بررسی تطبیقی تبیین نسبت لفظ و معنا از دیدگاه سوسور و محمدباقر صدر

فقه و اصول

مقاله 5، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 128، خرداد 1401، صفحه 85-104  

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2020.16093

نویسندگان

سید حسین خاتمی سبزواری ¹؛ سید محمدحسین محمدی دمنه²

¹دانش آموخته دکتری رشته فقه و مبانی حقوق دانشگاه قم، مدرس حوزه علمیه و دانشگاه قم

²دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته شیعه شناسی دانشگاه تهران

چکیده

زبان‌شناسی و اصول فقه دو علم با تعریف و غایتی متفاوت‌اند. با این‌همه موضوعات متعددی را می‌توان برشمرد که در هر دو دانش به آن پرداخته شده است. نسبت لفظ و معنا یکی از این موضوعات است که هم از مبادی دانش زبان‌شناسی است و هم اصول فقه. شهید صدر در این زمینه نظریۀ جدیدی را تحت‌عنوانِ قرن اکید ارائه کرده، سوسور نیز به‌عنوان پدر علم زبان‌شناسیِ نوین به شکل مبسوطی نسبت بین لفظ و معنا را بررسی و نظرات خود را بیان کرده است. ازآنجایی‌که موضوع پژوهش زبان است، در سه مسئله می‌توان دیدگاه آن دو را به‌صورت تطبیقی بررسی کرد: نسبت قوۀ ناطقه‌ای که سوسور بیان می‌کند با قوانین تکوینی سه‌گانه‌ای که شهید صدر به آن پرداخته، جایگاه دلالت و تشخیص دالّ و مدلول در الفاظ و سرانجام اختیاری یا اجباری‌بودن نسبت بین لفظ و معنا. بررسی و تطبیق نظریات این دو اندیشمند که هر دو از نظرگاهی متفاوت به این بحث پرداخته‌اند، می‌تواند زمینه‌‌های فهم هرچه بهتر این مسئله را در دو رشته فراهم کند.

کلیدواژه‌ها

زبانشناسی؛ سوسور؛ شهید صدر؛ لفظ؛ معنا؛ قرنِ اکید

مراجع

اراکی، محسن، اصول فقه نوین، چاپ‌اول، قم: مجمع الفکر اسلامی، 1389.

جوادی، محمداسلم، امیر نیک‌پی، «ایده و مفهوم ساختارگرایی با بررسی آرای سوسور و لوی استروس»، معرفت فرهنگی اجتماعی، تابستان 1389، ش3، صص177تا203.

حیدری، سید کمال، ، الدروس شرح الحلقة الثانیه، چاپ‌اول، قم: دار الفراقد، 1428ق.

خبازی کناری، مهدی، «تحلیل ماهیت نشانه از منظر سوسور و فارابی»، آموزه‌های فلسفهٔ اسلامی، ش26، 1399، صص157تا170.

خویی، ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، به‌تقریر محمداسحاق فیاض، بی‌جا: انتشارات امام موسی صدر، بی‌تا.

روحانی، محمد، منتقی الاصول، به‌تقریر عبدالصاحب حکیم، چاپ‌دوم، بی‌جا: تک، 1430ق.

سجودی، فرزان، «نشانه و نشانه‌شناسی، بررسی تطبیقی آراء سوسور و پیرس و اکو»، هنر و معماری، ش6، 1381، صص83تا100.

سوسور، فردینان دو، دورۀ‌ زبانشناسی عمومی، ترجمۀ کوروش صفوی، چاپ‌پنجم، بی‌جا: هرمس، 1390.

 صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، به‌تقریر حسن عبدالساتر، چاپ‌دوم، بیروت: الدارالاسلامیة، 1417ق.

صدر، محمدباقر، مباحث الدلیل اللفظی، به‌تقریر محمود هاشمی شاهرودی، چاپ‌دوم، بی‌جا: مکتبة الاعلام الاسلامی، 1405ق.

صفوی، کوروش، درآمدی بر معناشناسی، چاپ‌چهارم، تهران: سورۀ‌ مهر، 1390.

 قمی، ابوالقاسم، القوانین المحکمه فی الاصول، به‌تصحیح رضا حسین صبح، چاپ‌اول، بیروت: دارالمرتضی، 1430ق.

نائینی، محمدحسین، فوائد الاصول، به‌تقریر محمدعلی کاظمی خراسانی، چاپ‌هشتم، قم: نشر اسلامی،1424ق.

هاشمی شاهرودی، محمود، درسنامۀ اصول فقه، چاپ‌اول، قم: بنیاد فقه و معارف اسلامی، 1391.

هلدکرافت، دیوید، سوسور نشانه ها؛ نظام و اختیاری بودن ترجمۀ سپیده عبد الکریمی، چاپ‌اول، تهران، نشر علمی، 1391.