درآمدی تحلیلی به نظریۀ خطابات قانونی امام خمینی(ره) و پیامد‌‌های آن در فقه عبادات

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 6، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 128، خرداد 1401، صفحه 105-119   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v54i1.85383

نویسندگان

محمدعلی راغبی^{* 1}؛ امین صدوقی²

¹دانشیار دانشگاه قم

²دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

چکیده

خطابات قانونی ازجمله نظریات مهم و تأثیر‌گذاری است که توسط امام خمینی(ره) مطرح و بسط داده شده است. ایشان این نظریه را دربارۀ نحوۀ تشریع احکام شرعی بیان کرده‌ و قائل‌ است که خطابات کلیِ شریعت در مقام جعل قانون صادر شده‌اند و حالات گوناگون عارض بر مکلفان، همچون قدرت و علم، در آن‌‌ها به عنوان قید اخذ نشده است، بلکه حکم صرفاً بر عناوین کلی مأخوذ در خطاب رفته است. این نظریه پیامد‌‌های مختلفی را در ابواب فقه در پی دارد. این پژوهش با هدف کاوش تحلیلی در این نظریه و پیامد‌‌های آن در ساحت فقه عبادات و با استفاده از روش تحلیل اجتهادی و با رجوع به منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. ثمرۀ این پژوهش اثباتِ برتریِ این نظریه بر نظریۀ مشهورِ انحلال و ارائۀ پیامد‌‌های مختلف این نظریه در ساحت فقه عبادات است.

کلیدواژه‌ها

خطابات؛ خطابات قانونیه؛ حکم؛ فقه؛ فقه عبادات

مراجع

جمعى از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى، 1426ق.

خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، قم: آل البیت، 1409ق.

خمینی، حسن، خطابات قانونیه، تهران: مؤسسۀ نشر و تنظیم آثار امام خمینی، 1386.

خمینی، روح‌اللّه، انوار الهدایه، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1415ق.

خمینی، روح‌اللّه ، تنقیح الأصول، به‌تقریر حسین تقوی اشتهاردی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418ق.

خمینی، روح‌اللّه، تهذیب الاصول، قم: دار الفکر، 1382.

خمینی، روح‌اللّه، جواهر الاصول، به‌تقریر محمدحسن مرتضوی لنگرودی، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار، 1376.

خمینی، روح‌اللّه، الخلل فی الصلاة، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1384.

خمینی، روح‌اللّه، کتاب البیع، تهران: مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1421ق.

خمینی، روح‌اللّه، کتاب الطهارة، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1422ق.

خمینی، مصطفی، کتاب الصوم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر امام خمینی، 1418ق.

خمینی، مصطفی، تحریرات فی الأصول، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1418ق.

خوئی، ابوالقاسم، محاضرات فى أصول الفقه، قم: مؤسسۀ احیاء آثار السید الخوئی، 1422ق.

سبزواری، عبدالأعلى، مهذب الأحکام، قم: المنار، 1413ق.

سند، محمد، «نگاهی جدید به مباحث علم اصول»، پژوهش‌های اصولی،  س 2،  زمستان 1381 و بهار1382، ش 2و3، صص 101تا111.

شبیرى زنجانی، موسی، کتاب نکاح، چاپ‌اول، قم: مؤسسۀ پژوهشى رأى‌پرداز، 1419ق.

طباطبایى، محمدکاظم، العروة الوثقى، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام، چاپ‌چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.

علیدوست، ابوالقاسم، فقه و عرف، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1384.

فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة؛ کتاب الحج، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1418ق.

مرعشی شوشتری، محمدحسن، دیدگاه‌های نو در حقوق، چاپ‌دوم، تهران: نشر میزان، 1427ق.

نائینى، محمدحسین، فوائد الاُصول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1376ق.