ارزیابی آلودگی رودخانه آجی‌چای در محدوده دشت تبریز براساس تغییرات مکانی و زمانی شاخص‌های کیفی NSFWQI و IRWQI

آب و خاک

مقاله 1، دوره 34، شماره 6 - شماره پیاپی 74، بهمن 1399، صفحه 1203-1218  

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jsw.v34i6.80732

نویسندگان

زینب پاشازاده لاله¹؛ هادی جعفری ²؛ عبدالرضا واعظی هیر³

¹دانشجوی کارشناسی ارشد زمین‌شناسی زیست محیطی ، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود

²دانشیار هیدروژئولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود

³دانشیار هیدروژئولوژی گروه علوم زمین، دانشگاه تبریز

چکیده

رودخانه آجی‏چای از مهم‌ترین رودخانه‌های جاری در استان آذربایجان شرقی و یکی از بزرگترین رودهای ورودی به دریاچه ارومیه می­باشد که از دشت تبریز عبور می‏نماید. به­دلیل تمرکز صنایع مختلف، کشاورزی و مناطق شهری در این دشت، این رودخانه مهم مستعد آلودگی و تخریب کیفی می‏باشد. در این تحقیق به منظور ارزیابی آلودگی این رودخانه براساس تغییرات مکانی و زمانی شاخص بنیاد ملی بهداشت آمریکا در دو فرم ضربی (NSFWQI_m) و افزایشی (NSFWQI_a) و شاخص کیفی منابع آب سطحی ایران (IRWQI_SC)، تعداد 16 ایستگاه نمونه­برداری در طول مسیر رودخانه تعیین و طی دو فصل تر (اردیبهشت­ماه 95) و خشک (شهریورماه 95) اقدام به نمونه­برداری گردید. پارامترهای هدایت الکتریکی، دما، اکسیژن محلول و pH در صحرا و کل جامدات محلول، کدورت، یون­های اصلی، نیترات، فسفات، اکسیژن­خواهی زیستی، اکسیژن­خواهی شیمیایی و آلاینده­های زیستی (کلی­فرم مدفوعی) در آزمایشگاه اندازه­گیری شد. مطابق نتایج، افزایش مقادیر شاخص­های کیفی در مسیر جریان رودخانه ضمن عبور از مناطق شهری، کشاورزی و صنعتی مشاهده شده که بیانگر آلودگی و تخریب کیفی آب رودخانه به­سمت پایین­دست می­باشد. میانگین مقادیر فرم­های افزایشی و ضربی شاخص بنیاد ملی بهداشت آمریکا در فصل تر به ترتیب برابر 8/39 و 8/25 و در فصل خشک برابر 5/29 و 8/16 و متوسط شاخص کیفیت منابع آب سطحی ایران برابر 5/14 در فصل تر و 8/14 در فصل خشک محاسبه شده که نشان­دهنده کیفیت پایین­تر رودخانه در فصل خشک نسبت به فصل تر ناشی از تغییرات در رژیم جریان و آبدهی آن می­باشد. ارزیابی کیفی رودخانه آجی­چای با استفاده از شاخص­های مورد بررسی نشان­دهنده وضعیت بد تا خیلی بد رودخانه در اکثر ایستگاه­ها به­خصوص قسمت­های میانی دشت تبریز می­باشد. این موضوع بیانگر تخریب کیفی رودخانه آجی­چای در اثر ورود آلودگی­ از منابع آلاینده به­ویژه فاضلاب شهری و پساب صنعتی بوده و لزوم مدیریت و بهبود کیفی این رودخانه مهم از طریق شناسایی، پایش و کنترل مستمر منابع آلاینده، جلوگیری از تخلیه فاضلاب خام به رودخانه، الزام به تصفیه فاضلاب­های صنعتی قبل از تخلیه به رودخانه و نظارت بر عملکرد تصفیه­خانه­های موجود (نظیر تصفیه­خانه شهرک صنعتی چرمشهر) را مشخص می­نماید.

