بررسی مصادیق ارتفاعی طواف بیت در آیۀ «وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ» بر مبنای مرجعیت عرف

فقه و اصول

مقاله 7، دوره 53، شماره 4 - شماره پیاپی 127، بهمن 1400، صفحه 149-131   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v54i1.86818

نویسندگان

محمدرضا کاظمی گلوردی^{* 1}؛ حسین مهدوی دامغانی²؛ سید محسن رزمی³

¹دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران

²دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

³استادیار دانشکده الهیات، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

در نوشتار حاضر با محور قراردادن آیۀ 29 سورۀ مبارکۀ حج، معروف به آیۀ طواف و مستند به مرجعیت عرف در تطبیق مفهوم طواف بر مصداق آن، سه مصداق احتمالی برای طواف بیت از بُعد ارتفاعی آن مطرح شده و موضوع تحقیق قرار گرفته است: ۱. طواف از محاذی بیت؛ ۲. طواف مقابل فضای بالای بیت تا آسمان؛ ۳. طواف از طبقۀ اول مسجدالحرام. درنهایت این نتیجه حاصل شده که طواف از محاذی بیت به‌عنوان اولین مصداق طواف بیت، قدر متیقن است. احتمال دوم نزد فقهای شیعه ادلۀ قابل دفاعی ندارد و پذیرفتنی نیست؛ هرچند فقهای عامه و گروه اندکی از فقهای متأخر امامیه آن را پذیرفته‌اند. دربارۀ احتمال سوم که سخن تازۀ این تحقیق است، قرائنی بر جواز طواف از طبقۀ اول مسجدالحرام در حالت اختیار به‌عنوان مصداق دیگری از طواف بیت ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

کعبه؛ طبقات مسجدالحرام؛ طواف بیت؛ مرجعیت عرف

مراجع

قرآن کریم

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی،  کتاب من‌لایحضره‌الفقیه، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.

ابن عابدین، محمدأمین، ردّ المختار علی الدرّ المختار شرح تنویر الأبصار، الطبعه الأولی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.

ابن‌فارس، احمدبن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، به‌تحقیق عبدالسلام محمدهارون، چاپ‌اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.

ابن‌هشام، عبدالله‌بن‌یوسف، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، چاپ‌پنجم، بیروت: بنی‌هاشمی، بی‌تا.

احسایى، محمدبن‌على‌، عوالی اللئالی العزیزیة، چاپ‌اول، قم: دار سیدالشهداء‌، 1405ق.

اسفندیاری، آمنه، حکم طواف در طبقۀ دوم مسجدالحرام، مؤسسۀ فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان https://article.tebyan.net/256516/%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%B7%D9%88%D8%A7%D9%81-%D8%AF%D8%B1-%D8%B7%D8%A8%D9%82%D9%87-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%85 (tebyan.net).

الزاحم، عبدالله‌بن‌ابراهیم، شروط الطواف، ریاض: مجلة البحوث الاسلامیة، 1419ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، کتاب المکاسب المحرمة والبیع و الخیارات، به‌تحقیق محمدجواد رحمتی و سیداحمدحسینی، چاپ‌اول، قم: دارالذخائر، 1414ق.

بحرانی، هاشم‌بن‌سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ‌اول، تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.

بحرانی، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق الناضرة، به‌تحقیق محمدتقی ایروانی و سیدعبدالرزاق مقرم، چاپ‌اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ، 1405ق.

پژوهشکدۀ حج و زیارت، مناسک حج امام خمینى(ره) با حواشی مراجع معظم تقلید، چاپ‌دهم، تهران: مؤسسۀ فرهنگی هنری مشعر، 1393.

ترمذی، محمدبن‌عیسی، سنن ترمذی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1994م.

جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح، به‌تحقیق احمد عبدالغفور، چاپ‌اول، بیروت: دارالعلم للملایین، 1407ق.

حرعاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، چاپ‌اول، قم: آل‌البیت، 1409ق.

حسینی عاملی، محمدجوادبن‌محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، چاپ‌اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1419ق.

حطاب، محمدبن‌محمد، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، چاپ‌اول، بیروت: دارالکتب‌العلمیة، 1995م.

خمینى، روح‌اللّه، الرسائل، چاپ اول، قم: اسماعیلیان، 1385.

