تحلیل و نقد ممنوعیت ازدواج دختر شیعی با مرد سنی از منظر فقه جواهری و یافته‌های نوین علمی

فقه و اصول

مقاله 1، دوره 54، شماره 3 - شماره پیاپی 130، آبان 1401، صفحه 9-32   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i4.87875

نویسندگان

فاطمه حائری¹؛ حسین ناصری مقدم^{* 2}؛ حسین صابری²

¹دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از چالش‌های خانواده‌های شیعی به‌ویژه در مناطق سنی‌نشین، ازدواج دختر شیعی با مرد سنی است. این مسئله ذیل عنوان کلی‌تر «جواز ازدواج شیعه با مخالف» قرار دارد؛ پرسش اصلی این نوشتار، حکم تکلیفی ازدواج زن امامی با مرد سنی است. فقیهان این مسئله را در باب شرایط زوجین و کفائت در نکاح مطرح کرده‌اند. آنان معمولاً دو ویژگیِ هم‌دینی و تمکن از نفقه را به‌عنوان شرط کفائت ذکر  کرده و آنگاه به تبیین لزوم هم‌مذهبی پرداخته‌اند.
سه قول در جواز ازدواج دختر شیعی با مرد سنی وجود دارد: جواز مطلق، عدم جواز مطلق و جواز با کراهت. مشهور، قائل به عدم جوازند و عمده دلیل آنان پس از ادعای اجماع، کفر و نصب مخالفان، تفسیر کفو به ایمان و روایات وارده در این خصوص است. قائلان به جواز مطلق و کراهت نیز به روایات مجوزه، اطلاقات و عمومات باب نکاح و سیرهٔ عملی امامان(ع) استناد جسته‌اند. نتیجهٔ تحقیق جواز مطلق است که افزون بر ادلهٔ ذکرشده از قائلان به جواز، بر مبنای تحولات زیستی، بینشی و نگرشی در زنان امروزین استوار است. روش تحقیق، تحلیلی‌انتقادی است و افزون بر مبنا قرارگرفتنِ اجتهاد جواهری، رویکرد زمان و مکان نیز مدنظر است.

کلیدواژه‌ها

نکاح با مخالف؛ ازدواج زن شیعه با سنی؛ کفائت در نکاح؛ هم‌مذهبی در ازدواج

مراجع

قرآن کریم

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد، السرائر لتحریر الفتاوی، چاپ‌دوم، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1410ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، علل الشرایع، نجف: چاپخانه حیدری، 1385ق.

ابن‌حمزه، محمدبن‌علی، الوسیلة الی نیل الفضیلة، چاپ‌اول، قم: کتابخانۀ آیت‌الله العظمی مرعشی، 1408ق.

ابن‌خلکان، احمدبن‌محمد، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، لبنان: دار الثقافة، بی‌تا.

ابن‌زهره، حمزةبن‌علی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، چاپ‌اول، قم: امام صادق(ع)، 1417ق.

ابن‌زهره، محمدبن‌حمزه، غایة الاختصار فی اخبار البیوتات العلویة المحفوظة من الغبار، مصر: دار الآفاق، 1422ق.

ابن‌سعد، محمدبن‌سعد، الطبقات الکبری، چاپ‌اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1410ق.

ابن‌سعید، یحیی‌بن‌احمد، الجامع للشرایع، قم: مؤسسة سیدالشهداء العلمیة، 1405ق.

ابن‌غضائری، احمدبن‌حسین، رجال ابن الغضائری، چاپ‌اول، قم: دار الحدیث، 1422ق.

ابن‌فهد حلی، احمدبن‌محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1407ق.

ابن‌منظور، محمدبن‌‍مکرم، لسان العرب، قم: نشر ادب حوزه، 1405ق.

ابوالصلاح حلبی، تقی‌بن‌نجم، الکافی فی الفقه، اصفهان: چاپخانهٔ امام امیرالمؤمنین(ع)، بی‌تا.

احمد، لیلی، زنان و جنسیت در اسلام: ریشه‌های تاریخی، جدال امروزی، ترجمۀ فاطمه صادقی، تهران: نگاه معاصر، 1394.

