تجزیه پایداری عملکرد دانه در ژنوتیپ‌های گندم دوروم (Triticum turgidum L. var. durum) در شرایط مختلف اقلیمی با استفاده از مدل AMMI

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 1، دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 45، مهر 1399، صفحه 359-371   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v12i3.87607

نویسندگان

علی اکبر مویدی^{* 1}؛ توحید نجفی میرک²؛ غلام حسین احمدی³؛ اکبر قندی⁴

¹، بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران

²بخش تحقیقات غلات، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

³بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران.

⁴بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان، ایران.

چکیده

هدف از این پژوهش تجزیه اثر متقابل ژنوتیپ×محیط بر عملکرد دانه 18 لاین گندم دوروم (Triticum turgidum L. var. durum) با استفاده از تجزیه مدل اثر اصلی افزایشی و ضرب‌پذیر امی (AMMI) و نیز ارزیابی ژنوتیپ‌ها، محیط و اثر متقابل آنها با استفاده از آماره‌های پایداری و اکووالانس ریک بود. آزمایشات در سه ایستگاه تحقیقات کشاورزی کرج، نیشابور و کرمانشاه طی سال‌های 96-1394 به مدت دو سال زراعی اجرا شدند. نتایج حاصل از تجزیه امی بر عملکرد دانه نشان داد که اثر اصلی سال و مکان و اثر متقابل آنها با ژنوتیپ و همچنین دو مؤلفه اول اثر متقابل معنی‌دار بودند. نمودار بای‌پلات امی قادر به تفکیک ژنوتیپ‌های پایدار و محیط‌های با قدرت تفکیک بالا از محیط‌های ضعیف بود. نتایج نشان داد که محیط کرج طی هر دو سال زراعی بیشترین نقش را در ایجاد اثر متقابل ژنوتیپ×محیط دارا بود؛ در حالی­که محیط نیشابور طی هر دو سال زراعی پایدارترین محیط بود و کمترین نقش را در ایجاد اثر متقابل ژنوتیپ×محیط داشت. همچنین محیط کرمانشاه طی سال زراعی 96-1395 مشابه کرج و در سال زراعی 95-1394 مشابه محیط نیشابور عمل کرد. بر اساس نتایج، ژنوتیپ‌های 17 و 18 ناپایدارترین ژنوتیپ‌ها تشخیص داده شدند. همچنین در مجموع، سال‌ها و سه منطقه، ژنوتیپ 16 دارای قدرت پایداری بالا و عملکرد مطلوب در محیط‌های مورد مطالعه بود.

کلیدواژه‌ها

اثر متقابل ژنوتیپ و محیط؛ پایداری؛ ژنوتیپ برتر

مراجع

Albert, M.J.A., 2004. A comparison of statistical methods to describe genotype× environment interaction and yield stability in multi- location maize trials. MSc Thesis. Department of Plant Science. The University of the Free State, Bloemfontein.

Annicchiarico, P., 1997. Joint regression vs AMMI analysis of genotype-environment interactions for cereals in Italy. Euphytica 94: 53-62.

Basford, K.E., and Cooper, M., 1998. Genotype by environment interaction and some considerations of their implication for wheat breeding in Australia. Australian Journal of Agricultural Research 49: 154-175.

Cornelius, P.I., 1993. Statistical tests and retention of terms in the additive main effects and multiplicative interaction model for cultivar trials. Crop Science 33: 1186-1193.

Cornelius, P.L., Crossa, J., and Seyedsadr, M.S., 1996. Statistical tests and estimates of multiplicative models for GE interaction. In: kang, M.S. and H.G. Jr. Gauch (Eds.). Genotype-by- Environment Interaction. (pp.199-234). CRC Press, Boca Raton, Florida.

Croosa, J., Gauch, G.H., and Zobell, R.W., 1990. Additive main effects and multiplicative interaction analysis of two international maize cultivar trials. Crop Science 30: 493-500.

Ebdon, J.S., and Gauch, H.G., 2002. Additive main effect and multiplicative interaction analysis of national turf grass performance trials: I. Interpretation of genotype× environment interaction. Crop Science 42: 489-496.

Eberhart, S.A., and Russell, W.A., 1966. Stability parameters for comparing varieties. Crop Science 6: 36-40.

Finlay, K.W., and Wilkinson, G.N., 1963. The analysis of adaptation in a plant breeding program. Australian Journal of Agricultural Research 14: 742-754.

Gauch, H.G., and Zobel, R.W., 1996. AMMI analysis of yield trials. In: Kang, M.S., and H.G. Jr. Gauch (Eds.), Genotype- by- Environment Interaction. (pp. 85-122). CRC Press, Boca Raton, Florida.

