تشکیل و تکامل خاک‌های رخنمون شده مناطق باستانی کنارصندل و دقیانوس در شهر جیرفت، استان کرمان

آب و خاک

مقاله 16، دوره 34، شماره 1 - شماره پیاپی 69، فروردین 1399، صفحه 209-223   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jsw.v34i1.84143

نویسندگان

الهام سلیمانی ساردو؛ محمد هادی فرپور^*

دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

خاک­ها به­عنوان اجزای مهمی از مکان­های باستانی تشخیص داده می­شوند و عموما به­عنوان نشان­گرهای چینه­شناسی مورد استفاده قرار می­گیرند. هدف از این مطالعه، بررسی میکرومورفولوژی و کانی­شناسی رس بخشی از مکان­های باستانی دقیانوس و گورستان­های باستانی کنارصندل (بستر قدیم و جدید هلیل­رود) و ترکیب اطلاعات به­دست آمده در زمینه خاک­شناسی و باستان­شناسی و نیز هم­پوشانی مناسب اطلاعات به­منظور شناخت بهتر وقایع گذشته می­باشد. به همین منظور تعداد سه خاک­رخ در نقاط باستانی منطقه حفر شد و پس از نمونه­برداری از اعماق مختلف، آزمایش­های فیزیکی و شیمیایی، میکرومورفولوژی و کانی­شناسی رسی روی آنها انجام گرفت. در بررسی نتایج کانی­شناسی رس، وجود کانی­های کائولینیت، ایلیت، کلریت، اسمکتیت و پالی­گورسکیت تأیید شد. نتایج میکرومورفولوژی، حضور نوعی فسیل جلبک کاروفیت که نشان­دهنده محیط آب شیرین تا لب شور در عصر دونین تا حال حاضر می­باشد را در خاک­رخ دقیانوس نشان داد. هم­چنین بررسی مقاطع نازک، وجود بلورهای گچ عدسی شکل و به­صورت صفحات درهم قفل شده در خاک­رخ­های کنار صندل، به­ویژه بستر جدید هلیل­رود و عدم وجود گچ در خاک­رخ دقیانوس را تأیید کردند. این موضوع می­تواند به­دلیل تأثیرپذیری منطقه کنار صندل از سازندهای نئوژن و گچی بالادست و رژیم بالارونده آب زیرزمینی باشد. وجود پوشش­های قوی رس و کلسیت در اطراف حفرات، به­ترتیب نشان­گر شرایط تکامل بالاتر در خاک­رخ دقیانوس و بستر جدید هلیل­رود بود. احتمالا به­دلیل تأثیرات هلیل­رود بر بستر قدیم خود در طی زمان­های طولانی، تکامل پایین­تر این خاک­رخ در منطقه مشاهده شد. نتایج رده­بندی خاک در منطقه باستانی دقیانوس، وجود افق آرجیلیک که نشان­دهنده بیشتر بودن رطوبت قابل دسترس در گذشته است را اثبات نمود.

کلیدواژه‌ها

آرجیلیک؛ باستان‌شناسی؛ رده‌بندی؛ میکرومورفولوژی؛ هلیل‌رود

مراجع

1- Abbaslou H., and Abtahi A. 2009. Mineralogy and micromorphology investigation of soils on calcareous, gypsiferous and saline material in Bakhtegan Lake margin, Fars Province. Proceedings of the 11th Iranian Soil Science Congress. Gorgan, Iran, pp. 456-457. (In Persian with English abstract)

2- Afra S., Broumand N., Farpour M.H., and Sanjari S. 2016. Study of physical and chemical properties of past soils in Jiroft area. 2th national conference of constant management of soil and environmental resources. (In Persian)

3- Amir Hajluo S. 2014. Explanation of role of ecological variables in life of Islamic city of Jiroft. Archaeological researches of Iran. 4: 7. (In Persian with English abstract)

4- Angelucci D. 2003. Geo archaeology and micromorphology of Abric de la Cativera (Catalonia, Spain). Catena 54: 573-601.

