ارزیابی تنوع زیستی کشاورزی در بوم‏نظام‏های باغچه‏ای برخی مناطق استان خراسان رضوی

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 1، دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 51، فروردین 1401، صفحه 1-18   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v1i1.51345

نویسندگان

مهدی نصیری محلاتی¹؛ علیرضا کوچکی^{* 2}؛ آرش قلعه گلاب بهبهانی³؛ جواد شباهنگ³

¹گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

²گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد،ایران

³گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

امروزه ویژگی‏هایی نظیر سطوح بالای تنوع زیستی کشاورزی،کارایی بالای چرخه مواد غذایی و همچنین کارکردهای متنوع بوم‌شناختی و اقتصادی- اجتماعی، باغچه‏ها را به الگویی مناسب برای دستیابی به مدلی پایدار در تولید محصولات کشاورزی تبدیل کرده است. با توجه به اینکه تاکنون مطالعات کمتری در رابطه با این ویژگی‏ها در باغچه‏های مناطق خشک و نیمه خشک انجام شده است، هدف از انجام این مطالعه، بررسی ساختار تنوع‏ زیستی‏کشاورزی با تأکید بر تنوع کارکردی و شناخت عوامل مؤثر بر آن‌ها در باغچه‏های استان خراسان رضوی (شهرستان‏های مشهد، قوچان و نیشابور) بود که داده‏ها و اطلاعات مورد نیاز آن از طریق مطالعات میدانی و تکمیل پرسش‌نامه در سال 1391 استخراج گردید. نتایج نشان داد که شهرستان نیشابور با داشتن شاخص تنوع زیستی شانون 88/1 بالاترین سطح تنوع گونه‏ای را دارا بود، این در حالی است که بالاترین میزان تنوع کارکردی در باغچه‏های شهرستان قوچان مشاهده شد. همچنین نتایج نشان داد که بیش از 79 درصد از تغییرات شاخص تنوع شانون ناشی از تغییر شاخص غنای گونه‏ای می‏باشد، این در حالی است که نتایج حاصل از برازش مدل خطی چندگانه با استفاده از رگرسیون گام‏به‏گام نشان داد که تغییرات صفات مختلفی همچون شاخص غنای گونه‏ای، مساحت منزل و جمعیت خانوار، 84 درصد از تغییرات شاخص تنوع کارکردی شانون را موجب می‏شوند. باغچه‏های شهرستان‏های مشهد، قوچان و نیشابور به‌طور میانگین با 1/8 تن ترسیب کربن در هکتار نقش مهمی در تعدیل شرایط حاصل از افزایش غلظت گاز دی‏اکسیدکربن بر عهده داشتند و مشخص شد که با فاصله گرفتن از مسیرهای آسفالته میزان ترسیب کربن (کیلوگرم در مترمربع) توسط گونه‏های درختی در باغچه‏ها کاهش می‏یابد.

کلیدواژه‌ها

ترسیب کربن؛ توسعه پایدار؛ حفاظت؛ شاخص تنوع سیمپسون؛ شاخص تنوع شانون

مراجع

Agrawal, A., 1995. Dismantling the divide between indigenous and scientific knowledge. Development and Change 26: 413–439.

Albuquerque, U.P., Andrade, L.H.C., and Caballero, J., 2005. Structure and floristic of homegardens in northeastern Brazil. Journal of Arid Environments 62: 491–506.

Alcorn, J.B., 1992. Indigenous agroforestry systems in the Latin American tropics. Pages 203-218 in: M.A. Altieri and S.B. Hecht. Agroecology and small farm development.CRC Press Boston, 336p.

Ali, A.M.S., 2005. Homegardens in smallholder farming systems: Examples from Bangladesh. Human Ecology 33(2): 245–270.

Brookfield, H., and Stocking, M., 1999. Agro diversity: definition, description and design. Journal of Global Environmental Change 9: 77-80.

Barthel, S., Christian, I., 2012. Urban gardens, agriculture, and water management: Sources of resilience for long-term food security in cities. Department of History, Stockholm, SE-10691 Stockholm, Sweden. (In Persian with English Summary).