Grausgruber, H., Oberforster, M., Werteker, M., Ruckenbauer, P., and Vollmann, J., 2000. Stability of quality traits in Australian grown winter wheat. Field crop Research 66: 257-267.

Hayward, M., Bosemard, D., and Romagosa, L., 1993. Plant breeding. Chapman and Hall, UK.

Huhn, M., 1996. Nonparametric analysis of genotype× environment interaction by ranks. In: Kang, M.S., and Gauch, H.G.Jr. (Eds.), Genotype- by- Environment Interaction. (pp. 235-271). CRC Press, Boca Raton. Florida.

Isik, K., and Kleinschmit, J., 2005 .Similarities and effectiveness of test environments in selecting and deploying desirable genotypes. Theoretical and Applied Genetics 110: 311-322.

Kang, M.S., 1993. Simultaneous selection for yield and stability in crop performance genotype × environment interaction 239 trials: consequences for growers. Agronomy Journal 85: 754-757.

Kang, M.S., 1998. Using genotype× environment interaction for crop cultivar development. Advances in Agronomy 62: 199-252.

Kang, M.S., and Magari, R., 1996. New Developments in Selecting for Phenotypic Stability in Crop Breeding. In: M.S. Kang, and H.G. Zobel (Eds.), Genotype- by- Environment interaction, 1-14. CRC Press, Boca Raton.

Moayedi, A.A., Najafi Mirak, T., Taherian, M., Sasani, S., and Azarm, A., 2020. Evaluation of grain yield stability of durum wheat promising lines in moderate regions of Iran. Journal of Agroecology 12(2): 365-378. (In Persian with English Summary)

Mohammadi, R., Armion, M., Sadeghzadeh, B., Golkari, S., Khalilzadeh, H., Ahmadi, G., Abedi-Asl, M., and Eskandari, M., 2016. Assessment of grain yield stability and adaptability of rainfed durum wheat breeding lines. Applied Field Crops Research 29(4): 25-42. (In Persian with English Summary)

Mohammadi, R., Pourdad S.S., and Amri, A., 2008. Grain yield stability of spring safflower (Carthamus tinctorius L.). Australian Journal of Agricultural Research 59: 546-553.

Najafi Mirak, T., Dastfal, M., Andarzian, B., Farzadi, H., Bahari, M., and Zali, H., 2018. Evaluation of durum wheat cultivars and promising lines for yield and yield stability in warm and dry areas using AMMI model and GGE Biplot. Journal of Crop Breeding 10(28): 1-12. (In Persian with English Summary)

Najafi Mirak, T., Moayedi, A.A., Sasani, S., and Ghandi, A., 2019. Evaluation of adaptation and grain yield stability of durum wheat (Triticum turgidum L.) genotypes in temperate agro-climate zone of Iran. Iranian Journal of Crop Sciences 21(2): 127-138. (In Persian with English Summary)

Purchase, J., 1997. Parametric analysis to describe genotype× environment interaction and yield stability in winter wheat. Ph.D.University of the Free State, South Africa.

Purchase, J.L., Hatting, H., and Van Deventer, C.S., 2000. Genotype× environment interaction of winter wheat in South Africa: II. Stability analysis of yield performance. South Africa Journal of Plant and Soil 17(3): 101-107.

Schoeman, L.J., 2003. Genotype× environment interaction in sunflower (Helianthus annuus) in South Africa. MSc Thesis, Department of Agronomy, University of the Free State, Bloemfontein.

Shafi, B., Mahler, K.A., Price, W.J., and Auld, D.L., 1992. Genotype× environment interaction effects on winter rapeseed yield and oil content. Crop Science 32: 922-927.

Suadric, A., Simic, D., and Vratric, M., 2006. Characterization of genotype by environment interactions in soybean breeding program of Southeast Europe. Plant Breeding 125: 125-191.

Taherian, M., Bihamta, M.R., Peyghambari, S.A., Alizadeh, H., and Rasoulnia, A., 2019. Stability analysis and selection of salinity tolerant barley genotypes. Journal of Crop Breeding 11(29): 93-103.

Van Eeuwijk, F.F., 1992. Multiplicative models for genotype. Environment interaction in plant breeding. Statistical Applied Genetics 4: 393-406.

Wricke, G., 1962. Uber eine method zur refassung der okologischen streubretite in feldversuchen, Flazenzuecht 47: 92-96.

Yan, W., 2001. GGE Biplot- a Windows application for graphical analysis of multi-environment trial data and other types of two- way data. Agronomy Journal 93(5): 1111-1118.

Yan, W., and Rajcan, I., 2002. Biplot analysis of test sites and trait relations of soybean in Ontario. Crop Science 42: 11-20.

Yan, W., Hunt, L.A., Sheng Q., and Szlavnics, Z., 2000. Cultivar evaluation and mega- environment investigation based on the GGE Biplot. Crop Science 40: 597-605.