5- Banaie M.H. 2003. Temperature and moisture regimes maps in Iran soils. Agricultural researches and educational organization. Soil and water research institute. (In Persian)

6- Bouyoucos G.J. 1962. Hydrometer method improved for making particle size analysis of soil. Agron. Journal 54: 464-465.

7- Bronger A., Ensling J., Gutlich P., and Spiering H. 1988. Rubification of terra rossa in Slovakia: A Mosbaaer effect study, Clays and Clay Minerals 3: 269-275.

8- Burnet A.D., Fookes P.G., and Robertson R.H. 1972. An engineering soil at Kermanshah, Zagros mountains, Iran. Clay Miner 9: 329-343.

9- Choobak H. 2012. Crockery from the Islamic period-old city of Jiroft. Journal of Archaeological Studies 4(1): 83-112. (In Persian with English abstract)

10- Doran J.W. 2002. Soil mineralogy with environmental applications. Soil science of Ameriva, Inc. 677 S. Segoe Rd., Madison, W1 53711 USA.

11- Farpoor M.H. 2010. Soil data comparison in the old vs. Restored sections of the Bam citadel archeological site in Kerman, Iran. J. Agr. Sci. Tech. 12: 91-98.

12- Farpoor M.H., Khademi H., Eghbal M.K., and Krouse H.R. 2004. Mode of gypsum deposition in southeastern Iranian soils as revealed by isotopic composition of crystallization water, Iran. Geoderma 121: 233–242.

13- Farpoor M.H., Khademi H., and Eghbal M.K. 2002. Genesis and distribution of palygorskite and associated clay minerals in Rafsanjan soils on different geomorphic surface. Iran agric. Res. 21: 39-60.

14- Ghahraman A. 1997 (a). Basic botany. Volume 2. Anatomy and morphology of reproductive organs and their function in large groups from plants of world. Classification, effect and role of plants in the environment from study of plants covers. Tehran university press (2229). 539 pages. (In Persian)

15- Ghahraman A. 1997 (b). Basic botany. Volume 2. Anatomy and morphology of reproductive organs and their function in large groups from plants of world. Classification, effect and role of plants in the environment from Study of plants covers. Tehran university press (2229). 492 Pages. b. (In Persian)

16- Ghergherechi S.H., Khormali F., Mahmoodi S., and Ayoubi S. 2009. Micromorphology of argillic horizon development in loess derived soils of humid and sub humid regions of Golestan province, Iran. Journal of Soil and Water Research 40: 130-138. (In Persian with English abstract)

17- Gile L.H., and Grossman R.B. 1968. Morphology of the argillic horizon in desert soils of southern New Mexico. Soil Sci. 106: 6–15.

18- Hadian Dehkordi M. 2016. Soil science studies in historical and archaeological raw bricks of different areas in Iran. Science, Technology, Art Journal 75: 86-96. (In Persian with English abstract)

19- Helmke P.A., and Sparks D.L. 1996. Lithium, sodium, potassium, rubidium, and cesium. p. 551-574. In D. L. Sparks et al. (ed.) Method of Soil Analysis. Part 3. 3th ed. American society of agronomy. Madison, WI.

20- Henderson S.G., and Robertson R.H. 1958. A mineralogical reconnaissance in western Iran. Resource use 1td, Gla sgow, UK.

21- Herrero J., and Porta J. 2000.The terminology and the concepts of gypsum-rich soils. Geoderma 96: 47–61.

22- Holliday V.T. 1992. Soil formation, time and archaeology. Soils in archaeology: landscape evolution and human occupation, Smithsonian institution press, Washington, DC. Pp 101-117.

23- Jackson M.L. 1975. Soil chemical analysis-advanced course. University of Wisconsin college of agriculture, Department of soil science, Madison, WI.

24- Kemp R.A. 1998. Role of micromorphology in paleo ecological research Quaternary inter. 51/52: 133-141.

25- Kemp R.A. 1999. Soil micromorphology as a technique for reconstructing paleo environmental change. Pp: 41-71. In: Singh Vi A. S and Derbyshire (Eds). Paleo environmental reconstruction in arid lands. Balkema pub. Netherlands.

26- Khademi H., and Mermut A.R. 1998. Source of palygorskite gypsiferous aridisols and associated sediments from cental Iran. Clay Minerals 33: 561-578.

