ارزیابی اگروموفولوژیکی ژرم پلاسم لوبیا چشم بلبلی مناطق گرم و خشک ایران

پژوهش‌های حبوبات ایران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 خرداد 1400  

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/ijpr.2020.29715.0

نویسندگان

بهنام بخشی ¹؛ معصومه پوراسماعیل²؛ محمد کشتگر خواجه داد¹

¹مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی سیستان

²سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

چکیده

لوبیا چشم ­بلبلی (Vigna unguiculata) از محصولات زراعی فراموش شده با تنوع وسیع در واریته­های بومی و سازگار­ با شرایط مختلف اقلیمی کشور است. لوبیا چشم­بلبلی از متحمل­ترین حبوبات نسبت به شرایط تنش­های محیطی از جمله گرما و خشکی است. بخش وسیعی از پراکنش واریته­های بومی لوبیا چشم­بلبلی ایران متعلق به اقلیم گرم و خشک است. با این­وجود مطالعه گسترده­ای در زمینه شناسایی تنوع واریته­های بومی در این اقلیم انجام نشده است. به همین منظور تعداد 50 نمونه ژنتیکی لوبیا چشم­بلبلی به همراه لوبیا چشم­بلبلی ماک (محلی زابل) که همگی متعلق به اقلیم گرم و خشک ایران بودند، از نظر تنوع اگرومورفولوژیکی برای 39 صفت کمی و کیفی مورد ارزیابی قرار گرفتند. از روش­های آماری از جمله همبستگی، تجزیه به عامل­ها، همبستگی کانونیک، تجزیه مسیر و تجزیه خوشه­ای به منظور شناسایی تنوع موجود و ارتباط بین صفات مورد بررسی استفاده شد. نتایج نشان داد تنوع بالایی برای اجزای عملکرد از جمله وزن صددانه و تعداد غلاف در بوته وجود دارد. علاوه براین، نتایج مطالعات نشان داد که نمونه­های مورد بررسی شامل دو تیپ یکی با قابلیت علوفه بالا و دیگری با قابلیت تولید عملکرد دانه­ای مناسب هستند. نمونه­های ژنتیکی TN7222 (محلی سرمشک جیرفت) و لوبیا چشم­بلبلی ماک (محلی زابل) بالاترین عملکرد دانه­ای را در بین نمونه­های مورد بررسی داشتند که با استفاده از تجزیه کلاستر نیز تایید شدند. نمونه­های ژنتیکی TN7241 (دیگر نمونه ژنتیکی محلی زابل) و TN7274 (محلی کهنوج) نیز از نمونه­های ژنتیکی با پتانسیل تولید علوفه بالا شناسایی شدند. همچنین مشخص شد دو نمونه ژنتیکی دیگر محلی کهنوج شامل TN7292 و TN7291 زودرس­ترین در بین نمونه­های مورد بررسی هستند. بررسی همبستگی­ها نشان داد بین تعداد گره تثبیت نیتروژن در ریشه و عملکرد رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. علاوه بر این، طول غلاف همبستگی مثبتی را با وزن خشک، تعداد دانه در غلاف و وزن صددانه نشان داد. همچنین با استفاده از تجزیه مسیر مشخص شد که طول غلاف بالاترین تاثیر را به صورت مستقیم بر افزایش عملکرد دانه دارد. بررسی تجزیه به عامل ها، دو مولفه اصلی صفات فنولوژیکی و صفات کمی مرتبط با عملکرد را تفکیک کرد. با استفاده از همبستگی کانونیک مشخص شد که صفت روز تا گلدهی دارای همبستگی منفی با عملکرد است و بوته های کوتاه­تر دیررس­تر بوده و اجزای عملکرد از جمله وزن صد دانه و طول غلاف در آنها بالاتر است. در این تحقیق، برخی از نمونه­های با خصوصیات مناسب شناسایی شدند که قابلیت استفاده دربرنامه­های به­نژادی لوبیا چشم­بلبلی را دارند.

مراجع