بررسی تطبیقی مطالعات انجام‌شده در حوزۀ زباهنگ

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 1، دوره 53، شماره 4، زمستان 1399، صفحه 1-29  

نوع مقاله: مقالات علمی- پژوهشی ( ویژۀ زبان و فرهنگ )

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v53i4.88721

نویسنده

علی درخشان

دانشگاه گلستان

چکیده

درهم‌تنیدگی زبان و فرهنگ مدت‌هاست که توجه اندیشمندان حوزۀ فلسفه، جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، زبان‌شناسی و کاربردشناسی زبان را به خود جلب کرده است. در این راستا، پیش‌قدم (1391) با الهام از نظریات هالیدی (1975 و 1994)، ویگوتسکی (1978 و 1986) و سپیر-ورف (1956) که به رابطۀ میان فرهنگ، اندیشه و زبان تأکید می‌کنند، مفهوم زباهنگ را معرفی کرد. وی معتقد است بررسی و شناخت زباهنگ‌های موجود در هر جامعه راه را برای تشخیص سریع‌تر رفتارهای فرهنگی درست و نادرست هموار می‌سازد و اصلاحات فرهنگی که به تعالی زبانی و «بِه‌فرهنگی» می‌انجامند، به‌مراتب راحت‌تر صورت می‌پذیرند. با توجه به اهمیت شناسایی و بررسی زباهنگ‌ها، مطالعات متعددی به تحلیل آن‌ها پرداخته‌اند، هرچند کمبود پژوهشی که به بررسی تطبیقی مطالعات انجام‌شده در حوزۀ زباهنگ بپردازد به‌وضوح دیده می‌شود. از این رو، در پژوهش حاضر چارچوب نظری، پیکره و یافته‌های تمام مقالات مربوط به زباهنگ به‌طور تطبیقی بررسی شدند. نتایج این بررسی نشان داد که اکثر مقالات حوزۀ زباهنگ، داده‌های خود را از طریق واکاوی پاره‌گفتارهای اتفاق‌افتاده در موقعیت‌های طبیعی جمع‌آوری نموده و برای تحلیل این پاره‌گفتارها از الگوی SPEAKING هایمز (1967) استفاده نمودند. این نتایج همچنین حاکی از آن است که تعداد مطالعات اندکی به واکاوی زباهنگ‌های متنی پرداخته‌اند. همچنین هیچ پژوهشی به ارزیابی محتوای کتب درسی براساس زباهنگ‌های موجود در آن نپرداخته است. در پایان، براساس نتایج و یافته‌های حاصل از بررسی مقالات انجام‌شده، پیشنهادهایی برای مطالعات آینده ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

فرهنگ؛ زباهنگ؛ الگوی speaking هایمز؛ تحلیل زباهنگ؛ بِه‌فرهنگی

مراجع

پوریزدان‌پناه کرمانی، ف. (در حال چاپ). بررسی جامعه‌شناختی زباهنگ مدرک ستایی و کاربرد گفتمانی آن در زبان فارسی. مطالعات زبان و ترجمه.

پیش‌قدم، ر. (1391). معرفی «زباهنگ» به‌عنوان ابزاری تحولگرا در فرهنگ‌کاوی زبان. مطالعات زبان و ترجمه، ۴۵(۴)، 47-61.

پیش‌قدم، ر.، ابراهیمی، ش.، شعیری، ح. ر.، و درخشان، ع. (در حال چاپ). معرفی «زباهیجان» به‌عنوان حلقة مفقودة قوم‌نگاری ارتباط: مکمل الگو هایمز. جستارهای زبانی.

پیش‌قدم، ر.، درخشان، ع.، ابراهیمی، ش.، و عطایی، ا. (1399). واکاوی زباهنگ «مثبت‌نگری» در ضرب‌المثل‌های زبان فارسی. فرهنگ و ادبیات عامه، 8(34)، 217-252.

پیش‌قدم، ر.، درخشان، ع.، و عطایی، ا. (1399). واکاوی زباهنگ «مردسالاری» و «زن‌سالاری» در فرهنگ ایرانی: مقایسة موردی فیلم‌های سینمای ایران در دهة 1360 و 1390. زن در فرهنگ و هنر، 12(1)، 91-115.

پیش‌قدم، ر.، فیروزیان پوراصفهانی، آ.، و طباطبائی فارانی، س. (1396). واکاوی عبارت «ناز کردن» و ترکیب‌های حاصل از آن در زبان فارسی در پرتو الگو «هَیَجامَد». مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 18(39)، 67-152.

پیش‌قدم، ر.، فیروزیان پوراصفهانی، آ.، و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1399). معرفی زباهنگ «مرگ‌محوری و شادی‌گریزی» از طریق تفحص در گفتمان‌شناسی «مرگ» در زبان فارسی. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 21 (49)، 181-206.

