تحلیل و توسعه‌ی روش تعیین ساعت کارکرد مجاز چاههای کشاورزی در استان خراسان رضوی (مطالعه موردی: دشت ‌نیشابور)

آب و خاک

مقاله 2، دوره 28، شماره 4، آبان 1393، صفحه 649-660   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jsw.v0i0.41377

نویسندگان

سید ابوالقاسم حقایقی مقدم^* ؛ امین علیزاده

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

زمان کارکرد مجاز چاههای کشاورزی دشت نیشابور توسط شرکت آب منطقه ای استان خراسان رضوی معادل 4120 ساعت در سال تعیین گردیده است. این تحقیق با هدف معرفی روش تعیین ساعت کارکرد چاههای آب کشاورزی استان خراسان رضوی (مطالعه موردی دشت نیشابور) و تحلیل عوامل موثر بر زمان مجاز کار چاهها انجام گرفت. به این منظور سطح زیر کشت گیاهان زراعی و باغی شهرستان نیشابور در سال های زراعی 80-79 تا 89-88 تهیه شد. نیاز آبی گیاهان الگوی کشت و بازده آبیاری در دشت نیشابور از سند ملی آب استخراج گردید. با تقسیم نیاز ناخالص آبیاری ماهانه بر متوسط هیدرومدول سه ماه حداکثر، ساعت کارکرد مجاز چاه در هر ماه به دست آمد. محاسبات برای بررسی اثر تغییر الگوی کشت در دو حالت، برای کل گیاهان الگوی کشت و برای گیاهان عمده الگوی کشت به طور جداگانه به انجام رسید. در حالت سوم و چهارم تاثیر تغییرات سالانه نیاز آبی و هیدرومدول آبیاری بر ساعت کارکرد چاههای دشت نیشابور مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد می‌توان به جای انجام محاسبات ساعت کارکرد چاهها برای کل گیاهان الگوی کشت منطقه، محاسبات را فقط با گیاهان اصلی انجام داد. تغییرات سالانه الگوی کشت و نیاز آبی در دشت نیشابور به طور معنی دار (با احتمال 95%) مقدار ساعت کارکرد چاهها را تحت تاثیر قرار می دهد. با فرض ثابت ماندن سطح زیر کشت در دشت نیشابور، اصلاح ساعت کارکرد چاهها با استفاده از هیدرومدول اندازه‌گیری شده منطقه انجام گردید. در روش‌ اصلاحی ساعت کارکرد سالانه به طور متوسط 440 (11درصد) ساعت نسبت به ساعت کارکرد مجاز دشت نیشابور (4120 ساعت) افزایش نشان داد که این تغییر، ساعت کارکرد را به شرایط واقعی و موجود در دشت نیشابور نزدیک‌تر می نماید. در یک سال زراعی، با برآورد سطح زیر کشت گندم و جو می توان پیش بینی قابل قبولی برای میزان ساعت کارکرد چاههای منطقه در آن سال ارائه نمود.

کلیدواژه‌ها

دشت نیشابور؛ ساعت کارکرد چاه؛ سند ملی آب؛ مصرف بهینه

مراجع

حقایقی مقدم س.ا. 1389. مدیریت پایدار آب زیرزمینی با نگرش مصرف بهینه آب کشاورزی در استان‌ خراسان رضوی- مطالعه موردی حوضه‌ی آبریز نیشابور. شماره ثبت 995/89. مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، کرج.

2- دهقانی ح.، علیزاده ا.، کشاورز ع. و ایزدی ا. 1378. الگوی‌ مصرف‌ آب‌ در کشاورزی. مجموعه‌ مقالات‌ علمی‌، تخصصی‌ تحقیقات‌ فنی‌ و مهندسی‌ کشاورزی‌. سال‌ چهارم، شماره‌ 14.

3- رزاقی ف. و سپاسخواه ع. 1386. ارزیابی روش‌های مختلف تخمین تبخیر- تعرق سطوح گیاهی مرجع به کمک داده‌های اندازه‌گیری شده با لایسیمتر وزنی. مجموعه مقالات نهمین سمینار آبیاری و کاهش تبخیر، دانشگاه شهید باهنر کرمان.

4- رضایی ع.، بختیاری ب.، هوشیاری‌پور ف. و دهقانی اناری م. 1386. ارزیابی روش‌های مختلف برآورد تبخیر تعرق گیاه مرجع با استفاده از سنجش‌های لایسیمتری (مطالعه موردی: شهر کرمان). مجموعه مقالات نهمین سمینار آبیاری و کاهش تبخیر، دانشگاه شهید باهنر کرمان.

5- سازمان هواشناسی کشور.1381. روش‌شناسی سند ملی مصرف بهینه آب کشاورزی ایران. مجموعه مقالات کارگاه روش‌شناسی سند ملی مصرف بهینه آب کشاورزی ایران، آذر 1381، تهران.

6- سهراب ف. و عباسی ف. 1383. ارزیابی بازده آب آبیاری طی چند دهه گذشته در سطح کشور. مجموعه مقالات کارگاه فنی آبیاری سطحی مکانیزه، صفحات 70 – 58 ، تهران.

7- عرفانیان م.، علیزاده ا. و محمدیان آ. 1389. بررسی تغییرات احتمالی نیاز کنونی آبیاری گیاهان نسبت به ارقام مندرج در سند ملی آبیاری (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی). مجله آبیاری و زهکشی ایران، 3 (4)، ص. 492-478.

8- معاونت بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان. 1379. حجم آب قابل تحویل در هر هکتار کشت آبی و ساعت کارکرد چاههای کشاورزی استان خراسان.

9- نادری ن. و علیزاده ا. 1386. مقایسه و اصلاح روش‌های تعیین نیاز آبی. مجموعه مقالات نهمین سمینار آبیاری و کاهش تبخیر، دانشگاه شهید باهنر کرمان.

10- وزارت کشاورزی و سازمان هواشناسی کشور. 1378. سند ملی آب کشور ( نیاز آبی گیاهان، الگوی کشت، راندمان آبیاری)، تهران.

11- Blaney H.F. and Criddle W.D. 1950. USDA Soil Conserv. Service Tech. Paper No.96, pp: 48.

12- Doorenbos J. and Pruitt W.O. 1977. Guidelines for Predicting Crop Water Requirements. Irrigationan and Drainage Paper 24, Rev., Rome. pp: 156.

13- Monteith J.L. 1965. Evaporation and environment. Symp. Soc. Exp. Biol. 19, 205–234.

14- Penman H.L. 1948. Natural evaporation from open water, bare soil, and grass. Proc. R. Soc. London, Ser. A 193, 120–145.

15- Smith M., Allen R., Monteith J.L., Pereira L.A. and Segeren A. 1991. Report on the Expert Consultation for the Revision of FAO Methodologies for Crop Water Requirements. FAO/AGL, Rome.

16- Smith M., Allen R. and Pereira L. 1996. Revised FAO Methodology for Crop Water Requirements. Proccedings of the ASAE International Conference on Evapotranspiration and Irrigation Scheduling, Nov.3-6, San Antonio, Tx. pp: 116-123.

17- Teare I.D. and Peet M.M. 1982. Crop Water Relations. John Wiley & Sons. New York.

18- Thornthwaite C.W. 1948. An approach towards a rational classification of climate. Geog. Rev.38: 55-94, Pattern of Water Consumption in Agriculture.