بررسی جامعه‌شناختی زباهنگ مدرک ستایی و کاربرد گفتمانی آن در زبان فارسی

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 3، دوره 53، شماره 4، بهمن 1399، صفحه 61-96   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی ( زبان و فرهنگ )

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v53i4.88442

نویسنده

فائزه پوریزدان‌پناه کرمانی^*

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

بها دادن به مدرک تحصیلی و تلاش برای کسب مدارج عالی در جوامع کنونی یکی از دغدغه‌های افراد به‌شمار می‌آید و این امر تا بدان‌جا پیش می‌رود که در برخی موارد منجر به ستایش مدرک تحصیلی (مدرک‌ستایی) می‌شود. مهم‌دانستن تحصیلات دانشگاهی موجب شده که عدة زیادی از مردم به آن اهمیت داده و کسب مدرک را جزو امتیازاتی برای خود بدانند که آدمی را به اهداف موردنظر خود نظیر ارتقای جایگاه شغلی و اجتماعی می‌رساند. همچنین، داشتن مدرک تحصیلی یکی از راه‌های سهولت در امر ازدواج، راضی نگه داشتن اطرافیان از داشتن تحصیلات بالا اعم از والدین و غیره است. بی‌تردید، در انتخاب شغل مورد علاقه مدرک تحصیلی و مهارت اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کنند که در این پژوهش نگارنده بر این تلاش بوده به گفتمان‌هایی از زبان فارسی در رابطه با مدرک‌ستایی بپردازد که در میان اقشار مختلف جامعه رواج داشته است و از جوان تا میانسال با آن درگیر خواهند بود. در همین راستا به معرفی واژة زباهنگ (زبان + فرهنگ) پرداخته می‌شود. زباهنگ، ترکیبی از زبان و فرهنگ است که با تأکید بر رابطة دو سویه میان زبان و فرهنگ، نما و شمای فرهنگی یک جامعه را نشان می‌دهد و با بررسی آن‌ها می‌توان به فرهنگ‌های مستتر و پنهانی یک فرهنگ دست یافت. نگارنده بر این تلاش بوده است زباهنگ مدرک‌ستایی در گفتمان‌های زبان فارسی را در چارچوب الگویSPEAKING هایمز مورد بررسی قرار دهد. بدین‌منظور، 150 گفتمان از گفتگوهای افراد با توجه به وضعیت اقتصادی، سن آنان، تحصیلاتشان، شاغل بودن یا محصل بودنشان بررسی و کنکاش شد که این مکالمات در مکان‌های عمومی، خصوصی، رسمی و غیررسمی با گویشوران زن (95) نفر و مرد (55) نفر و نمایندگانی از استان‌های خراسان رضوی (مشهد، نیشابور و سبزوار)، گلستان (گرگان)، خراسان جنوبی (طبس)، کرمان (سیرجان)، آذربایجان شرقی (تبریز) و تهران (پاکدشت) صورت گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که افراد در فرهنگ ایران با اهدافی نظیر کسب علم به‌معنای واقعی، پزدادن، رقابت، کسب جایگاه اجتماعی و شغل بهتر، محترم دانسته شدن و تأیید شدن توسط افراد دیگر، سهولت در امر ازدواج و غیره از زباهنگ مدرک‌ستایی استفاده می‌کنند. به‌نظر می‌رسد که گاه میان مدرک تحصیلی و مهارت تقابل پیش می‌آید اما در نهایت هر دو مکمل یکدیگرند. بنابراین، فرهنگ سالم ایجاب می‌کند هر دو مفهوم مذکور در کنار یکدیگر موجب موفقیت فرد شوند و باید از آن‌ها در کنار یکدیگر و در راه شکوفایی تفکر سالم، ایده‌های بهتر و زندگی آگاهانه‌تر بهره جست.

کلیدواژه‌ها

زباهنگ؛ مدرک ستایی؛ مهارت؛ الگوی speaking هایمز

مراجع

ازما، ف.، و رهبری، م. (1394). شناسایی و رتبهبندی مهمترین عوامل مؤثر بر کشف فرصتهای شغلی در کاریابی‌های غیردولتی. ماهنامة اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی کار و جامعه، ۶۳، ۱۶۹-۱۸۱.

آهنی تهرانی، م. ج. (1370). انیس‌الطالبین. ترجمة آداب‌المتعلمین خواجه نصیرالدین طوسی. تهران: حاذق.

پیش‌قدم، ر. (1391). معرفی «زباهنگ» به‌عنوان ابزاری تحول‌گرا در فرهنگ‌کاوی زبان. فصلنامة مطالعات زبان و ترجمه، 4، 47-62.

پیش‌قدم، ر.، فیروزیان پوراصفهانی، آ.، و طباطبائی فارانی، س. (1396). واکاوی عبارت «نازکردن» و ترکیب‌های حاصل از آن در زبان فارسی در پرتو الگوی هَیَجامَد. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 18(39)، 67- 152.

پیش‌قدم، ر.، فیروزیان پوراصفهانی، آ.، و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1399). معرفی زباهنگ مرگ‌محوری و شادی‌گریزی از طریق تفحص در گفتمان‌شناسی «مرگ» در زبان فارسی. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 21(49)، 181-206.

پیش‌قدم، ر.، و ابراهیمی، ش. (در حال چاپ). بررسی زباهنگ بلاتکلیف‌شدگی با استفاده از عبارات تقابلی دوگانه در پرتو الگوی هایمز. دوفصلنامه پژوهشی علم زبان.

