ناروایی اِعمال قاعدۀ اذن در امور کیفری؛ موردْپژوهی لوازم حقوقی جواز شرب مسکر برای اقلیت‌های دینی

فقه و اصول

مقاله 2، دوره 53، شماره 4 - شماره پیاپی 127، بهمن 1400، صفحه 48-29   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v54i1.87715

نویسندگان

اردوان ارژنگ^{* 1}؛ سید امیرعلی صادقی²

¹دانشیار دانشگاه میبد

²دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا دانشگاه میبد

چکیده

فقه شیعه و قانون اساسی ایران، حقوقی را برای اقلیت‌های دینی به رسمیت شناخته است که اجرانشدن حد شرب خمر بر اقلیت‌های دینی از این جمله است. قانون مزبور که اذن در استعمال مسکر از آن نتیجه گرفته شده، این تلقی نادرست را مبتنی بر قاعدۀ «اذن در شی‌ء، اذن در لوازم آن است» ایجاد کرده است که اقلیت‌ها در لوازم این اذن؛ یعنی حمل، ساخت، نگهداری، خریدوفروش نیز مأذون هستند. صرف‌نظر از اینکه اساساً قاعده‌بودن قاعدۀ اذن به‌طور جدی محل تردید است، مفاد ادلۀ متعدد نشان می‌دهد که این قاعده در امور کیفری قابلیت و صلاحیت اجرا ندارد. دلایلی چون تخصیص دلیل عام اذن(با صورت‌بندی‌های مختلف)، انصراف به امور غیرکیفری، قواعد بالادستی و حاکمیتی حقوقی‌اجتماعی، اطلاق‌های قانونی، ناتوانی قاعده در رفع مانع و خلاصه شدن در تأثیر اقتضائی، ناکارایی و محدودیتِ گشایش حاصل از اضطرار، بخشی از مستندات مدعای این جُستار است. این مطالعه، توصیفی‌تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

قاعدۀ اذن؛ لوازم اذن؛ امور کیفری؛ مسکر؛ اقلیت‌های مذهبی

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانى، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایةالأصول، چاپ‌اول، قم: آل‌البیت، 1409ق.

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد، السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1410ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، علل الشرایع، قم: کتاب‌فروشی داوری، 1386.

ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان‌العرب، بیروت: دارالفکر، 1414ق.

ازهری، محمدبن‌احمد، تهذیب‌اللغة، بیروت: داراحیاءالتراث‌العربی، 1421ق.

ایزدی، سیروس و دیگران، روانپزشکی، چاپ‌اول، تهران: سهامی، 1351.

بجنوردى، حسن، القواعد الفقهیة، چاپ‌اول، قم: الهادی، 1419ق.

بحرانی، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق‌الناضره، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق.

پروین، خیرالله و سیما سپهری‌فر، «حقوق اقلیت‌ها در قانون اساسی»، مجلۀ مطالعات حقوق بشر اسلامی، س3، ش6، 1393، صص 73 تا 96.

ترحینی عاملى، محمدحسن، الزبده الفقهیه، چاپ‌اول، قم: دارالفقه، 1427ق.

ترنبری، پاتریک، حقوق بین‌الملل و حقوق اقلیت‌ها، ترجمۀ آزیتا شمشادی و علی‌اکبر آقایی، چاپ‌اول، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی، 1379.

حبیب‌زاده، محمدجعفر، مهدی هوشیار، «موقعیت اقلیت‌های دینی در حقوق کیفری ایران در پرتوِ اصل برابری در برابر قانون»، مجلۀ پژوهش‌نامۀ حقوق کیفری، س5، ش2، 1393، صص61 تا 78.

حرعاملی، محمدبن‌حسن، وسایل‌ الشیعة، بیروت: دارالاحیاءالتراث‌العربی، 1413ق.

حسینى مراغى، عبدالفتاح‌بن‌علی، العناوین، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.

حکیم، سیدمحسن، حقائق الاصول، قم، انتشارات بصیرتی، ١٤٠٦ق.

حلی، محمدبن‌حسن، ایضاح الفوائد فى شرح القواعد، قم: بى‌نا، 1389.

