نقد انگارۀ حرمت گوشسپاری به غیبت

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 8، دوره 53، شماره 4 - شماره پیاپی 127، بهمن 1400، صفحه 170-151   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v54i1.86949

نویسنده

حمید رضا کامل نواب^*

استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان و دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ازآنجاکه شارع مقدس عِرض افراد را بسیار محترم شمرده، احکام مختلفی نیز برای حمایت از آن جعل کرده است. یکی از این احکام، حرمت غیبت است. مسئلۀ استماع غیبت ازجمله مسائلی است که گرچه از دیرباز مطرح بوده، ولی کمتر به آن پرداخته شده است. برخی از محققان برای اثبات حرمت استماع غیبت، ادلۀ عقلی و نقلی متعددی ذکر کرده‌اند. بر اساس یافته‌های نگارنده هیچ‌کدام از این ادله حتی به‌روزترین آن‌ها توان اثبات حرمت استماع غیبت را ندارد. این نوشتار از جهات مختلفی شامل نوآوری‌های فقهی است که مهم‌ترین آن تمسک به دلیل عقلی برای اثبات عدم امکان حرمت استماع غیبت است. البته حرام‌نبودن استماع غیبت بدین معناست که استماع غیبت به خودی خود حرمت ندارد و این با حرام‌‌بودن استماع به‌سبب انطباق عناوین دیگر بر آن منافاتی ندارد.

کلیدواژه‌ها

استماع غیبت؛ اعانه بر غیبت؛ رضایت به حرام؛ گناه شنیداری

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایة الاصول، قم: آل‌البیت(ع)، 1409ق.

آل کاشف الغطاء، محمدحسین، سؤال و جواب، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء الذخائر، بی‌تا.

آل کاشف الغطاء، محمدحسین ، وجیزة الأحکام، چاپ‌دوم، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء الذخائر، 1366ق.

آل کاشف الغطاء، مهدى، أحکام المتاجر المحرمة، مؤسسۀ کاشف الغطاء، نجف: موسسۀ کاشف الغطاء الذخائر، 1423ق.

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، الخصال، به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: جامعۀ مدرسین، 1362.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی ، الامالی، چاپ‌ششم، تهران: کتابچی، 1376.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی ، معانی الاخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی ، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

ابن‌براج، عبدالعزیزبن‌نحریر، المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.

ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، چاپ‌سوم، بیروت: دارالفکر، 1414ق.

ابوالصلاح حلبى، تقى‌بن‌نجم، الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانۀ عمومى امام امیرالمؤمنین(ع)، 1403ق.

ابوحبیب، سعدى، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، چاپ‌دوم، دمشق: دارالفکر، 1408ق.

اراکى، محمدعلى، المکاسب المحرمة، قم: مؤسسۀ در راه حق، 1413ق.

اشرفی شاهرودی، مصطفی، تقریرات درس خارج استاد آیت‌الله اشرفی شاهرودی، مدرسۀ فقاهت، به‌آدرس https: //www. e shia. ir/Feqh/Archive/Ashrafi/Feqh/94، دسترسی در بهمن 1398.

اشکنانی، محمدحسین، دروس فی اصول الفقه، قم: انوارالهدی، 1380.

انصاری، مرتضى‌بن‌محمدامین، کتاب المکاسب، قم: دارالذخائر، 1411ق.

انصاری، مرتضى‌بن‌محمدامین ، مطارح الانظار، مقرر: کلانتر، ابوالقاسم‌بن‌محمدعلی، چاپ‌دوم، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1383.

اهوازى، حسین‌بن‌سعید، الزهد، به‌تحقیق غلامرضا عرفانیان یزدی، چاپ‌دوم، قم: علمی، 1402ق.

ایروانی، علی‌، حاشیة المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406ق.

بحرانى، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.

برقی، احمدبن‌محمد، المحاسن، چاپ‌دوم، قم: دارالکتب الاسلامیة، 1371ق.

بیهقی، احمدبن‌حسین، السنن الکبری، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.

تبریزى، جواد، إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب، چاپ‌سوم، قم: اسماعیلیان، 1416ق.

جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد، تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.

حرعاملى، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة، قم: آل‌البیت(ع)، 1409ق.

حسینی عاملى، محمدجوادبن‌محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.

حلى، یحیى‌بن‌سعید، الجامع للشرائع، قم: مؤسسۀ سیدالشهداء العلمیة، 1405ق.

خرازی، محسن، البحوث الهامة فی المکاسب المحرمة، قم: مؤسسۀ در راه حق، 1423ق.

خمینی، روح‌الله، المکاسب المحرمة، قم: تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1392.

خوئی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، محمدعلی توحیدی، قم: انصاریان، 1417ق.

خوئی، ابوالقاسم،معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، چاپ‌پنجم، قم: مرکز نشر الثقافة الاسلامیه، 1372.

ربانی بیرجندی، محمدحسن، سبک شناسی دانش رجال الحدیث، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع)، 1385.