27- Khademi H., and Mermut A.R. 1999. Submicroscopy and stable isotope geochemistry of carbonates and associated palygorskite in Iranian Aridisols. European journal of soil science 50(2): 207-216.

28- Khodabakhshi S., Karimian Eghbal M., and Hajbari Nobari A.R. 2012. Micromorphological investigation of iron age cemetery in Kabood mosque archaeological site Tabriz, Iran. Thesis for the degree of master of science. University of Tabriz. (In Persian with English abstract)

29- Khormali F., Abtahi A., Mahmoodi S., and Stoops G. 2003. Argillic horizon development in calcareous soils of arid and semi-arid regions of southern Iran. Catena 53, 273–301.

30- Khormali F., Abtahi A., and Stoops G. 2006. Micromorphology of calcitic features in highly calcareous soils of Fars Province, Southern Iran. Geoderma 132, 31–46.

31- Kittrik J.A., and Hope E.W. 1963. A procedure for the particle size separation of soil for X-ray diffraction analysis. Soil Sci. Soc. 96: 312-325.

32- Lanyon L.E., and Heald W.R. 1982. Magnesium, Calcium, Strontion and Barium. P. 247-260. In: A. L. Page et al.(ed.), Methods of Soil Analisis. Part II. 2nd ed., Agron. Monogar. No:9. ASA and SSSA. Madison, WI.Page

33- Moriarty D. 2004. Settlement archaeology at Motul de San Jose, Peten, Guatemala. Preliminary results from the 1998-2003 seasons. Mayab 17. Pp. 21-44.

34- Nelson R.E. 1982. Carbonate and Gypsum. P. 181-196. In: A. L. Page et al.(ed), Methods of Soil Analysis. Part II. 2nd ed., American society of agronomy. No: 9. ASA and SSSA. Madison, WI.

35- Nettleton W.D., Brasher B.R., Benham E.C., and Ahrens R.J. 1998. A classification system for buried paleosols. Quaternary international 5 1/52. 175-183.

36- Retallack G.J. 2001. Soils of the past. An introduction to paleo pedology. Unwin Hyman Pub. Boston. 404 pp.

37- Sahandi M.R. 1991. Geology map, 1:250000 from Kerman, Geological survey of Iran.

38- Sanjari S., Farpour M.H., Esfandiarpour I., and Karimian Eghbal M. 2010. Evaluation evidences from micromorphological of past soils in Jiroft area. 2Th comprehensive conference of management of water resources. Shahid Bahonar university of Kerman. (In Persian)

39- Sanjari S., Farpour M.H., Esfandiarpour I., and Karimian M. 2011. Micromorphology and clay mineralogy comparison of past and present soils in Jiroft area. Journal of Water and Soil Science 15(58): 173-185. (In Persian with English abstract)

40- Soil survey staff. 2014. Keys to soil taxonomy. USDA. NRCS.

41- Sordoillet D. 2007. Anthropic sediments from neolithic to iron age settlements: interpretation according to micromorphological, archaeological and archaeological data. In proceedings of the 2nd international conference on soils and archaeology. Edited by: Boschian, G. pp. 165-171.

42- Stewart M., and Rothwel G.W. 1993. Paleobotany and the evolution of plants. Cambridge university press. 512p.

43- Stoops G. 2003. Guideline for the analysis and description of soil and regolith thin sections. SSSA, Madison, WI.182p.

44- Stoops G., and Poch R.M. 1994. Micromorphological classification of gypsiferous soil materials. In Ringrose- Voase, A.J. & Humphreys, G.S. (eds.), Soil micromorphology: studies in management and genesis. Developments in soil science, Volume 22. Elsevier, Amsterdam, 327–332.

45- Thompson M.L. 1986. Morphology and mineralogy of pre-Wisconsinan paleosol in Iowa. Soil Sci. Soc. Am. J. 50: 981-987.

46- Toomanian N., Jalalian A., and Eghbal M.K. 2001. Genesis of gypsum enriched soils in north-west Isfahan, Iran. Geoderma 99: 199–224.