نقش طُغاچارنویان در تحولات سیاسی ـ نظامی عهد ایلخانی

تاریخ و فرهنگ

مقاله 6، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، دی 1398، صفحه 134-119   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v51i2.87560

نویسندگان

جواد عباسی¹؛ ابراهیم خسروی برده^{* 2}

¹دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد.

²دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ایلخانان قلمرو خود را به کمک دو نهاد اداری (دیوان) و امارت اداره می‌کردند. در رأس نهاد امارت، فرماندهان ارشدی با عنوان نویان قرار داشتند که از آغاز تا اضمحلال سلسلۀ ایلخانی در وقایع سیاسی چون تحولات جانشینی نقش پررنگی ایفا کردند. پیرامون برخی از نویان‌های دورۀ ایلخانان چون نوروز و چوپان بحث‌های زیادی شده است؛ اما امیرانی کمتر شناخته‌شده چون طُغاچار نیز حضور داشتند که شناخت نقش و عملکرد آن‌ها می‌تواند ابعاد و اهمیت نهاد امارت و نقش آن را در تحولات حکومت ایلخانان روشن‌تر سازد. پژوهش حاضر به روش توصیفی‌ـ تحلیلی، به دنبال بررسی و مطالعۀ زمینه‌های قدرت‌گیری و عوامل مؤثر بر رفتار سیاسی طُغاچارنویان است. یافته‌ها نشان می‌دهد که جایگاه اشرافیت نظامی مهم‌ترین عامل رشد نویان‌ها در ساختار سیاسی حکومت ایلخانان بود. طُغاچار به‌عنوان امیری تاج‌بخش دست‌کم در قدرت‌ گرفتن یا از تخت فروافتادن پنج ایلخان (احمد تگودار، ارغون، گیخاتو، بایدو و غازان) نقشی مشهود داشت. الگوی رفتار سیاسی امیرانی مشابه طُغاچار موجب ایجاد رقابت‌های سنگین و پرهزینه میان نویان‌ها و یورت‌های مختلف شد و نبردهای چهارسالۀ (690ـ 694ق) داخلی بر سر جانشینی از مصادیق بارز این رقابت‌ها بود.

کلیدواژه‌ها

ایلخانان؛ نهاد امارت؛ نویان‌ها؛ طُغاچارنویان

مراجع

 

ـ آیتی، عبدالمحمد. تحریر تاریخ وصاف. تحریر عبدالمحمد آیتی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383ش.

 

ـ ابن‌خلدون، عبدالرحمن. العبر. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383ش.

 

ـ ابن فوطی. الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة. بیروت: دار الکتب العلمیه، 1424ق.

 

ـ اقبال آشتیانی، عباس. تاریخ مغول. تهران: امیرکبیر، 1388ش.

 

ـ اشپولر، برتولد. تاریخ مغول در ایران. ترجمۀ محمود میر آفتاب. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1351ش.

 

ـ ابن‌بطوطه. سفرنامۀ ابن‌بطوطه. ترجمۀ محمدعلی موحد. تهران: آگه، 1376ش.

 

ـ بناکتی. فخرالدین ابو سلیمان داوود. روضة اولی‌الالباب فی معرفة التواریخ و الانساب. به ‌تصحیح جعفر شعار. تهران: انجمن آثار ملی، 1348ش.

 

ـ بویل، ج. آر. «تاریخ دودمانی و سیاسی ایلخانان». در تاریخ ایران کمبریج از آمدن سلجوقیان تا پایان دولت ایلخانی، ترجمۀ حسن انوشه، 289ـ397. تهران: امیرکبیر، 1389ش.

 

ـ تاریخ آل سلجوق در آناتولی. به ‌تصحیح نادره جلالی. تهران: میراث مکتوب، 1377ش.

 

ـ تتوی، احمد و آصف‌خان قزوینی. تاریخ الفی. به ‌تصحیح غلام‌رضا طباطبایی مجد. تهران: علمی و فرهنگی، 1382ش.