Blanckaert, I., Swennen, R. L., Flores, M. P., López, R. R., amd Saade, R. L., 2004. Floristic composition, plant uses and management practices in homegardens of San Rafael Coxcatlán, Valley of Tehuacán-Cuicatlán, Mexico. Journal of Arid Environments: 57(2), 179-202.

Christanty, L., 1990. Homegardens in tropical Asia, with special reference to Indonesia. In Tropical Home Gardens (Eds. Landauer, K. and Brazil, M.), United Nations University Press, Tokyo, Japan, pp. 9–20.

Clarke, W.C., and Thaman, R.R., 1993. Agro Forestry in the Pacific Island: Systems for Sustainability. United Nations Press, New York.

Coomes, O.T., and Ban, N., 2004. Cultivated plant diversity in home gardens of an Amazonian peasant village, Northeastern Peru. Economic Botany 58(3): 420-434.

Duelli, P., 1997. Biodiversity evaluation in agricultural landscape: an approach at two different scales. Journal of Agriculture, Ecosystems and Environment 62: 81-91.

Del Angel-Pérez, A.L., and Mendoza, M.A., 2004. Totonac homegardens and natural resources in Veracruz, Mexico. Agriculture and Human Values 21: 329–346.

Ellen, R., Parkes, P., and Bicker, A., 2000. Indigenous Environmental Knowledge and its Transformations: Critical Anthropological Perspectives. Harwood, Amsterdam.

Eric, G.L., Erin, B., Gillian, H., Jim, S., Stan, B., Jim, H., Diane, L., and Haughland, D.L., 2009. Indices for monitoring biodiversity change: Are some more effective than others? Ecological Indicators 9: 432–444.

Guillaumet, J. L., Grenand, P., Bahri, S., Grenand, F., Lourd, M., & Dos Santos, A. A., 1990. Les jardins-vergers familiaux d Aamazonie central: un example d utilization de iespace. Turialba 40: 63-81.

Gómez-Pompa, A., 1996. Three levels of conservation by local people. F. Di Castri and T. Younѐs, Eds., Biodiversity, Science and Development: Towards a New Partnership. CAB International, Wallingford, UK. Pages 347-356.

Behbahani, A. G., Khoshbakht, K., Davari, A., Tabrizi, L., Veisi, H., and Alipour, A., 2012. Assessing the effect of socio- economic factors on agro biodiversity in homegardens of Jajrood and Jamabrood in Tehran province (Iran). Advance in Environmental Biology 6(5): 1708-1715.

Jose, D., and Shanmugaratnam, N., 1993. Traditional homegardens of Kerala: A sustainable human ecosystem. Agroforestry System 24: 203–213.

Kumar, M., 2011. India. Species richness and aboveground carbon stocks in the homegardens of central Kerala, India. Collage of Forestry. Kerala Agricultural University. KAU P.O, Thrissur, Kevala680656, pp. 430-440.

Kumar, B.M., and Nair, P.K.R., 2004. The enigma of tropical home gardens. Agro forestry Systems. Kluwe Academic Publisher, 61: 135-152.

Kehlenbeck, K., and Maass, B.L., 2004. Crop diversity and classification of homegardens in central Sulawesi, Indonesia. Agro Forestry Systems 63: 53–62.

Lamont, S. R., Eshbaugh, W. H., & Greenberg, A. M., 1999. Species composition, diversity, and use of homegardens among three Amazonian villages. Economic Botany 53(3): 126-312.

Lerach, N., 2000. Home gardens, cultivated plant diversity, and exchange of planting material in the Pacaya-Samiria National Reserve area, northeastern Peru. Unpublished M.A. thesis, McGill University, Montreal.

López-Alzina, D., 2007. Gendered production spaces and crop varietal selection: Case study in Yucatán, Mexico. Singapore. Journal of Tropical Geography 28: 21–38.

Margalef, R.D., 1958. Information theory in ecology. General Systems 36–71.

