کوهانی و گاماسیاب جمع‌آوری گردید. صفات مورفولوژیکی شامل ارتفاع بوته، طول و عرض برگ، طول و عرض براکته و گلچه، طول گل‌آذین و طول میانگره، وزن تر و خشک شاخه گلدار، وزن تر و خشک برگ و گل و قطر ساقه و تعدادی از صفات فیتوشیمیایی شامل درصد اسانس و محتوای فنل و فلاونوئید مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد بیش‌ترین میزان اسانس مربوط به جمعیت‌های آورزمان، ازناوله و کوهانی (2/0 درصد حجمی ـوزنی) و کم‌ترین میزان اسانس مربوط به جمعیت اسدآباد (11/0 درصد حجمی ـ وزنی) بود. اگرچه 22 ترکیب در اسانس شناسایی شد، اما تنوع زیادی در اجزای تشکیل‌دهنده اسانس در جمعیت‌های مورد مطالعه وجود داشت. جمعیت منطقه آورزمان، بیش‌ترین میزان فنل کل (9/141 میلی‌گرم گالیک اسید در گرم عصاره) و فلاونوئید (4/109 میلی‌گرم روتین در گرم عصاره) را داشت. براساس نتایج تجزیه کلاستر، هفت جمعیت مورد مطالعه در دو گروه جداگانه قرار گرفتند. در این مطالعه، بیشترین اسانس از جمعیت­هایی به دست آمد که از مناطقِ دارای کمترین ارتفاع از سطح دریا (آورزمان، کوهانی و ازناوله) جمع­آوری شده بودند. خاک این مناطق دارای فسفر بیشتری بود، بنابراین براساس نتایج حاصله، عوامل محیطی نیز همانند عوامل ژنتیکی در ایجاد تنوع در خصوصیات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی این گیاه مؤثر بوده­اند.

کلیدواژه‌ها

اسانس؛ فسفر؛ فلاونوئید؛ فنل کل

مراجع

1- Adams R.P. 2001. Identification of essential oil components by gas chromatography/mass spectroscopy. Allured Publishing Corporation, Carol Stream, Australia.

2- Alibakhshi M., Mahdavi S.Kh., Mahmoodi J., and Ghelichnia H. 2014. Phytochemical evaluation of Stachys inflata essential oil in different habitats of Mazandaran Province. Eco-phytochemical Journal of Medical Plants 2(2): 56-68. (In Persian)

3- Alimohammadi M., Yadegari M., and Shirmardi H.A. 2017. Effect of elevation and phonological stages on essential oil composition of Stachys. Turkish Journal of Biochemistry (Turk Biokimya Dergisi) 42(6): 647-656.

4- Argyropoulou C., Daferera D., Tarantilis P.A., Fasseas C., and Polissiou M. 2007. Chemical composition of the essential oil from leaves of Lippia citriodora H.B.K. (Verbenaceae) at two developmental stages. Biochemical Systematics and Ecology 35(12): 831-837.

5- Azarnivand H., Ghavam Arabani M., Sefidkon F., and Tavili A. 2010. The effect of ecological characteristics on quality and quantity of the essential oils of Achillea millefolium L. subsp. millefolium. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 25(4): 556-571. (In Persian)

6- Azizi A., Hadian J., Gholami M., Friedt W., and Honermeier B. 2012. Correlations between genetic, morphological, and chemical diversities in a germplasm collection of the medicinal plant Origanum vulgare L. Chemistry and Biodiversity 9(12): 2784-2801.

7- Bigdeloo M., Nazeri V., and Hadian J. 2013. Study on effect of some environmental factors on morphological traits and essential oil productivity of Thymus caramanicus Jalas. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 28(4): 756-766. (In Persian)

8- British pharmacopoeia. 1988. Vol. 2, London, HMSO Pp: A137-A138.

9- Fathalipoor Z., Nabati Ahmadi D., Rajabi Memari H., Siyahpoosh A., and Seddighi Dehkordi F. 2014. Determination of plant variation using morphological properties and cluster analysis in Anethum germplasms. Journal of Plant Productions (Agronomy, Breeding and Horticulture) 37(4): 57-67. (In Persian)

10- Jamzad Z. 2012. Flora of Iran: Lamiaceae. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran p: 234. (In Persian)

11- Khalighi-Sigaroodi F., Ahvazi M., Yazdani D., and Kashefi M. 2012. Cytotoxicity and antioxidant activity of five plant species of Solanaceae family from Iran. Journal of Medicinal Plants 11(43): 41-53.

12- McLafferty F.W., and Stauffer D.B. 1989. Wiley / NBS Registry of Mass Spectral Data. 7 Volume Set. Wiley, New York.

13- Mohammadi A., Mazandarani M., and Asghari J. 2016. Echophytochemical, antioxidant and ethnopharmacological properties of S. inflata Benth. extract from Chahar Bagh mountain. Medical Laboratory Journal 10(3): 43-47.

14- Moraes de souza R.A., Oldoni T.L.C., Regitano-D'Arce M.A.B., and Alencar S.M. 2008. Antioxidant activity and phenolic composition of herbal infusions consumed in Brazil. Ciencia y Tecnologia Alimentaria 6(1): 7-41.

15- Morteza-Semnani K., Akbarzadeh M., and Changizi Sh. 2006. Essential oils composition of Stachys byzantina, S. inflata, S. lavandulifolia and S. laxa from Iran. Flavour and Fragrance Journal 21(2): 300-303.

16- Mozaffarian V. 1996. A Dictionary of Iranian Plant Names. Farhang Moaser, Tehran p: 522. (In Persian)

17- Nemeth E., and Bernath J. 2008. Biological activities of yarrow species (Achillea spp.). Current Pharmaceutical Design 14(29): 3151-3167.

18- Norouzi-Arasi H., Yavari I., and Alibabaeii M. 2004. Chemical constituents of the essential oil of Stachys schtschegleevii Sosn. from Iran. Journal of Essential Oil Research 16(3): 231-232.

19- Omidbaigi R. 2013. Approaches of production and products of medicinal plants. Vol. 1, 7th edition, Tehran, Tarrahan-e-Nashr p. 154. (In Persian)

20- Ozkan G., Sagdic O., Ekici L., Ozturk I., and Ozcan M.M. 2007. Phenolic compounds of Origanum sipyleum L. extract and its antioxidant and antibacterial activities. Journal of Food Lipids 14(2): 157-169.

21- Rechinger K.H., and Hedge I.C. 1982. Flora Iranica. Akademiche Druck Verlagsanstalt, Graz, Austria Pp: 150, 359, 360, 361, 365.

22- Sajjadi S.E., and Somae M. 2004. Chemical composition of the essential oil of Stachys inflata Benth. from Iran. Chemistry of Natural Compounds 40(4): 378-380.

23- Santos-Gomes P.C., Fernandes-Ferreira M., and Vicente A.M.S. 2005. Composition of the essential oils from flowers and leaves of Vervain [Aloysia triphylla (L'Herit.) Britton] grown in Portugal. Journal of Essential Oil Research 17(1): 73-78.

24- Statistical Center of Iran. 2012. Statistical Yearbook of Hamedan Province, Chapter 1. [In Farsi]

25- Yavari A., and Shahgolzari S.M. 2013. Chemical composition of the essential oil of Stachys inflata Benth. from Iran. Asian Journal of Plant Science and Research 3(2): 62-65.