پیش‌قدم، ر.، و ابراهیمی، ش. (1399). معرفی الگوی «زبامغز» و بررسی نقش آن در برقراری ارتباط مؤثر: گامی فراتر از توانش ارتباطی. مطالعات زبان و ترجمه، ۵۳(3)، 1-32.

پیش‌قدم، ر.، و ابراهیمی، ش. (در حال چاپ). بررسی زباهنگ «بلاتکلیف‌شدگی» با استفاده از عبارات تقابلی دوگانه در پرتو الگو هایمز. علم زبان.

پیش‌قدم، ر.، و عطاران، آ. (1392). نگاهی جامعه‌شناختی به کنش گفتاری «قسم»: مقایسه زبان‌های فارسی و انگلیسی. مطالعات زبان و ترجمه، 46(4)، 25-50.

پیش‌قدم، ر.، و عطاران، آ. (1395). گفتمان‌شناسی «قسمت» در زبان و فرهنگ مردم ایران. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 17(35)، 129-149.

پیش‌قدم، ر.، و فیروزیان ‌پوراصفهانی، آ. (1396). تأملی جامعه‌شناختی پیرامون کاربردهای گفتمانی «نمی‌دانم» در زبان فارسی در پرتو الگو هایمز. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 18(37)، 7-35.

پیش‌قدم، ر.، و نوروزکرمانشاهی، پ. (1395). ارتباط میان زبان، مذهب و فرهنگ: تحقیق و تدقیقی در کارکردهای لقب «حاجی» و واژه‌های وابسته در زبان فارسی. زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا، 8(20)، 27-51.

پیش‌قدم، ر.، و وحیدنیا، ف. (1394). کاربردهای «دعا» در فیلم‌های فارسی و انگلیسی در پرتو الگو هایمز. جستارهای زبانی، ۷(28)، 53-72.

پیش‌قدم، ر.، وحیدنیا، ف.، و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1393). نگاهی جامعه‌شناختی به کنش گفتاری «نفرین»: مقایسة زبان‌های فارسی و انگلیسی. مطالعات زبان و ترجمه، 47(2)، 45-72.

دانشور، س. (1348). سووَشون. تهران: انتشارات دانشگاه خوارزمی تهران.

درخشان، ع. (1397). تحلیل و نقد ارزش‌های فرهنگی در مجموعه کتاب‌های American English File. پژوهش‌نامه انتقادی متون و منابع علوم انسانی، 18(8)، 53-76.

دولت‌آبادی، م. (1357). کِلیدَر. تهران: فرهنگ معاصر.

رستم‌بیک تفرشی، آ.، و رمضانی واسوکلایی، ا. (1391). نقش آموزش فرهنگ در یادگیری زبان خارجی. فصلنامه پژوهش‌نامه انتقادی متون و منابع علوم انسانی، ۱(1)، 15-34.

رستمیان، م.، و طباطبائی، س. ک. (1390). بررسی تطبیقی بافت موقعیت (برون‌زبانی) از دیدگاه فرث، هایمز و لوئیس با سیاق حالیه. پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم، 2(4)، 29-36.

شکرایی، ر.، مطیع، م.، و صادق‌زادگان، ه. (1390). بررسی روش گفتمان‌کاوی و چگونگی کاربست آن در مطالعات قرآنی. پژوهش، 3(1)، 93-122.

علوی، ب. (1331). چشم‌هایش. ایران: نگاه.

فیروزیان پوراصفهانی، آ.، پیش‌قدم، ر.، و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (در حال چاپ). حاکمیت زباهنگ «شرم‌محوری» یا «گناه‌محوری» در فرهنگ ایران. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران.

مهرابی، م.، و محمودی بختیاری، ب. (در حال چاپ). زباهنگ «ناسزا» در فارسی و معادل‌های ترجمه‌شده انگلیسی براساس الگوی هایمز؛ مطالعة موردی پیکرة زبانی رمان دایی‌جان ناپلئون. مطالعات زبان و ترجمه.

واعظی، ا. (1391). جبر زبانی. فصلنامة علمی پژوهشی فلسفه و الاهیات، 17(4)، 1-36.

Agar, M. (1994). Language shock: Understanding the culture of conversation. New York, NY: William Morrow.

Bonvillain, N. (2019). Language, culture, and communication: The Meaning of Messages. New York, NY: Rowman and Littlefield.

Brown, H. D. (1994). Principles of language learning and teaching. Boston, MA: Prentice Hall Regents.

Byram, M. (2012). Language awareness and critical cultural awareness relationships, comparisons and contrasts. Language Awareness, 21(1), 5-13.