اردبیلی، محمدبن‌علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، قم: محمدی، بی‌تا.

اشعری، احمدبن‌عیسی، النوادر، چاپ‌اول، قم: مدرسهٔ امام مهدی(عج)، 1408ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، المکاسب المحرمة، چاپ‌اول، قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ اعظم، 1415ق.

ایازی، سیدمحمدعلی، «بررسی نظریۀ مشهور در تفاوت دیۀ زن و مرد»، نشریۀ بانوان شیعه، ش21، پاییز 1388، صص29تا70.

بحرانی، یوسف‌بن‌‌احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.

بحرانی، یوسف‌بن‌‌احمد، الشهاب الثاقب فی بیان معنی الناصب، به‌تحقیق مهدی رجائی، قم: امیر، 1419ق.

جوادی آملی، عبدالله، زن در آینۀ جلال و جمال، چاپ‌چهارم، بی‌جا: اسراء، 1378.

حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، چاپ‌اول، بی‌جا: آل البیت(ع)، 1409ق.

حلی، محمدبن‌حسن، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، چاپ‌اول، قم: علمی، 1387ق.

خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، بی‌جا: بی‌نا، 1413ق.

داوری، صفورا و دیگران، «پیش‌بینی دین‌داری باتوجه‌به ابعاد شخصیت در معلمان زن و مرد»، نشریۀ روان‌شناسی و دین، ش16، زمستان 1390، صص5تا26.

سلار دیلمی، حمزةبن‌عبدالعزیز، المراسم العلویة فی الاحکام النبویة، قم: معاونت فرهنگی کنگرۀ جهانی اهل بیت(ع)، 1414ق.

شریف رضی، محمدبن‌حسین، نهج البلاغة، به‌تحقیق محمد عبده، چاپ‌اول، قم: دار الذخائر، 1412ق.

شکوری، علی و زینب شفیعی، «آنچه زنان و مردان می‌خواهند: تحلیل جامعه‌شناختی تفاوت‌های جنسیتی در ترجیحات همسریابی اینترنتی»، زن در توسعه و سیایت، ش49، تابستان 1394، صص21تا40.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، چاپ‌اول، قم: مؤسسۀ معارف اسلامی، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ‌هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.

طباطبایی، علی‌بن‌محمد، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، چاپ‌اول، قم: آل البیت(ع)، 1418ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1407ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، المبسوط، قم: مرتضوی، 1387ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الاحکام، چاپ‌دوم، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1364.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، مختلف الشیعة، چاپ‌دوم، مؤسسۀ نشر اسلامی، 1413ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، منتهی المطلب، چاپ‌اول، مشهد: مؤسسهٔ چاپ و نشر آستان قدس رضوی، 1412ق.

علم‌الهدی، على‌بن‌حسین، المسائل الناصریات، چاپ‌اول، تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة، 1417ق.

فاضل هندی، محمدبن‌حسن، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چاپ‌پنجم، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1363.

گانوک، ویلیام اف، کلیات فیزیولوژی پزشکی، ترجمۀ فرخ شادان، چاپ‌اول، بی‌جا: شرکت سهامی چهر، بی‌تا.

گنجی، حمزه، روان‌شناسی تفاوت‌های فردی، تهران: بعثت، 1377.

مازندرانی، محمدصالح‌بن‌احمد، شرح اصول الکافی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421ق.

محقق حلى، جعفربن‌حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ‌دوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.

محقق کرکی، علی‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ‌اول، قم: آل البیت(ع)، 1408ق.

مرتضی زبیدی، محمدبن‌محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر، 1414ق.

مصدق صدقی، صدیقه، «تفاوت شهادت زن و مرد در فقه امامیه و فلسفۀ آن»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، ش12، تابستان 1387، صص71تا98.

مصطفوی، محمدکاظم، مأة قاعدة فقهیة، چاپ‌سوم، قم:مؤسسۀ نشر اسلامی، 1417ق.

مفید، محمدبن‌محمد، المقنعة، چاپ‌اول، بی‌جا: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید، 1413ق.