خمینی، روح الله، تحریرالوسیلة، تهران: الاعتماد، 1403ق.

خویی، ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، قم: دارالهادی، ١٤٠١ق.

خویی، ابوالقاسم، مصباح‌الأصول، به ‌تقریر بهسودی، چاپ‌اول، قم: داوری، 1413ق.

راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات‌ الفاظ‌ القرآن، لبنان: دارالعلم، 1412ق.

ژرژ، پی‌یر، ژئوپلیتیک اقلیت‌ها، ترجمۀ سیروس سهامی، تهران: سهامی نشر، 1374.

شهید اول، محمدبن‌مکی، القواعد و الفوائد، چاپ‌اول، قم: کتابفروشی مفید، 1400ق.

شهید اول، محمدبن‌مکی، اللمعة ‌الدمشقیة، چاپ‌اول، بیروت: دارالتراث، 1410ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، الروضة البهیة، قم: داوری، 1410ق.

شهید ثانی،زین‌الدین‌بن‌علی، مسالک الافهام، چاپ‌اول، قم: المعارف‌، 1413ق.

شیبری زنجانی، سیدموسی، «مقالۀ انصراف»، 1393،

http://www.zanjani.ir/index. aspxpid=99&articleid=70668

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهرالکـلام، بیروت: دارالاحیاء التراث، 1406ق.

صدر، محمد باقر، الدروس (شرح الحلقة الثانیه)، کمال حیدرى، چاپ‌اول، قم: بی‌نا، 1428ق.

صدیق سروستانی، رحمت‌الله، جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی، تهران: سمت، 1378.

طوسی، محمدبن‌حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1387ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، مختلف‌الشیعة، چاپ‌سوم، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1413ق.

فاضل موحدی لنکرانى، محمد، القواعدالفقهیة، چاپ‌اول، قم: مهر، 1416ق.

فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، کتاب العین، قم: هجرت، 1410ق.

فقیه، محمدتقى‌، قواعدالفقیه، چاپ‌دوم، بیروت: دارالاضواء‌، 1407ق.

قائمی، علی، آسیب‌ها و عوارض اجتماعی، ریشه‌یابی، پیشگیری، درمان، چاپ‌دوم، تهران: امیری، 1377.

کلانتری، علی‌اکبر، «انصراف و نقش آن در استنباط»، مجلۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی، س44، ش2، 1390، صص ١١ تا ٣١.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، اصول کافی، چاپ‌اول، قم: دارالحدیث، 1429ق.

کی‌نیا، مهدی، مبانی جرم‌شناسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1370.

گلپایگانی، محمدرضا، مجمع‌ المسائل، چاپ‌چهارم، قم: دارالقرآن الکریم، 1372.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی، بحارالانـوار، بیروت: الوفاء، 1433ق.

محقق داماد، مصطفى، قواعد فقه، چاپ‌دوازدهم، تهران: نشر علوم اسلامى،1364.

مصطفوى، محمدکاظم، مائة قاعدة فقهیه، چاپ‌چهارم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1421ق.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپ‌چهارم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1370.

معین، محمد، فرهنگ فارسی، چاپ‌چهارم، تهران: ادنا، 1386.

مکارم شیرازى، ناصر، القواعدالفقهیة، چاپ‌سوم، قم: مدرسۀ امام امیرالمؤمنین، 1411ق.

ناظر، مینا، روان‌پزشکی افراد غیرعادی و بیماران روانی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات شرق، 1376ش

نائینی، محمدحسین، اجودالتقریرات، چاپ‌اول، قم: عرفان، 1352.

نائینی، محمدحسین، فوائدالاصول، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1418ق.

نراقی، احمدبن‌محمدمهدی، مستندالشیعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت نراقی، 1419ق.

نراقی، احمدبن‌محمدمهدی، عوائد الأیام، چاپ‌اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1417ق.

یثربی، سیدعلی‌محمد، «قاعدۀ اذن، کلیات و تعاریف»، مجلۀ پژوهش‌های فقهی، س1، ش1، 1374، صص127 تا 152.