Mariel, A., Stoen. R., and Camarge, R., 2008. Home gardens sustans crop diversity and improve farm resilience in Candelaria Loxicha, Oaxaca, Mexico.Human Ecology. 10.1007/s10745-008-9197-y.

Moreno-Black, G., Somansang, P., and Thamathawan, S., 1996. Cultivating continuity and creating change: Woman’s home garden practices in northeastern Thailand. Agriculture and Human Values 13: 3–11.

Méndez, V.E., Lok, R., and Somarraba, E., 2001. Interdisciplinary analysis of homegardens in Nicaragua: Micro-Zonation, plant use and socioeconomic importance. Agro Forestry Systems 51: 85–96.

Nassiri, M.A, Koocheki, Mazaheri D., 2003. Diversity of crop species in IRAN. Desert 10:1.

Nazarea, V., 2006. Local knowledge and memory in biodiversity conservation. Annual Review in Anthropology 35: 317–335.

Oliver T., Coomes and Natalie B., 2004. Cultivated Plant Species Diversity in Home Gardens of an Amazonian Peasant Village in Northeastern Peru. Pp. 420-434.

Orѐ Balbin, I., and Samaniego D.L., 1996. Huertas domesticas como sistema tradicional de cultivo en Moena Cano, Rio Amazonas, Iquitos, Peru. Folia Amazonica 8(1): 91-110.

Perales, H., Brush, S.B., and Qualset, C.O. 2003. Dynamic management of maize landraces in Central Mexico. Economic Botany 57(1): 21–34.

Rugalema, G.H., O’Kting Ati’, A., and Johnsen, F.H., 1994. The Homegarden agro forestry system of Bukoba district, North- Western Tanzania. farming system analysis. Agro forestry Systems 26: 205–214.

Simpson, E.H., 1949. Measurement of diversity. Nature 163: 688.

Smith, N.H., Fik, T.J., Alvim P., de T., Falesi I.C., and Serrao E.A.S., 1995. Agroforestry developments and potential in the Brazilian Amazon. Land Degradation and Rehabilitation 6: 251-263.

Stephan, B., Isendahl, C., 2012. Urban gardens, agriculture, and water management: Sources of resilience for long-term food security in cities. Department of History, Stockholm, SE-10691 Stockholm, Sweden. Sthapit, B., R. Gautam and Eyzaguirre P., 2004. The value of home gardens to small farmers. In: Gautam, R., B. Sthapit and P. Shrestha. Home Gardens in Nepal (8-17). [Proceedings of a National Workshop], 6-7 August 2004, Pokhara, Nepal.

Subedi, A., Chaudhary, P., Baniya, B.K., Rana, R.B., Tiwari, R.K., Rijal, D.K., and Sthapit, B.R., 2001. Who maintains genetic diversity and how: Implications for on-farm conservation and utilization? Paper presented at the International Symposium on Managing Biodiversity in Agricultural Ecosystem, Montreal, 8-10 Nov 2001.

Tapasi. D., and Kummar D., 2005. Inventorying plant biodiversity in homegardens: A case study in Barak Valley Assam, North East India. Department of Ecology and Environmental Science, Assam University, Silchar 788011.

Torquebiau, E., 1992. Are tropical agro forestry homegardens sustainable? Agric., Ecosystem. Environ. 41: 189–207.

Tapia, Mario E., 2000. Mountain agrobiodiversity in Peru: Seed fairs, seed banks, and mountain-to-mountain exchange. Mountain Research and Development 20(3): 220-225.

Watson, J.W., and Eyzaguirre, P.B., 2002. Home gardens and in situ preservation of plant genetic resources in farming systems. Proceeding of International Home Gardens Workshop. 17-19 July 2001, Witzenhausen, Federal Republic of Germany.

Watson, Michael J., 2000. Crop Exchange in Amazonia: Understanding the Dynamics of Planting Material Transfer in Traditional Upland Communities in the Peruvian Amazon. Unpublished B.A. Honours Thesis. Geography Department, McGill University, Montreal.

Wezel, A., and Bender, S., 2003. Plant species diversity of homegardens of Cuba and its significance for household food supply. Agro forestry Systems 57: 39–49.