ارزیابی تأثیر رگه‌های سبز چشم‌اندازها بر تنوع زیستی بوم‌نظام‌های زراعی

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 3، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 47، فروردین 1400، صفحه 39-56   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v1i1.51010

نویسندگان

رضا رستمی¹؛ علیرضا کوچکی^{* 2}؛ پرویز رضوانی مقدم²؛ مهدی نصیری محلاتی²

¹گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

²گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

اعمال شیوه­های مدیریت فشرده بوم‌نظام‌های زراعی، تنوع زیستی را به‌ویژه در حواشی زمین­های زراعی به‌شکل نگران‌کننده­ای کاهش داده است. هدف این مطالعه، ارزیابی پوشش گیاهی موجود در عناصر زیستگاهی نواری، موسوم به رگه­های سبز در یک چشم­انداز زراعی در شهرستان گیلانغرب استان کرمانشاه بود. ابتدا نقشه عوارض ساختاری چشم­انداز مورد بررسی تهیه شد و سپس انواع حواشی زمین­های زراعی به هفت گروه زمین‌های زراعی، راه­ها، نهرهای دائمی و غیردائمی، حاشیه‌های هم‌جوار با زیستگاه‌های طبیعی، حاشیه‌های بین دو زمین زراعی و رگه‌های سبز درختی تقسیم گردید. گونه­های گیاهی موجود بر مبنای پاسخ به میزان فشردگی استفاده از زمین به دو گروه شامل گونه­های متحمل زراعی و گونه­های ارزشمند طبیعی طبقه‌بندی شد. فاکتور­های مربوط به تنوع در عوارض ساختاری چشم­انداز تغییرات در غنای گونه­ای گیاهان متحمل زراعی و ارزشمند طبیعی را در مقیاس 2 × 2 مترمربعی توضیح دادند. بیشترین غنای گونه­ای کل در زمین­های زراعی (43 گونه) و بعد از آن در حاشیه­های هم‌جوار با زیستگا­ه­های طبیعی (37) ثبت شد. بیشترین مقدار شاخص تنوع شانون وینر و بریلیون در گروه گیاهان متحمل زراعی، مربوط به حاشیه­های­ مابین­دو زمین ­زراعی (به‌ترتیب 03/2 و 85/1) و پس از آن حاشیه­های هم‌جوار با زیستگاه­های طبیعی (4/1 و 27/1) بود؛ و در گروه گیاهان ارزشمند طبیعی، بیشترین مقادیر این شاخص­ها برای زمین­های زراعی (08/3 و 52/2) و حاشیه­های هم‌جوار با زیستگاه­های طبیعی (08/3 و 52/2) مورد محاسبه قرار گرفت. نتایج این مطالعه، نقش قابل توجه عناصر نیمه طبیعی موسوم به رگه­های سبز چشم‌انداز را در ارتقای غنای گونه­های ارزشمند طبیعی، تأیید می­کند.

کلیدواژه‌ها

شاخص‌های تنوع زیستی؛ عناصر زیستگاهی نواری؛ گیاهان ارزشمند طبیعی؛ گیاهان متحمل زراعی

مراجع

Aavik, T., Augenstein, I., Bailey, D., Herzog, F., Zobel, M., and Liira, J., 2008. What is the role of local landscape structure in the vegetation composition of field boundaries? Applied Vegetation Science 11: 375–386.

Aavik, T., and Liira, J., 2009. Agrotolerant and high nature-value species—plant biodiversity indicator groups in agroecosystems. Ecological Indicators 9: 892–901.

Aavik, T., and Liira, J., 2010. Quantifying the effect of organic farming, field boundary type and landscape structure on the vegetation of field boundaries. Agriculture, Ecosystems and Environment 135: 178-186.

Akbarinia, A., Ghalavand, A., Sefidcon, F., Rezaee, M.B., and Sharifi, A., 2004. Study on the effect of different rates of chemical fertilizer, manure and mixure of them on seed yield and main, compositions of essential oil of ajowan (Trachyspermum copticum). Pajouhesh and Sazandegi 61: 32-41. (In Persian with English Summary)

Aude, E., Tybirk, K., and Pedersen, M.B., 2003. Vegetation density of conventional and organic hedgerows in Denmark. Agriculture, Ecosystems and Environment 99: 135–147.

Barbour, M.G., Burk, J.H., and Pitts, W.D., 1999. Terrestrial plant ecology. 3^rd edition ed. Benjamin/Cumming Publication Company. Menlo Park, California, USA.

Boutin, C., Baril, A., and Martin, P.A., 2008. Plant diversity in crop fields and woody hedgerows of organic and conventional farms in contrasting landscapes. Agriculture, Ecosystems and Environment 123: 185–193.

Daneshian, J., Rahmani, N., and Alimohammadi, M., 2012.  Effects of application nitrogen and fertilizer manure on physiological characteristics of calendula (Calendula officinalis L.) under water deficit stress. New findings in agriculture 3: 230-240. (In Persian with English Summary)

Falinski, J.B., and Canullo, R., 1985. La recolonisation des champs abandonnesparl’especeforestiere Anemone nemorosa L.: I-Distribution etdynamique. Giorn Botany of Italy 119: 1–26

Flohre, A., Fischer, C., Aavik, T., Bengtsson, J., Berendse, F., and Bommarco, R., 2011. Agricultural intensification and biodiversity partitioning in European landscapes comparing plants, carabids, and birds. Ecological Application 21: 1772–1781.