روحانى، صادق، فقه الصادق علیه السلام، قم: دارالکتاب مدرسۀ امام صادق(ع)، 1412ق.

روحانى، صادق ، منهاج الفقاهة، چاپ‌پنجم، قم: انوارالهدى، 1429ق.

سبحانى تبریزى، جعفر، المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1424ق.

سبزوارى، عبدالاعلى، مهذب الأحکام، چاپ‌چهارم، قم: المنار، 1413ق.

سیستانی، علی، استفتاء از دفتر معظم له، پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی، 30/9/96، به‌آدرس https: //hedayatgar. ir/fa/news/1835، دسترسی در اسفند 1398.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، رسائل، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1379.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی ، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: کتاب‌فروشى داورى، 1410ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی ، کشف الریبة، چاپ‌سوم، بیروت: دارالمرتضوی، 1390ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی ، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: المعارف الإسلامیة، 1413ق.

شهیدی پور، محمدتقی، تقریرات درس استاد شهیدی، مدرسۀ فقهی امام محمد باقر علیه السلام، 11/9/1396، به‌آدرس https://fa.mfeb.ir/feqh2shahi دسترسی در بهمن 1398.

شهیدى تبریزى، میرفتاح، هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، تبریز: چاپخانۀ اطلاعات، 1375ق.

صاحب‌بن‌عباد، اسماعیل‌بن‌عباد، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتاب، 1414ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ‌هفتم، بیروت: دارالإحیاء‌التراث‌العربی، 1404ق.

صدر، محمد، ماوراء الفقه، بیروت: دارالأضواء، 1420ق.

صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، به‌تقریر: محمود هاشمی شاهرودی، چاپ‌سوم، قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، 1413ق.

صدر، محمدباقر ، دروس فی علم الاصول الحلقة الثالثة، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1423ق.

طباطبایی قمی، تقی، عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم: کتاب‌فروشی محلاتی، 1413ق.

طباطبایی قمی، تقی ، الدلائل فی شرح منتخب المسائل، قم: کتاب‌فروشى محلاتى، 1423ق.

طباطبائى، محمدبن‌علی، کتاب المناهل، قم: آل‌البیت(ع)، بی‌تا.

طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام، چاپ‌چهارم، تهران: دارالکتب‌الإسلامیة، 1407ق.

طوسی، محمدبن‌حسن ، الامالی، قم: دارالثقافه، 1414ق.

عاملى، یاسین عیسى، الاصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة، بیروت: دارالبلاغة، 1413ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1420ق.

علامه حلى، حسن بن یوسف ، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.

غزالی، محمدبن‌محمد، احیاء علوم الدین، بیروت: دارالکتاب العربی، بی‌تا.

فتال نیشابورى، محمدبن‌احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: رضی، 1375.

فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی، مفاتیح الشرائع، تهران: مدرسۀ عالی شهید مطهری، 1395.

فیومى، احمدبن‌محمدمقرى، بی‌تا، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: دارالرضی، بی‌تا.

قزوینى، على موسوی، ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1424ق.

کاشف الغطاء نجفی، حسن‌بن‌جعفر، أنوار الفقاهة، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء الذخائر، 1422ق.

کاشف الغطاء نجفی، حسن بن جعفر ، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1422ق.

کاشف الغطاء، جعفر، شرح الشیخ جعفر على قواعد العلاّمة ابن المطهر، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء الذخائر، 1420ق.

کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چاپ‌چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.

لارى، عبدالحسین، التعلیقة على المکاسب، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1418ق.

مجلسی، محمدتقى‌بن‌مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، چاپ‌دوم، قم: مؤسسۀ فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.

مجلسى، محمدباقربن‌محمدتقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، چاپ‌دوم، تهران: دارالکتب‌الإسلامیة، 1404ق.

محقق کرکى، على‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ‌دوم، قم: آل‌البیت(ع)، 1414ق.

مشکینى، على، مصطلحات الفقه، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، چاپ‌نودوپنجم، تهران: صدرا، 1398.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپ‌پنجم، قم: اسماعیلیان، 1375.

مفید، محمدبن‌محمد، الإختصاص، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1413ق.

مفید، محمدبن‌محمد ، الامالی، قم: کنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.

مکارم شیرازى، ناصر، أنوار الفقاهة کتاب التجارة، قم: مدرسۀ امام علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، 1426ق.

میرزای شیرازى، محمدحسن‌بن‌محمود، حاشیة المکاسب، قم: الشریف الرضی، 1412ق.

نجفى تبریزى، ‌محمدحسین، تحلیل الکلام فی فقه الإسلام، تهران: امیر قلم، 1413ق.

نورى، حسین‌بن‌محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: آل‌البیت(ع)، 1408ق.

ورام، مسعودبن‌عیسى، مجموعۀ ورّام، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1369.

هاشمی شاهرودی، محمود و جمعى از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم السلام، قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت(ع)، 1426ق.