جستاری بر مکانیسم "جبران" و فرایندهای آن در آینۀ ادبیات ادونیس و شاملو

زبان و ادبیات عربی

مقاله 2، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 178، پاییز و زمستان 1398، صفحه 18-34  

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v11i2.64246

نویسندگان

مهدی نودهی¹؛ عباس گنجعلی ²؛ سید مهدی نوری کیذقانی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

³استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

از میان روان­شناسانی چون آدلر¹، یونگ²، فروید³، اریک فروم⁴، لاکان⁵ و... که تحلیلی روانکاوانه به ادبیات و هنر داشته‌اند، می­توان گفت که رویکرد روان­شناختی آدلر به این دو مقوله،  با استناد به محوریت تأثیر "احساس نقص" در شکل‌گیری ادبیات یک شاعر، از جامعیت بالاتری برخوردار بوده است. آدلر رویکرد فکری خود را بر­­­مبنای احساس حقارت بنا نهاد؛ بد­ین معنا که شکل­گیری بسیاری از مؤلفه­های هنری و ادبی به‌نوعی برخاسته از احساس نقصی سرکوب‌شده است که با تکیه ‌بر مکانیسم جبران به منصه ظهور رسیده­اند. در حوزه ادبیات، ادونیس و شاملو از جمله سرایندگان بنام معاصر­ند که تأثیر بسزایی بر­ روند تصویر و معنا در حوزه شعر داشته­اند. آن‌ها گرایش سنت­گرا به شعر ­را مردود­ دانسته­ و با تکیه ‌بر شناختی جامع از مسیر ذهنی انسان امروزی به موسیقی و مفهوم شعر جهت­گیری خاصی داده‌اند که با رنگ و لعابی روان­شناختی همراه بوده است. جستار پیش­رو می­کوشد تا با تکیه ‌بر نقد تطبیقی، گفتگو­مندی متن و روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی روان‌شناسی فردی دو شاعر پرداخته، سپس محورهای حاصل از احساس حقارت موجود در ادبیات آن‌ها را در قالب فرایندهایی چون "جابجایی"⁶، "آرمان‌گرایی"⁷ و "انکار"⁸ موردبررسی و واکاوی قرار دهد. قدر مسلم اینکه، دوران کودکی و افت‌ وخیزهای فردی دو شاعر، ضمن ایجاد ذهنیتی منحصربه‌فرد در آن‌ها، رویکرد ادبی خاصی از آن‌ها به‌جای گذاشته و همین مسئله، زمینه شکست هنجارهای ساختاری و معنایی را در زمینه هنری‌شان ایجاد کرده است. این جستار، بر مبنای مکتب آمریکایی، اصالت اشتراک موجود در متن هنری دو شاعر را با محوریت مکانیسم جبران، مطمح نظر قرار داده است

کلیدواژه‌ها

روان‌شناسی ادبیات؛ مکانیسم جبران؛ ادونیس؛ شاملو

سایر فایل های مرتبط با مقاله

5 - 7 گنجعلی انگلیسی.pdf

مراجع

1. اختیاری، بهروز و حمید باقر زاده. (1381). شاملو شاعر شبانه­ها و عاشقانه­ها. تهران: انتشارات هیرمند.
2. أدونیس، علی احمد سعید. (2003). تنبأ أیها الأعمی. بیروت: دار الساقی.
3. ______________. (1996). أغانی مهیار الد­ مشقی و قصائد أخری. الطبعه الرابعه. دمشق-بیروت: دار المدى للثقافة و النشر.
4. ______________. (1998). أوراق فی الریح. طبعة جدیده. بیروت: منشورات دارالآداب.
5. شاملو، احمد. (1389). هوای تازه. چاپ نهم، تهران، انتشارات نگاه.
6. ________. (1389). باغ آینه. چاپ نهم. تهران. انتشارات نگاه.
7. ________. (1389). آیدا: درخت، خنجر، خاطره. چاپ نهم. تهران: انتشارات نگاه.
8. شمیسا، سیروس. (1390). راهنمای ادبیات معاصر. چاپ دوم. انتشارات میترا.
9. غنیمی هلال، محمد. (1997). النقد الادبی الحدیث. القاهرة: دارنهضة مصرللطباعة والنشر والتوزیع.
10. فتوحی، محمود. (1385). بلاغت تصویر. چاپ گلرنگ. تهران: انتشارات سخن.
11. مجابی، جواد. (1391). آینه بامداد. چاپ یکم. تهران: نشر نگاه.
12. اسلامی، سید حسن. (1387). «رهیافت دین شناختی مارکس». نشریة فلسفة کلام وعرفان هفت آسمان. شماره 38. تابستان. صص 211-242.
13. اقلیدی نژاد، علی، (1382). «دنیای نوجوان 2». مجله مبلغان. شماره 45. صص 105-113.
14. امیری، جهانگیر و فاروق نعمتی. (1394). «تحلیل روان‌شناختی هجویات حطیئه بر اساس نظریه آدلر و هورنای». فصل نامه لسان مبین (دانشگاه قزوین). سال هفتم. شماره 21. پاییز. ص 156-131.
15. خدادادی مهاباد، معصومه. (۱۳۸۷). «روانشناسی و ادبیات». همایش ملی پژوهشهای نوین در زبان و ادبیات فارسی. ورامین: دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین   -پیشوا.                                                                                                                                                                                                                                 

www.civilica.com/Paper-NCNRPL01-NCNRPL01_011.html

                                                                                                                                                                                                                                                                                 

رجب، محمود. (1967). «مصطلحات سارتر الفلسفیه». نشریه فلسفه وکلام وعرفان التفکر الاسلامی. العدد 25. صص 20-23.

السعدون، نبهان حسون و بشیر إبراهیم سوادی. (2016). «شعریة تشکیل الحوار: قراءة فی المجموعة القصصیة (مدن وحقائب) لسعدی المالح».www.books.google.com.

سلامة، نبیل. (2016). «أدونیس: إکتشف سوریا» www.discover-syria.com/news ، 8/11/2016.

شهدادی، احمد. (1385). «فروید و روان‌شناسی دین: تجربه رنج و هراس». خردنامه همشهری. شماره 4. صص 44-47.

عامری تبار، محمد، حبیب الله عباسی و نعیمه غفار پور صدیقی. (1394). «گذری بر نقاب های أدونیس». مجله أدب عربی. سال 7. شماره 2. صص 179-200.

فائق، أحمد. (د.ت). «علم النفس الفردی لآلفرد آدلر. تراث الإنسانیة». المجلد الثالث. العدد 8. صص 600-614.

نجومیان، امیر علی. (1391). «به‌سوی تعریفی تازه از ادبیات تطبیقی و نقد تطبیقی». پژوهش‌های ادبی. شماره 38. صص 115- 138.

نیاکی، ناصر. (1377). «شاملو از آغاز تا.... مجله کیهان فرهنگی». مرداد. شماره 144. صص 62-67.

واحدی دوست، مهوش و فاطمه ربیعی. (1387). «مکانیسم جابجایی در داستان رستم و سیاوش». مجله پاژ. شماره 1. صص 125-132.

(آرمان‌گرایی یا ایدئالیسم. 19/ 6/ 1386 ش. کدچاپ: A74498: www.aftabir.com).