بررسی فقهی شرط عجز از تفصّی در تحقق اکراه با تکیه بر نظر شیخ انصاری

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 53، شماره 4 - شماره پیاپی 127، بهمن 1400، صفحه 87-69   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i4.86257

نویسندگان

محمدمهدی زارعی^{* 1}؛ فرشید رجبی²؛ عارف بشیری³

¹استادیار دانشگاه مازندران

²دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران

³دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران

چکیده

تفصّی به‌معنای فرار و خلاصی از اکراه را شیخ انصاری به‌عنوان یکی از شروط تحقق اکراه بر شمرده است. به‌ادعای ایشان از ادله چنین بر می‌آید که در تحققِ اکراه، بین تفصّی از طریق توریه و غیرتوریه تفاوت است و در تفصّی با توریه ولو باوجود امکان تفصّی برای مکرَه باز هم اکراه محقق است. این اجتهادورزیِ شیخ در مسئلۀ شرطیت تفصّی منجر به ارائۀ دیدگاه‌های متنوع و گاه اشکالاتی از سوی فقها شده است. نگارندگان با بررسی شرطیت تفصّی در اکراه و تبیین دیدگاه شیخ انصاری و تحلیل دیدگاه فقهای موافق و مخالف دراین‌باره، به این نتیجه دست یافته‌اند که دیدگاه مخالفان مبنی‌بر رکنیت طیب نفس در شروط متعاقدین، مناقشۀ صحیحی بر کلام شیخ است، ولی مانع پذیرش شرطیت تفصّی در اکراه نیست و قید امکان تفصّی با توریه که مخالفان مطرح کرده‌اند، ادعایی بیش نیست. ملاکِ تحقق اکراه در تفصّی با غیرتوریه نیز به‌دلیل نبودن ضابطه‌ای عرفی در این خصوص، باتوجه‌به تفاوت‌های روحی‌روانی اشخاص از شخصی به شخص دیگر متفاوت است.

کلیدواژه‌ها

تفصّی؛ اکراه؛ توریه؛ شیخ انصاری

مراجع

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.

ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، چاپ‎سوم، بیروت: دارالفکر، 1414ق.

اصفهانى، محمدحسین، حاشیۀ کتاب المکاسب، چاپ‌اول، قم: انوارالهدى، 1418ق.

امامی خوانسارى، محمد، الحاشیة الأولى على المکاسب، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1373.

انصارى، مرتضى‌بن‌محمدامین، کتاب المکاسب، چاپ اول، قم: دارالذخائر، 1411ق.

ایروانى، على، حاشیة المکاسب، چاپ‌اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406ق.

بهجت، محمدتقى، وسیلة النجاة، چاپ‌دوم، قم: شفق، 1423ق.

جزائرى، محمدجعفر، هدى الطالب فی شرح المکاسب، چاپ‌اول، قم: مؤسسۀ دارالکتاب، 1416ق.

جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح-تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ‌اول، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.

حرعاملى، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة، چاپ‌اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1409ق

خمینى، روح‌اللّه، کتاب البیع، چاپ‌اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1421ق.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1378.

سبزوارى، عبدالأعلى، جامع الأحکام الشرعیة، چاپ‌نهم، قم: المنار، 1373.

سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط، بیروت: الحلبی، 2009م.

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ‌اول، قم: کتاب‌فروشى داورى، 1410ق.

طباطبایی یزدى، محمدکاظم، حاشیة المکاسب، چاپ‌دوم، قم: اسماعیلیان، 1421ق.

طباطبایى قمی، تقى، عمدة المطالب فی التعلیق على المکاسب، چاپ‌اول، قم: کتاب‌فروشى محلاتى، 1413ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، چاپ‌اول، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1420ق.

مامقانى، محمدحسن‌بن‌عبداللّه، غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب، چاپ‌اول، قم: مجمع الذخائر الإسلامیة، 1316ق.

مرتضی زبیدى، محمدبن‌محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ‌اول، بیروت: دارالفکر، 1414ق.

معلوف، لویس، المنجد فی اللغة، چاپ‌اول، تهران: اسلام، 1387.

نائینى، محمدحسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، چاپ‌اول، تهران: المکتبة المحمدیة، 1358.

همدانى، رضابن‌محمدهادى، حاشیۀ کتاب المکاسب، چاپ‌اول، قم: مؤلف، 1420ق.

 

پایگاه اینترنتی آیت الله حسین نوری همدانی، 1389، درس خارج فقه مبحث بیع، جلسه 512 ص 8، https://noorihamedani.ir

پایگاه اینترنتی آیت الله سید موسی شبیری زنجانی، 1392، درس خارج فقه مبحث بیع، https://zanjani.ir