 

ـ جوینی، علاالدین. تسلیة الاخوان. به‌ تصحیح عباس ماهیار. تهران: آباد، 1361ش.

 

ـ خواندمیر، غیاث‌الدین. تاریخ حبیب السیر. تهران: خیام، 1380ش.

 

ـ خواندمیر، غیاث‌الدین. دستور الوزراء. به ‌تصحیح سعید نفیسی، تهران: اقبال، 1355ش.

 

ـ سودآور، ابوالعلا. «نخستین فرمان فارسی ایلخانان». ترجمۀ محسن جعفری مذهب. میراث جاویدان، شماره 29 (بهار 1379): 33ـ36.

 

ـ شبانکاره‌ای، محمد بن علی بن محمد. مجمع الانساب. به ‌تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر، 1381ش.

 

ـ رجب‌زاده، هاشم. آیین کشورداری در عهد رشیدالدین فضل‌الله. تهران: توس، 2535 شاهنشاهی.

 

ـ رضوی، ابوالفضل. «جایگاه اشرافیت نظامی در ساختار سیاسی عهد ایلخانان». جامعه‌شناسی تاریخی، شمارۀ 1 (بهار و تابستان 1396): 53ـ77.

 

ـ عباسی، جواد. امارت در ایران عهد مغول. رسالۀ دکتری، دانشگاه تهران: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، 1379ش.

 

ـ مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده. به ‌تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر، 1364ش.

 

ـ مشکور، محمدجواد. اخبار سلاجقۀ روم به انضمام مختصر سلجوقنامۀ ابن‌بی‌بی. تبریز: کتابفروشی تهران، 1350ش.

 

ـ منشی کرمانی، ناصرالدین. نسائم الاسحار من لطائم الاخبار. به‌ تصحیح میرجلال‌الدین محدث ارموی. تهران: اطلاعات، 1364ش.

 

ـ نبئی، ابوالفضل. تاریخ آل‌چوپان. تهران: دانش امروز، 1352ش.

 

ـ نخجوانی، محمد بن هندوشاه. دستور الکاتب فی تعیین المراتب. به‌ تصحیح عبدالکریم علی اوغلی علی‌زاده. مسکو: دانش، 1976.

 

ـ نطنزی، معین‌الدین. منتخب التواریخ معینی. به ‌تصحیح پروین استخری. تهران: اساطیر، 1383ش.

 

ـ نوری اژدری، نورالدین محمد. غازان‌نامۀ منظوم. به ‌کوشش محمود مدبری. تهران: بنیاد موقوفات افشار، 1380ش.

 

ـ نوری، جعفر، علی‌اکبر کجباف و فریدون اللهیاری. «محکمۀ یارغو: پژوهشی در باب محکمۀ قضایی ایلخانان مغول»، تاریخ اسلام و ایران، شمارۀ 24 (زمستان 1393): 139ـ157.

 

ـ نویری، شهاب الدین احمد. نهایة الارب فی فنون الادب. قاهرة: دار الکتب و الوثائق القومیة، 1423ق.

 

ـ همدانی، رشیدالدین فضل‌الله. تاریخ مبارک غازانی. به ‌تصحیح کارلیان، هرتفرد: استفن اوستین، 1358ش.

 

ـ همدانی، رشیدالدین فضل‌الله. جامع‌التواریخ. به ‌تصحیح و تحشیۀ محمد روشن و مصطفی موسوی. تهران: البرز، 1373ش.

 

- Hope, Michael. Power, Politics, and Tradition in the Mongol Empire and the Īlkhānate of Iran. NewYork: Oxford University press, 2016.

 

- Sawma, rabban and rabban Markos. the monks of Kublai khan emperor of China. Translated by E. A. Wallis budge. London: the religious tract society, 1928.

 

Brosset, M. F. Histore de La georgie. St. Petersburg: anonyme, 1849.