کلیدواژه‌ها

آذربایجان شرقی؛ تخریب کیفی؛ فاضلاب؛ کلی فرم؛ طبقه بندی کیفی؛ نیترات

مراجع

1. Alizadeh M., Mirzaei R., and Kia SH. 2017. Determining the spatial trend of water quality indices across Kan and Karaj River Basins. Journal of Environmental Health Engineering 4:3:243-256. (In Persian)
2. Akkoyunlu A., and Akiner M.E. 2012. Pollution evaluation in streams using water quality indices: A case study from Turkey’s Sapanca Lake Basin. Ecol. Indic., 18: 501–511.
3. Amadi A.N., Yisa J., Ogbonnaya I.C., Dan-Hassan M.A., Jacob J.O., and Alkali Y.B. 2012. Quality evaluation of river chanchaga using metal pollution index and principal component analysis. Geogr. Geol., 4: 2: 13.
4. Abbasi A., and Abbasi S.A. 2012. Water quality indices.
5. Chapman D.V. 1996. Water quality assessments: a guide to the use of biota, sediments and water in environmental monitoring.
6. Daneshfar M., and Haghzadeh A. 2014 Trending and monitoring of water quality in up- and downstream of Khoram abad river, Notional Symposium of science and watershed management. (In Persian)
7. Ebrahimpour S., and Mohammadzadeh H. Assesing and zoning of the water quality of Zarivar lake using qualitative indicators of CWQI,OWQI and NSFWQI. Envirinmental Res., 4: 7: 137–146. (In Persian)
8. Effendi H., and Wardiatno Y. 2015. Water quality status of Ciambulawung River, Banten Province, based on pollution index and NSF-WQI. Procedia Environ. Sci., 24: 228–237.
9. Fataei A., Hassanpour H., Salehzade G., Gholizadeh S., and Mehrvarz M. 2010. Assessment and classification of Aji-Chay river using water quality index (WQI), National conference of water, clean water, Tehran. (In Persian with English abstract)
10. Kenner B.A., Clark H.F., and Kabler P.W. 1961. Fecal streptococci I. Cultivation and enumeration of streptococci in surface waters,” Appl. Microbiol., 9(1): 15–20.
11. Meftah Helghi M. 2011. Water quality zonation using different quality indicators, Case study: Atrak River, water and soil conservation, 18: 2. (In Persian)
12. Mohseni-Bandpey A., Majlesi M., and Kazempour A. 2014. Evaluation of Golgol river water quality in Ilam province based on the National Sanitation Foundation Water Quality Index (NSFWQI). Journal of Health in the Field 1(4): 1-7 (In Persian)
13. Nikoonahad A., Moazed H., and Kazembeigi F. 2010. Comparing Inices for Selecting the Best Index for Karkheh Dam. Water Resourses Res., 3(4): 69–73. (In Persian)
14. Parastar S., Poureshgh B., Dargahhi A., Poreshgh Y., and Vosoughi M. 2013. Quality assessment of Hiroo River by NSFWQI and WILCOX indices in Khalkhal. Health Journal 4(3): 273-283. (In Persian with English abstract)
15. Rice E.W., Bridgewater L., Association A.P.H., Association A.W.W., and Federation W.E. 2012. Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater. American Public Health Association.
16. Rezaei M., Ganjkhani M., and Saatsaz M. 2016. Investigation of the impact of the lower red formation on groundwater quality using geo-electric methods in Almalochy valley, Mahneshan, Zanjan, Iranian geological society symposium, Tehran, 2016. (In Persian)
17. Shamsaei A., Zareh S.O., and Sarang A. 2004. The comparison of water indices and zoning quality in karoon and Dez rivers. Water Wastewater, 16(3): 39–48. (In Persian with English abstract)
18. Shokuhi R., Hosinzadeh E., Roshanaei G., Alipour M., and Hoseinzadeh S. 2012. Evaluation of Aydughmush Dam reservoir water quality by National Sanitation Foundation Water Quality Index (NSF-WQI) and water quality parameter changes. Health and Environmental 4: 439-450 (In Persian)
19. Sharifdini N.G., Amirnezhad R., and Saeb K. 2014. Qualification zoning of the Dohezar River according to NSFWQI and using GIS. J Mazandaran Univ Med Sci. 24:118:29-39. (In Persian with English abstract)
20. Samadi J. 2015. Survey of spatial-temporal impact of quantitative and qualitative of land use wastewaters on Choghakhor Wetland pollution using IRWQI Index and statistical methods. Iranian Water Resources Research 11(3): 159–171. (In Persian)
21. Sadeghi M., Bay A., Bay N., Soflaie N., Mehdinejad M.H., and Mallah M. 2015. The survey of Zarin-Gol River water quality in Golestan Province using NSF-WQI and IRWQISC. Journal of Health in the Field 3:3:27-33. (In Persian)
22. Sharma D., and Kansal A. 2011 Water quality analysis of River Yamuna using water quality index in the national capital territory, India (2000–2009). Appl. water Sci., 1:3–4:147–157.
23. Sharma P., Meher P.K., Kumar A., Gautam Y.P., and Mishra K.P. 2014. Changes in water quality index of Ganges river at different locations in Allahabad. Sustain. Water Qual. Ecol., 3: 67–76.
24. Todd D.K., and Mays L.W. 2005. Groundwater hydrology.
25. Teimoori A, Kaboli A., and Eslami A. 2013. Evaluation of quality and hydrochemistry of Chehel-Chay river, 8th conference of Iranian engineering geology society and environment. Mashahd. (In Persian)
26. Yekom Consulting Engineers. 2012. Groundwater studies in plains of East Azerbaijan Province, East Azerbayjan Regional Water Authority Report. (In Persian)