خمینى، روح‌اللّه، کتاب البیع، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، بی‌تا.

خمینى، روح‌اللّه، کتاب الطهارة، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

خمینى، مصطفى‌، مستند تحریر الوسیلة، چاپ‌اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، بی‌تا.

خویى، ابوالقاسم‌، موسوعة الإمام الخوئی(ره)‌، چاپ‌اول، قم: مؤسسۀ إحیاء آثار الإمام الخوئی‌، 1418ق.

راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات ألفاظ القرآن، به‌تحقیق صفوان عدنان داودی، چاپ‌اول، دمشق: دارالشامیة، 1412ق.

رافعی قزوینی، عبدالکریم‌بن‌محمد، فتح العزیز فی شرح الوجیز، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.

زرقا، مصطفی، المدخل الفقهی العام، چاپ‌اول، دمشق: دارالقلم، 1418ق.

سبحانی تبریزی، جعفر، کلیات فی‌علم الرجال، چاپ‌اول، بیروت: دارالمیزان، 1410ق.

الشریف، شرف‌بن‌علی، الطواف و اهم احکامه: دراسة فقهیة مقارنة، ریاض: مجلة البحوث الاسلامیة، 1416ق.

شمس‌الائمه سرخسی، محمدبن‌احمد، المبسوط، بیروت: دارالمعرفه، بی‌تا.

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على‌، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، چاپ‌‌اول، قم: مؤسسۀ المعارف الإسلامیة‌، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرایع الاسلام، به‌تحقیق: عباس قوچانى و على آخوندى، چاپ‌هفتم، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی، بی‌تا.

صاوی، احمد، بلغة السالک لأقرب المسالک، به‎‌تحقیق محمد عبدالسلام شاهین، چاپ‌اول، بیروت: دارالکتب‌العلمیة، 1415ق.

صنقور، محمد، المعجم الاصولی، چاپ‌دوم، قم: الطیار، بی‌تا.

طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام، چاپ‌چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، تذکرة الفقهاء، چاپ‌اول، قم: آل‌البیت، بی‌تا.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، مختلف الشیعة فی‌أحکام الشریعة، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى‌، 1413ق.

علیدوست، ابوالقاسم، «فصلنامۀ علمی‌پژوهشی فقه و حقوق اسلامی»، 1380، ش2، پاییز1383، صص11 تا 32.

فاضل لنکرانی، محمدجواد، «پژوهشی فقهی دربارۀ طواف از طبقۀ اول مسجدالحرام»، مجلۀ میقات حج، 1371، ش48، 1382، صص56تا78.

فاضل موحدی لنکرانى، محمد‌، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة: الصلاة، چاپ‌اول‌، قم: بی‌نا، 1408ق.

فاضل هندی، محمدبن‌حسن، کشف اللثام، چاپ‌اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1416ق.

فیض کاشانى، محمدبن‌شاه‌مرتضى‌، الوافی‌، چاپ‌اول، اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علی، 1406ق.

فیومی، احمدبن‌محمد، المصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر، چاپ‌اول، قم: دارالرضی، بی‌تا.

کلینى، محمدبن‌یعقوب‌، الکافی، چاپ‌چهارم، تهران: دارالکتب‌الإسلامیة، 1407ق.

مبارک، مبارک‌بن‌علی، هدایة السالک الی مذهب الامام مالک، چاپ‌دوم، ‌بیروت: ابن‌حزم، 1422ق.

محقق خوانسارى، حسین‌بن‌محمد‌، مشارق الشموس فی شرح الدروس، بی‌جا: آل‌البیت، بی‌تا.

مرتضی زبیدی، محمدبن‌محمد، تاج العروس من جواهرالقاموس، چاپ‌اول، بیروت: دارالفکر، 1414ق.

الشربینی، محمد بن أحمد، مغنی المحتاج، چاپ دوم، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.

مقدس اردبیلى، احمدبن‌محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.

موسوی عاملی، محمدبن‌علی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الاسلام، چاپ‌اول، بیروت: آل‌البیت، 1411ق.

نائینى، محمدحسین‌، فوائدالاصول، به‌تقریر محمدعلی کاظمی خراسانی، چاپ‌اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1376.

نووی، یحیی‌بن‌شرف، المجموع فی شرح المهذّب، چاپ‌اول، بیروت: دارالفکر، 1994م.