Grashof-Bokdam, C.J., and Van Langevelde, F., 2004. Green veining: landscape determinants of biodiversity in European agricultural landscapes. Landscape Ecology 20: 417–439.

Green, R.E., Cornell, S.J., Scharlemann, J.P.W., and Balmford, A., 2005. Farming and the fate of wild nature.Science307: 550–555.

Heck, K.L., van Belle, G., and Simberloff, D., 1975. Explicit calculation of the rarefaction diversity measurement and the determination of sufficient sample size. Ecology 56: 1459-1461.

Herzog, F., Steiner, B., and Bailey, D., 2006. Assessing the intensity of temperate European agriculture at the landscape scale. European Journal of Agronomy 24: 165–181.

Holzschuh, A., Steffan Dewenter, I., and Tscharntke, T., 2010. How do landscape compo-sition and configuration, organic farming and fallow strips affect the diversity of bees, wasps and their parasitoids? Journal of Animal Ecology 79: 491–500.

Hurlbert, S.H., 1971. The non-concept of species diversity: a critique and alternative parameters. Ecology 52: 577-586.

Jongman, R.H.G., 1996. Ecological and Landscape Consequences of Land Use Change in Europe. ECNC, Tilburg, the Netherlands.

Khodakarami, Y., 2003. Evaluation of vegetation in Ghalageforst area, Kermanshah.Gilan Nature Department, 95 pp. (In Persian)

Kleijn, D., Berendse, F., Smit, R., and Gilissen, N., 2001. Agrienvironmental schemes do not effectively protect biodiversity in Dutch agricultural landscapes. Nature 413: 723–725.

Ma, M., Hietala, R., Kuussaari, M., and Helenius, J., 2012. Impact of edge density of field patches on plant species richness and community turnover among margin habitats in agricultural habitats. Ecolindic 31: 25-34.

Ma, M., Tarmi, S., and Helenius, J., 2002. Revisited species–area relationship in a semi nat-ural habitat: floral richness in agricultural buffer zones. Agriculture, Ecosystems and Environment 89: 137–148.

Milady, M., 1995. Climatic classification: west of Iran. Paper based meteorology publication. Meteorology of Iran 3: 34-43.

Milsom, T.P., Sherwood, A.J., Rose, S.C., Town, S.J., and Runham, S.R., 2004. Dynamics and management of plant communities in ditches bordering arable fenland in eastern England. Agriculture, Ecosystems and Environment 103:85–99.

Muskens, G.J.D.M., Wegman, R.M.A., and Braak, C.J.F., 2002. Boommarters en Wegen: eeneersteanalyse van de relatie ‘wegbermen-verkeersslachtoffers’. ALTERRA Internal Report, the Netherlands.

Opdam, P., Grashof, C., and Wingerden, W., 2000. Groene dooradering.Een ruimtelijk concept voor functiecombinaties in het agrarisch landschap. Landschap 17(1): 45–50.

Paoletti, M.G., 1999. Using bioindicators based on biodiversity to assess landscape sustainability. Agriculture, Ecosystems and Environment 74: 1–18.

Partel, M., Helm, A., Roosaluste, E., and Zobel, M., 2007. Biological diversity of Estonian semi-natural grassland ecosystems. In: Punning, J. (Ed.), Problems of Contemporary Environmental Studies. Tallinn University, Institute of Ecology, Tallinn, pp. 223–302.Pollock, M.M., Naiman, R.J., Hanley, T.A., 1998. Plant species richness in riparian wetlands: a test of biodiversity theory. Ecology 1: 94–105.

Poorbabee, H., and Ahani, H., 2004. Biodiversity of woody species in Karkaf, Gilan. Rostaniha, 5:147-158. (In Persian)

Sharifi, M., Mirzakhani, M., and Sajedi, N.A., 2012. Effect of nitroxin, nitrogen and manure application on yield, nitrogen use efficiency and some crop characteristics in sweet corn. New Findings in Agriculture 2: 139-149. (In Persian with English Summary)

Simberloff, D.S., 1972. Use of rarefaction and related methods in ecology. In: Dickson, K.L., Cairns JrJ, Livingston R.J., (Eds.), Biological data in water pollution assessment: quantitative and statistical analysis. American Society for Testing and Materials (ASTM) Philadelphia, STP 652: 150-165.

Tao, L., Keming, M., Hongwei, N., Bojie, F., and Jieyu, Z., 2008. Variation in species composition and diversity of wetland communities under different disturbance intensity in the Sanjiang plain.Acta EcologicaSinica 5: 1893-1900.

Tarmi, S., Helenius, J., and Hyvonen,T., 2009. Importance of edaphic, spatial and management factors for plant communities of field boundaries. Agriculture, Ecosystems and Environment. 131: 201–206.

Tarmi, S., Tuuri, H., and Helenius, J., 2002. Plant communities of field boundaries in Finnish farmland. Agriculture Food Science Finland 11: 121–135.

Tscharntke, T., Klein, A.M., Kruess, A., Steffan-Dewenter, I., and Thies, C., 2005. Landscape perspectives on agricultural intensification and biodiversity—ecosystem service management. Ecology Letters8: 857–874.

Verboom, B., 1998. The use of edge habitats by commuting and foraging bats IBN Scientific Contributions 10. DLO Institute for Forestry and Nature Research (IBN-DLO), Wageningen, the Netherlands.