پیش‌قدم، ر.، و عطاران، آ. (1395). گفتمان‌شناسی «قسمت» در زبان و فرهنگ مردم ایران. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 17(35)، 129-149.

پیش‌قدم، ر.، و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1396). تأملی جامعه‌شناختی پیرامون کاربردهای گفتمانی «نمی‌دانم» در زبان فارسی در پرتوِ الگوی هایمز. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 18(37)، 7-35.

پیش‌قدم، ر.، و نوروز کرمانشاهی، پ. (1394). ارتباط میان زبان، مذهب و فرهنگ: تحقیق و تدقیقی در کارکردهای لقب حاجی و واژه‌های وابسته در زبان فارسی. زبان‌پژوهی، 8(20)، 27-51.

پیش‌قدم، ر.، و وحیدنیا، ف. (1394). کاربردهای «دعا» در فیلم‌های فارسی و انگلیسی در پرتوِ الگوی هایمز. جستارهای زبانی، 6(7)، 1-23.

پیش‌قدم، ر.، وحیدنیا، ف.، و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1393). نگاهی جامعه‌شناختی به کنش گفتاری نفرین: مقایسة زبان‌های فارسی و انگلیسی. مطالعات زبان و ترجمه، 2، 45-72.

جعفری، ب. (1377). ترجمة تحف‌العقول. قم: صدوق.

دهخدا، ع. ا. (1373 ). لغت‌نامة دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

رحمانی خلیلی، ا.، ادریسی، ا.، و حسینی امین، ن. (1391). اعتماد اجتماعی، رهاورد هنجارهای دینی و ارزش‌های اخلاقی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 3(1)، 1-23.

شاکری، م.، برزگر، ک.، و جمشیدی، م. (1398). ارائة الگوی تناسب آموزش‌های فنی و حرفه‌ای با نیازهای بازار کار از دیدگاه صاحبان صنایع شهر یزد براساس نظریة داده‌بنیاد. نوآوری‌های آموزشی، 18(71)، ۳۹-۵۹.

طباطبایی، م. (1384). میزان الحکمه. ترجمة محمد محمدی ری‌شهری. قم: الحدیث.

ظهیری‌نیا، م.، و بهروزیان، ب. (1391). مقایسة عوامل مؤثر در ورود زنان و مردان به دانشگاه. زن و جامعه. ۳(4)، 69-8۹.

کوتلاکی، س.، و سعیدی، ز. (1395). ابعاد چند عملکردی آموزش فرهنگ: راهکار عملی و مدل آموزش زبان از منظر منظورشناسی و علم شناخت انسان. مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، 9(1)، 25-48.

معینیان، ن. (1392). تحلیل نظریة نسبیت زبانی در پرتو شواهد جامعه‌شناختی و مردم‌شناختی. مطالعات جامعه‌شناختی، 6(21)، 73-99.

نوربالا، ا.، روشن، ر.، فقیه‌زاده، س.، شاکری، ر.، و محمدصالحی، ر . (1386). بررسی سلسله‌مراتب ارزش‌های دانشجویان دانشگاه شاهد طی سالهای 1377 تا1380. دوماهنامة علمی-پژوهشی دانشگاه شاهد، 14(22)، 83-107.

یوسف‌زاده اربط، ح. (1395). بررسی نقش فرهنگ و زبان در ارتباط میان فرهنگی. معرفت فرهنگی اجتماعی، 7(4)، 83-104.

 

Goffman, E. (1971). Relations in public. New York, NY: Harper and Row.

Halliday, M. A. K. (1994). An introduction to systemic functional grammar (2nd Ed.). London, England: Edward Arnold.

Hofstede, G. (1991). Cultures and organizations: Software of the mind. London, England: McGraw-Hill

Hofstede, G. (2001). Cultures and consequences: Comparing values, behaviors, institutions and organizations across nations. California, CA: Sage.

Hymes, D. (1967). Models of interaction of language and social setting. Journal of Social Issues, 33(2), 8-28.

Hymes, D. (1972). Models of the interaction of language and social life. In J. J. Gumperz & D. Hymes (Eds.), Directions in sociolinguistics: The ethnography of communication (pp. 35-71). New York, NY: Holt, Rinehart and Winston.

Keith, K. D. (2011). Introduction to cross-cultural psychology. In K. D. Keith (Ed.), Cross-cultural psychology: Contemporary themes and perspectives (pp. 3-19). Malden, MA: Wiley-Blackwell.

Lakoff, G. (1987). Women, fire and dangerous things: What categories reveal about the mind. Chicago, CA: University of Chicago Press

Piaget, J. (1953). The origins of intelligence in the child. London, England: Routledge and Kegan Paul.

Piaget, J. (1959). The language and thought of the child. London, England: Routledge and Kegan Paul.

Pishghadam, R., & Ghahari, S. (2012). Fundamental concepts in applied linguistics: A reference book. Tehran: Rahnama.

Pishghadam, R., Derakhshan, A., & Jannati Ataei, A. (2020). An investigation of the cultuling of “Patriarchy” and attitude toward women in Iranian culture: A comparative case study of Iranian movies across two decades. Journal of Women in Culture and Arts, 12(1), 91-115

Richards, J. C., & Schmitt, R. (2002). Longman dictionary of language teaching and applied linguistics (3rd Ed.). London, England: Pearson Education.

Saville-Troike, M. (2003). The ethnography of communication (3rd Ed.). New York, NY: Blackwell.

Vygotsky, L. (1978). Mind in society. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Wardhaugh, R. (2010). An introduction to sociolinguistics. Oxford, England: Wiley-Blackwell.

Yin, R. K. (2010). Qualitative research from start to finish. New York, NY: The Guilford Press.