Coulthard, M. (1985). An introduction to discourse analysis. Harlow, England: Longman.

Dawkins, R. (1989). Mems: The new replicators, the selfish gene. Oxford, England: Oxford University Press.

Fantini, A. E. (2020). Reconceptualizing intercultural communicative competence: A multinational perspective. Research in Comparative and International Education, 15(1), 52-61.

Farsian, M. R., & Alavi, S. N. (2019). La Cultulangue dams L’ Assommoir d’Emile Zola. RELF, 11(1), 141-152.

Gumperz, J., & Hymes, D. (1972). Directions in sociolinguistics: The ethnography of communication. New York, NY: Holt, Rinehart and Winston.

Halliday, M. A. K. (1975). Learning how to mean: Explorations in the development of language. London, England: Edward Arnold.

Halliday, M. A. K. (1994). An introduction to systemic functional grammar (2nd ed.). London, England: Edward Arnold.

Hymes, D. (1962). The ethnography of speaking. In T. Gladwin & W. C. Sturtevant (Eds.), Anthropology and human behavior (pp. 13–53). Washington, DC: Anthropology Society of Washington.

Hymes, D. (1967). Models of interaction of language and social setting. Journal of Social Issues, 3(32), 8-28.

Hymes, D. (1972). Models of the interaction of language and social life. In J. J. Gumperz & D. Hymes (Eds.), Directions in sociolinguistics: The ethnography of communication (pp. 35-71), New York, NY: Holt, Rinehart & Winston.

Johnstone, B., & Marcellino, W. (2010). Dell Hymes and the ethnography of communication. The SAGE handbook of sociolinguistics (pp. 57-66). London, England: Sage.

Kecskes, I. (2015). Language, culture, and context. In F. Sharifian (Ed.), The Routledge handbook of language and culture (pp. 113-129). London, England: Routledge.

Keith, K. D. (2011). Introduction to cross-cultural psychology. In K. D. Keith (Ed.), Cross-cultural psychology: Contemporary themes and perspectives (pp. 3-19). Malden, MA: Wiley-Blackwell.

Kramsch, C. (2013). Culture in foreign language teaching. Iranian Journal of Language Teaching Research, 1(1), 57-78.

Kramsch, C., Cain, A., & Murphy-Lejeune, E. (2009). Why should language teachers teach culture?. Language, Culture and Curriculum, 9(1), 99-107.

Lado, R. (1999). Language teaching: A scientific approach. Washington DC: Georgetown University Press.

Lakoff, G. (1987). Women, fire and dangerous things: What categories reveal about the mind. Chicago, CA: University of Chicago Press.

Pishghadam, R. (2020). 101 educational concepts [101 mafhoom-e amoozeshi]. North Carolina, NC: Lulu Press.

Pishghadam, R., Ebrahimi, S., & Derakhshan, A. (2020). Cultuling Analysis: A new methodology for discovering cultural memes. International Journal of Society, Culture, and Language, 8(2), 17-34.

Pishghadam, R., Ebrahimi, S., Naji Meidani, E., & Derakhshan, A. (2020). An introduction to “Cultuling” Analysis (CLA) in light of variational pragmatics: A step towards “Euculturing”. Research in Applied Linguistics, 8(2), 17-34.

Richards, J. C., & Schmitt, R. (2002). Longman dictionary of language teaching and applied linguistics (3rd ed.). London, England: Pearson Education.

Risager, k. (2011). The cultural dimensions of language teaching and learning. Language Teaching, 44(1), 485-499.

Risager, K. (2018). Representations of the world in language textbooks. Bristol, England: Multilingual Matters.

Sapir, E., & Whorf, B. (1956). Language, thought, and reality. Cambridge, MA: MIT Press.

Saville-Troike, M. (2003). The ethnography of communication: An introduction. London, England: Blackwell.

Shakespeare, W. (1982). Hamlet. London, England: Routledge.

Small, A. (2008). Evaluation of the usefulness of Hymes’ ethnographic framework from a teacher’s perspective (Unpublished master’s thesis). University of Brimingham, England.

Soodmand Afshar, H., & Yousefi, M. (2019). Do EFL teachers ‘critically’ engage in cultural awareness? A mixed-method investigation. Journal of Intercultural Communication Research, 48(4), 315-340.

Vygotsky, L. (1978). Mind in society. Cambridge, MA: Presidents and Fellows of Harvard College.

Vygotsky, L. (1986). Thought and language. Cambridge, MA: MIT Press.

Wardhaugh, R. (2010). An Introduction into sociolinguistics (6th ed.). New York, NY: Wiley-Blackwell.

Weninger, C., & Kiss, T. (2013). Culture in English as a foreign language (EFL) textbook: A semiotic approach. TESOL Quarterly, 47(4), 694-716.